نـسـخـه سـیـاسی بـرای فـوتـبـال

نگاهی تاریخی به رابطه تنگاتنگ سیاست و فوتبال در کشورمان

«گاستون مایر» نویسنده سرشناس فرانسوی دروغ بزرگی می‌گوید. آن‌جا که گفته: «ورزش از سیاست جداست.» شاید هم باید این جمله را صحیح دانست، اما آیا در عمل هم این‌گونه بوده یا این جمله و بازخورد آن را باید در لابه‌لای کتب تاریخی جستجو کرد؟! سیاست اما همواره در ورزش دخالت دارد. مخصوصا در کشورهای غیرپیشرفته که دولت مردانش سعی می‌کنند با توسل جستن به موفقیت‌های ورزشی اسم و رسمی هم برای خود پیدا کنند؛ در استادیوم حاضر شوند به گاه پیروزی، یا با لباس ورزشی در جمع ملی‌پوشان حاضر شوند به گاه تمرین و بازی! این‌گونه است که سیاست‌های کلان دولت‌های جهان سوم بر روی ورزش تاثیر مستقیم دارد. حتی انتخاب مربیان و تمایز بین باشگاه‌ها ایدئولوژیک می‌شود و همه براساس منافع جناحی و نه منافع ملی. ورزش در گذشته بیشتر جنبه فردی داشته؛ در حالی‌که این موضوع امروزه بیشتر جنبه اجتماعی، رسمی و سیاسی پیدا کرده است. از سوی دیگر، هر چند ورزش در گذشته عاملی برای سلامت، شجاعت، شادابی و تحرک بوده اما می‌توان گفت بحث رابطه ورزش و سیاست پدیده چندان نوینی نیست. افلاطون در طرحی که در کتاب «جمهور»، با عنوان «مدینه فاضله» از آن نام می‌برد، به ورزش جایگاه خاصی داده ‌است. او معتقد است که زمامداران باید انسان‌هایی تندرست و سالم باشند و در واقع، «شجاعت» و «سلامتی» از جمله ویژگی‌های مدینه فاضله افلاطون به حساب می‌آیند که مستلزم ورزش و استفاده از غذاهای سالم و در کل، نوعی تعلیم و تربیت جسمی و روحی صحیح است. بنابراین، می‌توان گفت که در ۵۰۰ سال پیش از میلاد مسیح نیز، ورزش بعد سیاسی داشته ‌است؛ هر چند، این رابطه امروز جدی‌تر شده‌ و ورزش نقش اساسی‌تری را در فضای فرهنگی، سیاسی و اقتصادی دنیای معاصر ایفا می‌کند. در این مطلب قصد داریم به رابطه فوتبال به عنوان یکی از پدیده‌های منحصر به فرد اجتماعی و ورزش پرطرفدار جهان با سیاست و بالعکس بپردازیم.

● دهه ۵۰ هجری شمسی

سیاسی‌بازی در سکوهای آزادی

این دهه یادآور روزهای پر التهابی در تاریخ ایران زمین است. تحرکات اولیه انقلاب اسلامی شروع شده و مردم در تکاپوی براندازی رژیم سلطنتی پهلوی هستند اما این‌ها باعث نشده تا از علاقه‌مندی مردم به ورزش به خصوص فوتبال کم شود. قهرمانی‌های متعددی در این دهه در ورزش‌های گوناگون نصیب کشورمان می‌شود و افتخار‌آفرینی‌ها ادامه دارد. حتی با وجود مشکلات داخلی برای اولین‌بار تیم ملی فوتبال کشورمان راهی جام‌جهانی در کشور آرژانتین می‌شود تا مردم طعم حضور در این بازی‌ها را توسط فوتبالیست‌هایمان بچشند. برگزاری بازی‌های آسیایی تهران در سال ۱۳۵۳ مهمترین اتفاق ورزشی کشورمان در آن دهه است که البته می‌توان گفت مهمترین و بزرگترین میزبانی کشورمان در تاریخ در همین سال بوده است. ورزشکاران زیادی از کشورهای مختلف آسیایی به تهران آمده‌اند تا در این بازی‌ها که هفتمین دوره آن است، شرکت کنند. مهمترین اتفاق این دوره فینال مسابقات فوتبال بازی‌های آسیایی تهران است. شاگردان فرانک اوفارل ایرلندی در تیم ملی ایران به فینال این مسابقات رسیده‌اند و باید با تیم ملی فوتبال اسرائیل (رژیم اشغالگر قدس) دیدار کند. ورزشگاه مملو از تماشاگر است. این بازی میهمانان زیادی را هم به استادیوم آزادی کشانده است که شاه ایران و نخست‌وزیر اسرائیل هم از جمله آنان است. با این که دولت ایران با همتایان اسرائیلی‌اش رابطه خوبی دارد اما مردم کشورمان از کشتار مردم بی‌دفاع فلسطینی ناراحت هستند و در همین بازی همه ناراحتی‌شان را بر سر «موشه دایان» نخست وزیر یک چشم اسرائیلی خالی می‌کنند. ایران این بازی را با یک گل می‌برد اما مردم حاضر در استادیوم بدون توجه به این نتیجه و حلاوت این برد، یک صدا شعار می‌دهند: «با اره بریدند سر موشه دایان را!» حاضران در استادیوم آن روز می‌گویند که بعد از این شعار‌ها نخست وزیر رژیم اشغالگر قدس با عصبانیت ورزشگاه را ترک کرد... جالب اینجاست که موفقیت‌های ورزشی این دوره برای سیاست‌مداران پهلوی مجالی فراهم نمی‌کند و در سال ۱۳۵۷ انقلاب اسلامی پیروز می‌شود.

دهه ۶۰ هجری شمسی

خاموش چون آتش جنگ!

ایران و ایرانی بعد از خلاصی از رژیم سلطنتی پهلوی، حالا درگیر روزهای سخت‌تری شده است. حمله رژیم بعث با حمایت کشورهای اروپایی و آمریکایی آن‌چنان عرصه را بر همه تنگ کرده که دیگر کمتر کسی به ورزش فکر می‌کند اما در همین روزها ورزش هنوز هم می‌تواند برای عده‌ای باعث آرامش ولو لحظه‌ای باشد. دهه ۶۰ شمسی کشورمان درگیر انقلاب و جنگی ۸ ساله است. این سال‌ها دوران رکود ورزش در ایران است. در این دهه ایران نمی‌تواند به جام جهانی صعود کند. در المپیک‌ها هم خیلی موفق نیستیم و حتی در المپیک ۱۹۸۴ لس‌آنجلس هم شرکت نمی‌کنیم تا نشان دهیم با آمریکا موافق نیستیم و در کشورش هم برای برگزاری مسابقات ورزشی حاضر نمی‌شویم. شاید باید اوج اقتدار ورزش در ایران در این دهه را حضور در المپیک سئول بدانیم.

● دهه ۷۰ هجری شمسی

پیروزی فوتبال بر سیاسی‌ترین بازی قرن!

این دهه آن‌قدر برای ورزش و به‌ویژه فوتبال ایران با ارزش است که تا همیشه بر تارک ورزش ایران می‌درخشد. از قهرمانی‌های متعدد در ورزش‌های گوناگون همانند کشتی گرفته تا اوج‌گیری والیبال ایران در این دهه نشان می‌دهد که ورزش ایران در این دهه در حال پیشرفت است. در این دهه و در مسابقات کشتی جام تختی در تهران بود که «مدوید داگلاس» آمریکایی در روی سکوی رده‌بندی عکس مقام معظم رهبری را در دستش گرفت تا نشان دهد که ورزش از سیاست جداست. اوج افتخار‌آفرینی ورزش در ایران در دهه ۷۰ شمسی اما راه‌یابی تیم ملی فوتبال کشورمان به جام‌جهانی ۱۹۹۸ فرانسه بعد از ۲۰ سال است. ۸ آذر سال ۱۳۷۶ را هیچ ایرانی از یاد نخواهد برد که چه‌طور مردم کشورمان جشنی ملی و خیابانی را کاملا خودجوش به منصه ظهور گذاشتند. جشنی که حتی گفته می‌شود ۲۴ ساعت به طول کشیده است! بعد از صعود به جام جهانی و بعد از قرعه‌کشی این بازی‌ها مشخص می‌شود که تیم ملی ایران در گروهی قرار گرفته که تیم ملی آمریکا هم در آن حضور دارد. از همان زمان همه نگاه‌ها به این بازی معطوف می‌شود و هر روز درباره این بازی صحبت‌هایی در رسانه‌های جهان منتشر می‌شود. ورلد ساکر نشریه معروف اروپایی بعد از این هم‌گروهی تیتر می‌زند «بنیادگرایان اسلامی مقابل شیطان بزرگ!» حتی شنیده می‌شود به عمد ایران و آمریکا را در سیدهای ۳ و ۴ انداخته‌اند تا با هم در یک گروه قرار گیرند. هیجان‌زده‌تر از همه، سپ بلاتر که آن روزها دبیرکل فیفا بود در مصاحبه‌ای دیدار ایران و آمریکا را مادر بازی‌های جام‌جهانی می‌داند. یکی از مقامات آمریکایی در همان روزها در مصاحبه‌ای به طنز اعلام می‌کند: «ای کاش برای این بازی یک داور عراقی هم انتخاب شود تا همه چیز کامل شود!» داور اما انتخاب می‌شود؛ «اورس مه‌یر» داور سوئیسی باید این دیدار را قضاوت کند. جالب این‌جاست که کشور سوئیس در ایران و آمریکا حافظ منافع ۲ کشور هم هست! ۳۱ خرداد ۱۳۷۷ زودتر از هر روز دیگری فرا می‌رسد و ایران در ورزشگاه ژرلاند فرانسه آمریکا را در دیداری حساس با نتیجه ۲ بر یک شکست می‌دهد. قبل از شروع بازی هم بازیکنان ۲ تیم با یکدیگر عکسی به یادگار گرفتند تا دوستی در ورزش را نشان دهند. خیابان‌های ایران یک‌بار دیگر جشنی ملی و خودجوش را تجربه می‌کند.

● دهه ۸۰ هجری شمسی

نفرت مادام‌العمر بحرینی

بحرین به عنوان یکی از ایالت‌های جدا شده از ایران بدترین ضربه را در این دهه به فوتبال کشورمان می‌زند. ایران در راه جام‌جهانی ۲۰۰۲ کره‌جنوبی و ژاپن قرار دارد اما مشخص نمی‌شود که در این کشور چه اتفاقاتی می‌افتد که ملی‌پوشان‌مان در یک بازی ضعیف با نتیجه ۳ بر یک مغلوب بحرینی‌ها می‌شوند. بحرینی‌ها که اصالتی ایرانی دارند با پرچم عربستان می‌رقصند و سوهانی می‌شوند بر اعصاب میلیون‌ها ایرانی. در این دهه باری دیگر ورزش و سیاست رخ در رخ یکدیگر می‌کشند. تعدادی از ورزشکاران کشورمان وارد عالم سیاست شدند. امیر‌رضا خادم، علی‌رضا دبیر، هادی ساعی، رسول خادم و... وارد سیاست شدند و البته سیاسیون زیادی هم وارد عالم ورزش شدند که البته از ذکر نام آن‌ها پرهیز می‌کنیم!

● و دهه‌ای به نام حالا...

آقایان دست از سر فوتبال بردارید!

و حالا دهه‌ای از عمر ورزش و سیاست فرا رسیده است که شاید همین امروز نگارش این مطلب باشد. فوتبال در عصر حاضر و در سال‌های اخیر بارها بازیچه دست سیاست شده است. اصرار بر حضور مدیرانی غیرفوتبالی بر فدراسیون فوتبال و نیز برخی باشگاه‌های کشورمان آن‌قدر کام مردم را تلخ کرده است که امروزه تیم بزرگ سرخ‌پوش پایتخت در برزخ ناکامی‌ها دست و پا می‌زند و عده‌ای در طلب رسیدن به اغراض سیاسی خود هستند. باید به نظاره نشست و دید در این باقی‌مانده دهه ۹۰ هجری شمسی سیاست بر سر فوتبال و ورزش این مرز و بوم چه خواهد آورد؟! شاید در امروزه بهترین کلامی که می‌توان با سیاستمدارانی که دست از سر فوتبال برنمی‌دارند این باشد که آقایان! لطفا دست از سر فوتبال بردارید!

نویسنده: مجتبی نورعلی