آیا كشور ما توانایی بهبود وضعیت حمل و نقل هوایی خود را دارد

حمل و نقل در کشور ما خصوصاً پس از انقلاب رشد بیشتری یافته است و در نقاط گوناگون کشور توسعه یافته است

● مقدمه

حمل و نقل در کشور ما خصوصاً پس از انقلاب رشد بیشتری یافته است و در نقاط گوناگون کشور توسعه یافته است.

حمل و نقل یکی از نیازهای اولیه جوامع برای توسعه می­باشد و به عبارتی شاید هیچ نوع كالا و خدماتی بدون حمل و نقل در اختیار مشتری قرار نمی‌گیرد و هر نوع فعالیت اقتصادی وابسته به آن است. کشور ما نیز در جهت گسترش عدالت اجتماعی و توسعه كشور، سعی زیادی برای گسترش حمل و نقل در تمام نقاط کشور، خصوصاً مناطق محروم داشته است. حمل و نقل جاده­ای و ریلی در کشور ما سهم عمده حمل و نقل را بر عهده دارند و حمل و نقل دریایی نیز برای جابجایی کالاها مورد استفاده قرار می‌گیرد.

حمل و نقل هوایی در كشور ما با توجه به یارانه سوخت در بخش جاده‌ای و همینطور ارائه یارانه در بخش ریلی همواره رقیبانی جدی در كنار خود داشته است.

قیمت بالای خدمات هوایی علی رغم خصوصیات ویژه­ای همانند سرعت، ایمنی و کیفیت خدمات، باعث تقاضای بسیار کمتر نسبت به سایر بخش­ها شده و به اصطلاح اقتصادی كالایی لوكس برای عموم مردم بوده است. بنابراین طبیعتا قشر استفاده کننده از این نوع خدمات عموما اقشار مرفه و یا بخش دولتی بوده است.

اما نکته قابل توجه این است که با توجه به رشد اقتصادی در کشور ما، مانند بسیاری دیگر از کشورهای جهان، حمل و نقل هوایی به تدریج گسترش بیشتری خواهد یافت و قشر بیشتری از اجتماع از استفاده‌کنندگان این نوع حمل و نقل خواهند بود. نکته دیگر توجه گردشگران به این نوع از حمل و نقل است که بر طبق آمار در جهان ۸۰ درصد از گردشگران از این نوع حمل و نقل برای رسیدن به مناطق گردشگری استفاده می­نمایند.

علاوه بر این موارد این نوع حمل و نقل برای جابجایی محصولات پرارزش یا فسادپذیر نیز معمولاًٌ در اولویت قرار می­گیرد. بنابراین با توجه به رویکرد کشور در جهت توسعه اقتصادی هر چه بیشتر و برنامه چشم­انداز کشور و همینطور تلاش کشور برای گسترش گردشگری و توسعه صادرات محصولات با ارزش افزوده بیشتر، توجه به این نوع از حمل و نقل را روشن می­نماید.

● وضعیت حمل و نقل هوایی کشور

حمل و نقل هوایی در کشور ما به دلایل مختلفی دچار رکود بوده و در دو دهه گذشته دچار چالش‌ها و مشکلات جدی بوده است. از بزرگترین چالش­های این صنعت در کشور ما، به وجود آمدن تحریم پس از انقلاب برای این صنعت بوده است که مشکلاتی را در امر تعمیر و نگهداری و برنامه­ریزی برای کشور ایجاد نموده است. بخش اعظم از محصولات هوایی دنیا، آمریکایی بوده و تقریباً تمام صنعت حمل و نقل هوایی کشور نیز قبل از انقلاب آمریکایی بوده است. حتی سازندگان اروپایی این صنعت نیز، تا حد زیادی به کشور آمریكا وابسته هستند.

البته گزینه دیگری نیز برای كشور وجود دارد كه استفاده از فناوری شرقی است، مسلماً کشوری مانند روسیه در پی تقویت بخش­های صنعت هوایی خود بوده و کشور ما نیز می­تواند از این ضعف اقتصادی موجود در صنعت هوافضای شرق، برای گره زدن منافع خود با این کشور استفاده نموده و بخشی از ناوگان خود را با برنامه­ریزی هدفمند از این کشور تأمین نماید و در كنار تامین ناوگان از این فرصت برای اشتغال‌زایی و انتقال فناوری استفاده نماید.

● شکل بازار در کشور

راهکاری که تاکنون دولت برای حمایت از این بخش دنبال نموده است. ارائه سوخت یارانه­ای ارزان قیمت، در عوض تعیین و تثبیت قیمت بلیت و خدمات هوایی بوده است در بخش­هایی حتی انحصارهایی نیز برای ناوگان دولتی در نظر گرفته شده است. نتیجه چنین رویکردی تبعات مختلفی است که به آن به طور کوتاه اشاره می­شود.

سوخت ارزان قیمت نسبت به بازارهای جهانی باعث کاهش توجه به مصرف بهینه آن و حتی در مواردی منجر به استفاده از روشهای کاملاً غیراقتصادی گشته است. تثبیت قیمت بلیت در حد کمتر از انتظار ارائه‌دهندگان خدمات، باعث کاهش کیفیت خدمات و حتی کاهش عرضه خدمات شده است؛ ضمن آنکه یارانه­ای مستقیم به بخش­های مرفه جامعه را در پی داشته است. در مجموع بازار این خدمات در کشور بازاری ضعیف و بسته بوده و شاهد کیفیت پایین خدمات و بهره­وری پایین در ارائه هستیم.

● تقاضای حمل و نقل هوایی در کشور

بازار حمل و نقل هوایی در کشور به علت­های مختلف تقریباً بطور دائم در نوسان بوده است. جنگ ایران و عراق، ناامنی در افغانستان، حمله عراق به کویت، محاصره عراق، حمله آمریکا به افغانستان و عراق همواره فضایی متشنج را در اطراف کشور ایجاد نموده است. ضعیف شدن مداوم ناوگان هوایی کشور، تقاضای مردم را به خطوط هوایی خارجی سوق داده است، بطوریکه سهم بازار خطوط هوایی خارجی به طور مداوم در حال افزایش است.

در کل به علت رشد اقتصادی کشور شاهد رشدی نسبی هم در تقاضای حمل و نقل هوایی در کشور هستیم.

عدم وجود فرکانس بالای پروازی بین فرودگاه­های کوچک، تقاضای حمل و نقل هوایی در این بخش­ها را کاهش داده و باعث غیراقتصادی بودن اکثر فرودگاه­های کوچک کشور شده است.

قیمت ثابت بلیت باعث شده است تا کیفیت خدمات پرواز در کشور وابستگی خود به قیمت را از دست داده و در کل با کاهش کیفیت خدمات و افزایش نارضایتی استفاده‌كنندگان روبرو باشیم. ضمن آنکه تأخیر و شائبه عدم ایمنی در پروازهای ایران، همگی تأثیراتی منفی برای تقاضای حمل و نقل هوایی را باعث شده­اند.

توسعه و بهبود زیرساختهای گردشگری و صادرات محصولات ارزشمند، فرصتهایی برای افزایش تقاضای حمل و نقل هوایی در کشور هستند که باید به آنها بیشتر توجه نمود. ضمن آنکه موقعیت جغرافیایی کشور می‌تواند مسیری مناسب برای طی مسیر اروپا تا آسیای جنوب شرق باشد.

● خدمات حمل و نقل هوایی در کشور

نگاهی به ناوگان فعلی کشور و وضعیت ترافیك هوایی نشانگر این مطلب است كه کشور به ارائه خدمات هوایی در مسیرهای کوتاه با هواپیمایی مناسب نیازمند است. نیازی که می­تواند با توجه به هواپیمای ایران ۱۴۰ به سرعت مرتفع گردد. استفاده از هواپیمای ایران ۱۴۰ می­تواند مزایای زیادی از جهت اقتصادی و تعمیر و نگهداری و ایجاد شغل برای کشور در پی داشته باشد. ضمن آنکه با هواپیمایی کوچک می­توان خدمات حمل و نقل هوایی را در فرودگاه­های کوچک در تمام ایام هفته ارائه نمود.

با توجه به وضعیت اقتصادی کشور و نکات دیگر، فراهم نمودن شرایط برای خطوط هوایی ارزان قیمت می‌تواند راهکاری برای بهبود وضعیت حمل و نقل هوایی در کشور باشد.

یکی از نکاتی که در کشور به علت وجود بعضی مشکلات مانند تحریم و گاهاً به علت عدم برنامه­ریزی نادیده گرفته شده است، تنوع ناوگان هوایی كشور است که تأثیر زیادی در هزینه خدمات ارائه شده در پی داشته است، ضمن آنكه این تنوع می‌تواند به كاهش ایمنی نیز منجر شود. راهکار مناسب کشور در این زمینه، برنامه‌ریزی برای كاهش تنوع ناوگان هوایی کشور در آینده است، البته در این بین باید ملاحظاتی مانند نقش تحریم و وضعیت آینده صنعت هواپیمایی شرق و شاخص­های دیگر را نیز در نظر گرفت و سپس اقدام به برنامه‌ریزی در این جهت نمود.

● قیمت گذاری در حمل و نقل هوایی

نوع قیمت­گذاری در حمل و نقل هوایی، نقش زیادی در توسعه تقاضای حمل و نقل هوایی ایفا می­نماید. بنابراین امکان قیمت­گذاری­های مختلف و عرضه خدمات متناسب با قیمت، باعث رشد در مقدار تقاضای حمل و نقل هوایی خواهد شد، ضمن آنکه نباید، بخش حمل و نقل جاده­ای، ریلی و دریایی را که به نوعی رقیب و با کالای جانشین حمل و نقل هوایی هستند، از نظر دور داشت. دادن حق انتخاب به مشتری، می­تواند راهی برای توسعه حمل و نقل هوایی کشور باشد، ضمن آنکه باعث ایجاد رقابت، خلاقیت، نوآوری وبهبود خدمات ارائه شده می­گردد.

سیاست آزادسازی حمل و نقل هوایی از سیاستهایی است که مدتها است، در دیگر کشورها پیاده شده و درستی خود را اثبات نموده است. در این بین جدا کردن بخش تعمیر و نگهداری از خطوط هوایی می­تواند تضمین کننده عدم تأثیر رقابت در کاهش ایمنی باشد كه از مهمترین شاخص‌های عملكرد حممل و نقل هوایی می‌باشد.

● نیاز حمل و نقل هوایی کشور

با توجه به تمام واقعیتهای حمل و نقل کشور، ایجاد رقابت به همراه حمایت، بهترین روش توسعه این بخش در کشور است، تا بتوان بر مبنای آن، ضمن افزایش تقاضا، وضعیت خدمات را بهبود بخشید، ایمنی را تقویت کرده و بهره­وری در این بخش را بالا برد. برنامه­ریزی هدفمند و هوشمند راهکاری برای تحقق این هدف در کشور ماست.

وحید آقایی