برتری انسان

«ای مردم! ما شما را از یك زن و مرد آفریده ایم و شما را ملتها و قبیله هایی قرار دادیم تا با یكدیگر انس و آشنایی یابید، همانا با كرامت ترین شما نزد خدا پرهیزكارترین شماست. همانا خداوند، …

«ای مردم! ما شما را از یك زن و مرد آفریده ایم و شما را ملتها و قبیله هایی قرار دادیم تا با یكدیگر انس و آشنایی یابید، همانا با كرامت ترین شما نزد خدا پرهیزكارترین شماست. همانا خداوند، عالم و آگاه است». (سوره حجرات، آیه ۱۳)

آیا تفوق و برتری یك نژاد یا یك ملت به نژادها یا ملتهای دیگری، كه همواره ادعای برتری طلبی می كنند وابسته است؟ عده ای مدعی هستند كه از دیگران در جهان هستی برترند و سایرین باید مطیع و فرمانبردار برتری طلبان باشند. معیارهای برتری در مكاتب فكری بشر از نژاد تا سرمایه داری عنوان شده است. فرادستان چون قدرت دارند خواسته های خود را برفرودستان تحمیل می كنند و این سنت باطل در عقل ناقص بشر به طور سیال در چرخش مقامها و موقعیتها به چشم می خورد. ریشه اصلی برتری طلبی همان منبع آلودگی نفسانی انسان یعنی منیت است كه می خواهد خود و سپس خانواده و آنگاه قوم و قبیله و در نهایت ملت خود را برتر بداند و این همه به همان من نفسانی برمی گردد كه به صورت مضاف الیه پس از خانواده و قوم و ملت می آید و انسان كه اسیر و خراب نفس خود است، دیگران را نیز به همین خرابی می كشاند. او چون خود را در موضع كبرورزی وتعظیم می بیند، پس دیگران را حقیر می شمارد و هرچیز از مقام یا مال و یا حتی علم می تواند ابزاری برای خودبینی و برترانگاری او شود. در این جا دو پرسش مطرح است: اول این كه آیا هیچ معیاری برای كرامت و برتری انسان وجود دارد؟ و دوم این كه اگر چنین معیاری وجود دارد، ماهیت آن چیست؟

اسلام كه دین معرفت و دانش و دارای مبانی استنباط و استخراج داده های دینی است، ملاك برتری انسان را در تقوا و پارسایی قرار داده است و حتی دانش و دانشمندانی را كه در جهت پارسایی نباشند، علی رغم ارزش فراوان علم در اسلام، مورد مذمت و نكوهش قرار داده است. معیار برتری، پارسایی است؛ بنابراین در منشور الهی نژاد، رنگ، ثروت، مقام و حتی علم، ملاك برتری مطلق نیست.

ماهیت پارسایی، جلب خرسندی خالق منان برپایه حب و عشق به ذات احدیت است، ذاتی كه اول و آخر و باطن و ظاهر است و همه چیز از اوست و به سوی اوست. اگر ما در تمام گفتارها و رفتارهایمان برپایه عشق طولی به مبداالمبادی فكر كنیم و تنها او را در نظر داشته باشیم، به برتری انسانی می رسیم. در این حالت است كه از مرز فرشتگان نیز عبور می كنیم و در خلوص زلال محبت خداوند در اوج صفا و شادمانی به سر می بریم و برای كرامت خود نیاز به تحقیر دیگران یا تملق فرودستان نداریم و با طرح نیاز به درگاه خالق منان از هر برتری طلبی بی نیاز می شویم، چرا كه تنها نیاز به او بی نیازی از دیگران است و نهایت تربیت نفس در تواضع و فروتنی و ادب جلوه می كند و این انرژی از آن كیمیای سعادت است.