ماندگارترین نمایش مذهبی ایران

چقدر هنر تعزیه را می شناسید

از گذشته های دور با آمدن ایام محرم و برپایی خیمه های عزا در شهرها و روستاها جماعتی گرد هم می آمدند و نمایشی متفاوت و همسو با حال و هوای این ایام را برپا می کردند.

تعزیه خوانی یکی از رسم های هنری چند هزار ساله ایرانی است که در پس گذشت ایام تغییری نکرده و همچنان بر حفظ اصالت خویش پا فشاری دارد.

این هنر سالهاست که پیام آور قیام عاشورا و مبارزات دوره اسلامی است و با ادبیات، آواها و سازها آمیخته شده و تاثیرات مضاعفی را در ذهن مخاطبان خود گذاشته است.

● میراث پارسی

رواج تعزیه خوانی در دوره سلجوقیان رخ داده و در قالبی داستانی روایت های مذهبی را شبیه سازی و بازگو می کرد.

بطور کلی تعزیه را می توان حرکتی برخاسته از اعماق قلب انسان در رثای بزرگ مردان و شیرزنانی که تاریخ را ارزش بخشیدند دانست.

بحق باید آن را با نگاهی ژرف تر بنگریم چرا که حاصل همکاری مذهب، عشق، ادبیات و موسیقی است و هر کدام یادگار اندیشه والا و همیشه خروشان بزرگان این سرزمین و میراث گرانبهای این مرز وبوم برای جویندگان حقیقت بشمار می رود.

به جرات می توان گفت که این هنر یکی از ماندگار ترین میراث آئینی ایران بوده که سینه به سینه با اقوام و سنت های مختلف به آیندگان منتقل شده است.

تعزیه خوانی جزو برجسته ترین هنرهای ملی ما محسوب می شود که در اقصی نقاط عالم طرفداران بیشماری دارد اما به لحاظ فقدان زیرساخت های اطلاع رسانی و تبلیغات مدرن آنچنان که باید در محافل رسمی فرهنگی شناخته نشده و تنها به بیان برخی جنبه های سنتی آن اکتفا شده است.

در حقیقت این هنر حاصل افکار مذهبی اقوامی است که در طول سالهای متمادی به سبب تغییرات حکومتی و سیاسی، فشارهای اجتماعی بسیاری را متحمل شدند، ولی هرگز از آرمانها، عقاید و هنر همیشه جاوید خود دست نکشیدند ; این نتیجه عشقی است جاودان به خاندان عصمت و طهارت که در قالب نمایش، شعر و موسیقی متبلور گشته و روایت ارزشمندی است که در طی سالها به صورت های مختلف نمایان و سرانجام خود را به شکل نمایشی شکوهمند و عاشقانه که حاصل عرفان آدمی بوده نشان داده است.

ایرانیان هنر تعزیه را با کمک ادبیات غنی،موسیقی پربار و ذهن خلاق خود هستی بخشیدند.

تعزیه گمشده ای بود که از میان آوازها و ترانه های جاویدان ایرانی سر برآورد، همچون خورشید درخشید ویگانه حامی هنر موسیقی ایرانی شد.

● نمایشی ناشناخته

به لحاظ فرم محتوایی تعزیه که برآمده از رویدادهای حماسی در مذهب ماست لازم است از شیوه های خاصی برای تولید پیام و محتوا و ارسال شنیداری و دیداری آن به مخاطبان استفاده کند.

در این عرصه با توجه به نوع متون و نسخه های تغزیه خوانی باید حالت موسیقایی هر یک از قسمت های واقعه با ترکیب سازهای به صورت مناسبی با هم نواخته شده و حرکات نقش آفرینان به این ترتیب هماهنگ شود.

استفاده از آلات و ادواتی همچون شمشیر، سپر، کلاه خود، زره و چیدمان در فضاهایی نظیر قصر حاکمان ستمگر و صحرای کربلا از جمله روشهای بازخوانی تاریخی و القای مفهوم تغزیه به تماشاگران است که به واسطه آواها معنا گرفته و در نتیجه نقطه طلایی واقعه و اوج نمایش را نمایان می سازد.

تعزیه خصوصیات منحصر به فردی در دنیا دارد که باعث شده کارگردانان بزرگی سال ها در این زمینه به تحقیق بپردازند، اما کارگردانان و نویسندگان ما اطلاعات زیادی از این میراث فرهنگی کشورمان ندارند.

متاسفانه در خارج از کشور به این نمایش بیشتر بها می دهند و برای اجرای نمایش ها در کشورهای اروپایی و آمریکا تا بیش از یک میلیون دلار فقط برای ساخت دکور هزینه می کنند.

البته نباید فراموش کنیم که هنوز آثار تبلیغات مسموم دوران ستمشاهی بر پیکره این نمایش سنتی، مذهبی وجود دارد که در آن تعزیه به عنوان یک نمایش ساده دیده می شود.

«امیر وفایی» کارشناس هنرهای اسلامی در این باره می گوید: «در امر تعزیه متون بسیاری وجود دارد که نسل به نسل آمده و به زمان حاضر منتقل شده است.

در بررسی های صورت گرفته مشخص شد برخی از این متون دارای تحریف و ساده نگاری واقعه هستند و با اصل حقیقت و رویداد اختلافات بسیاری دارند.

در این زمینه باید کارگردانان و صاحب نظران این عرصه یک بازنگری کلی و در حقیقت بازخوانی متون موجود را آغاز کنند و آنها را بر اساس اسناد و مدارک حقیقی شیعه تطبیق داده، پس از ثبت در اختیار گروههای اجرا کننده قرار دهند.

به این صورت می توان جلوی بسیاری از خرافه گویی ها و بد رفتاری های نمایشی را گرفت و محتوای انحرافی را تصفیه کرد».

در این خصوص برخی تعزیه گردان های قدیمی بر اساس نسخه های اصلی نمایش های باشکوهی را اجرا می کنند و در آن از حضور شخصیت ها و گفتار ساختگی همواره پرهیز کرده اند.

«میر عباس فلاحتی» که سالها در این امر فعالیت دارد معتقد است: «باید در تعزیه ذهن بیننده را با آنچه که در تاریخ اتفاق افتاده است آشنا کرد و پس از آن به نفرت ظالمان و اوج مظلومیت یاران امام پرداخت تا به این صورت بتوانیم رسالت فرهنگی خود را ادا کنیم».

نویسنده : م - ن