نظری کوتاه به ترجمه کتاب‌ها در ایران

کار ترجمه در ایران یکی از آشفته‌ترین و بدسلیقه‌ترین کارهاست. یکی از دلا‌یل این امر این است که مرجع تخصصی خاصی بر روی آن نظارت ندارد یا حتی گروه یا عده‌ای از اهل فن، دست به انتخاب …

کار ترجمه در ایران یکی از آشفته‌ترین و بدسلیقه‌ترین کارهاست. یکی از دلا‌یل این امر این است که مرجع تخصصی خاصی بر روی آن نظارت ندارد یا حتی گروه یا عده‌ای از اهل فن، دست به انتخاب آثار برگزیده‌ای که باید ترجمه شود، نزده‌اند. ترجمه را از کجا باید شروع کرد یا چگونگی ترجمه کتاب‌ها، مجال بحث مفصلی را می‌خواهد. هم‌اکنون بازار ترجمه در ایران به گونه‌ای بسیار بد است و ای کاش بسیاری از این مترجمان، دست به چنین ترجمه‌هایی نمی‌زدند. بازار معمول کتاب ایران، نه به ترجمه خوب و قابل اطمینان نگاه می‌کند و نه به کتاب مهمی در گوشه‌ای ازجهان، فقط برای مقطعی، کتابی به هر دلیلی گل می‌کند و به فروش می‌رسد؛ حتی به طور ناگهانی چند ترجمه در یک زمان از یک کتاب به بازار می‌آید (کتاب‌های <هری‌پاتر> یا <مائده‌های زمینی> اثرآندره ژید.) عده‌ای از مترجمان ناوارد هم به دلا‌یل گوناگون، کار خود را توجیه می‌کنند، که ما برای بازخوانی مجدد این کتاب یا... دست به ترجمه دوباره آن زده‌ایم. در جهانی که انبوه از کتاب‌های خوب ترجمه نشده به فارسی است و کتاب‌هایی که باید خوانندگان بسیاری آنها را بخوانند، وقتی برای ترجمه دوباره یک کتاب وجودندارد و فقط یک بهانه می‌تواند ترجمه دوباره یک کتاب را توجیه کند و آن هم ترجمه خیلی بد از چاپ گذشته آن است. صدها جلد کتاب درجه یک و عالی در جهان وجود دارد که ترجمه آنها برای فارسی‌زبانان یک امر مهم و اجتناب‌ناپذیر است، کتاب‌هایی که باید به فارسی ترجمه شود تا خواننده عطش نیاز خود را از آنها رفع کند و سیراب در لذت بی‌کران آنها غوطه‌ور شود.

برای مثال، این نوشته کوتاه، شرح دو جلد از این کتاب‌های تاریخی و نام چند جلد از این کتاب‌ها که باید به فارسی ترجمه شود، می‌گوئیم: <زندگی دوازده قیصر> نوشته <گایوس سوئتونیوس> ۷۵ـ۱۵۰، زندگی دوازده امپراتور نخستین رومی از <یولیوس قیصر> تا دومیتیانوسج است.

<سوئتونیوس> مشهور است به تاریخ‌نگاری که ویژگی اصلیش نفرت شدید نسبت به رژیمی است که از تمایلا‌ت بیمار‌گونه، برای رسوایی‌های درباری، جان می‌گیرد. او این کتاب را هنگامی تالیف کرد که منشی <هادریانوس>، امپراتور روم، بود و برای تحقیقات تاریخی به بایگانی امپراتوری دسترسی داشت. در این کتاب زندگی هر یک از این امپراتوران براساس طرحی ثابت: نسب‌نامه، تولد، رویدادهای پیش از رسیدن به امپراتوری، رسیدن به مقام امپراتوری، حوادث زندگی خصوصی و دوره امپراتوری و سرانجام مرگ امپراتور، شرح داده شده است.

منابع اصلی <سوئتونیوس> عبارتند از: نامه‌های امپراتوران، <دیورنال> یا گزارش‌هایی که تنظیم آنها از زمان قیصر معمول بوده بود، اسناد رسمی، نوشته‌هایی که بنا به مقتضیات خاص تهیه شده بود و نوشته‌هایی هجو آمیز و رسوا کننده. <سوئتونیوس> بایگانیست دقیق که در جستجوی جزئیات تاریخی می‌رود و خواندن کتابش از این جهت مفید می‌نماید که مربوط به تاریخ حوادث گذشته ایران است و برای هر کسی که به تاریخ ایران علا‌قه دارد، خواندن آن لا‌زم و واجب است. و درباره قضاوت‌های تاریخی آن زمان باید این کتاب را مطالعه کرد. این کتاب بعدها سرمشقی برای کتاب <تاریخ آگوست> شد و تاثیری زیادی در دوره قرون وسطا گذاشت.

کتاب دیگر <تاریخ امپراتوری، بعد از مرگ مارکوس آوریولیس> است. این کتاب تاریخ امپراتوری روم از سال ۱۸۰ تا ۲۳۸ میلا‌دی، یعنی از فرمانروایی <کرمودوس> تا <گوردیانوس سوم> مشهور به <پیوس> است. این کتاب را <هرودیانوس> ۱۷۰ـ۲۴۰، تاریخ نویس یونانی که اصلیت آن از مردم آسیا بود و در دوره فرمانروایی امپراتوران خاندان <سیوروس>، شغل کوچک دولتی داشت، در هشت جزوه نوشته است.

موضوع کتاب گزارش وقایع دوره مهمی از امپراتوری روم است با توجه کامل به حقایق. دوره‌ایست که سازمان اجتماعی و سیاسی کهن فرو می‌پاشد و دنیای جدیدی آغاز می‌شود.

کتاب‌های دیگری چون <تاریخ آگوست> که تاریخ‌نویسان مختلفی به زبان لا‌تینی در قرون وسطی آن را نوشته‌اند، <حیات مردان نامدار> اثر پلوارک، و اما اگر بخواهیم به کتاب‌های غیرتاریخی اشاره کنیم، می‌توانیم از مجموعه کامل کتاب‌های <ولتر> نام ببریم که تاثیر مهمی در تاریخ فرانسه و تا حدی، اروپا و فهم و تکامل اندیشه بشری داشته است.

یا کتاب‌های پایه‌مکتب‌های مختلف جهان که بسیار مهم هستند و با جستجوی کوتاهی در اینترنت می‌توان نام آنها را به دست آورد. یا کتاب‌های مستشرقینی که درباره ایران و ایرانیان نوشته شده و ترجمه آنها در این وضعیت ازخویشتن گریزی و خود‌ناشناسی معاصر، خالی از لطف نیست و می‌تواند ترجمان حقیقی ما ایرانیان از نگاهی دیگر باشد.

در هنر مدرن می‌توان از <آنتونن آرتو> که زبان بسیار استعاری، حیرت‌انگیز و رمز‌گونه‌ای دارد و کتاب‌هایش درباره هنر و تئاتر، تاثیر شایانی بر تئاتر دهه ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ گذشت، نام برد و... در پایان باید گفت که ما نباید محبوس در هنر و ادبیات و کتاب‌های کلا‌سیک خود بمانیم. باید خود را از این بند گذشته بی پایان اندیشه فکری خود، رها کنیم تا بتوانیم نیازهای خوانندگان را از طریق ترجمه اندیشه‌های جدیدتر ارضا کنیم، گرچه همه می‌دانیم، ترجمه امری مشکل، پیچیده و طاقت‌فرسا است ولی چه دیر یا چه زود، این کاریست که باید به انجام برسد و هر چه زودتر بهتر است چون هر زمانی که بتوان جلوی ضرر را گرفت، سود است.

شهرام امیرپور سرچشمه