با باخمن شاعر شب دراز و تاریک تاریخ

نگاهی به کتاب پرواز با ترانه, اثر چنگیز پهلوان

فرزند ترس بزرگ جهانم،

که در میانه صلح و شادی چرخ می زند

مانند ضربه های ناقوس در گذار روز

و بسان داس در کشتزاری سرسبز

«اینگه برگ باخمن»

«پرواز با ترانه»، چهارمین اثر "دکتر چنگیز پهلوان" جهت شناساندن ادبیات جهان به ایرانیان است.

ایشان پیشتر با نشر "نمونه های شعر امروز افغانستان" در سال ۱۳۷۱ برای آشنایی با هم زبانان و هم فرهنگان افغانی، "شعر عربی در عصر جاهلی" در سال ۱۳۷۹ که ترجمه ای از اثر بزرگ "کارل بروکلمن" از زبان آلمانی بود و کتابی در باب شعر شاعر شهیر اتریشی "ارنست یاندل" که در سال ۲۰۰۵ در آلمان منتشر شد، کوشش های درخور توجهی در این زمینه انجام داده است. کوشش هایی که بعدها راه گشا و روشنگر کنش فکری کنشگران این عرصه شد.بیشتر فارسی زبانان به خاطر غنای ادبیات فارسی به ندرت از مطالعه شعر به زبانی غیر از فارسی لذت می برند. پرواز با ترانه، پارسی زبانان را به دنیای شعرغیرفارسی می برد، دنیایی که در آن صرفا بازی با واژگان مطرح نیست، بلکه تفسیری است و تحلیلی از آنچه می خوانند. این تبیین واژگانی کمک می کند که به جهان شعر رهنمون شوند و آن را دریابند، بسان خواننده ای که هم فرهنگ و هم زبان شاعر است.از همین رو در پرواز با ترانه، شیوه ای نوین در چگونگی ترجمه شعر از زبان های دیگر به فارسی به چشم می خورد. شیوه ای مبتنی بر شناساندن جان و جهان شاعر در پرتو تفسیر شعرهایش با نیم نگاهی به زمانه اش و نه تنها صرفا ترجمه شعر.

از این روست که به نظر من، این کتاب نمونه ای بدیع از تالیف، تفسیر و ترجمه ادبی است که پیش از این در زبان فارسی اگر نمونه اش نباشد، بی شک نادر است."اینگه برگ باخمن(۱۹۷۳-۱۹۲۶) (Bachmann Ingedorg)" شاعر و نویسنده برجسته اتریشی سده بیستم است که نویسنده "پرواز با ترانه" در سه بخش زندگی، شعر و معنای شعر شاعر به رمزگشایی شخصیت چند بعدی و پیچیده او پرداخته است.

در پیشگفتار، پهلوان با نشان دادن بحران هویت در اتریش پس از جنگ جهانی دوم که به قول ایشان "خصلتی خلاقانه داشت و به غنای تفکر انجامید" و همچنین موقعیت زبان آلمانی در سرزمین های آلمانی زبان، نیم نگاهی به شرایط امروز ایران دارد، به نحوی که گویا می کوشد آینه ای در برابر ما بگیرد تا نمونه ای برای چگونگی فائق آمدن بر این بحران، پیش روی روشنفکر ایرانی قرار دهد.پهلوان در این کتاب به آرای منتقدان غربی در خلال نوشته خویش نیز نظر دارد تا همه جانبه به باخمن بنگرد و چیزی را از قلم نیندازد. وی آنگاه به زندگی این شاعر و نویسنده اتریشی می پردازد و ابعاد گوناگون هستی شناسانه او را از زوایای گوناگون بررسی می کند. زوایه ای چون رابطه باخمن با خویش و جهان پیرامونش، با جنسیت اش، با زمانه زندگی اش و...در بخش زندگی نامه باخمن، پهلوان به معرفی و بررسی دو جریان فلسفی پیش و پس از جنگ جهانی دوم در سرزمین های آلمانی زبان یکی "حلقه وین" که متشکل از فیلسوفان نوتجربه گرای وینی در پیش از جنگ جهانی دوم و دیگری "گروه ۴۷" که معرف کوشش ها و کنش های نویسندگان آلمانی در راستای روشنگری و آموزش دمکراسی در پس از جنگ جهانی دوم است و تاثیر این دو نحله فکری بر باخمن می پردازد و ردپای تاثیر "مارتین هایدگر" و به ویژه "ویتگنشتاین" را در اندیشه و آثار باخمن پی می گیرد و نشان می دهد که شک نسبت به زبان و نقد فرهنگ که از عوامل مهم تکوین و هستی دهنده خلاقیت ادبی باخمن است، متاثر از ویتگنشتاین است.

باخمن که در سال ۱۹۵۳ جایزه ادبی گروه ۴۷ و در سال ۱۹۶۸ جایزه بزرگ دولتی اتریش را از آن خود کرد، هیچ گاه خاطره اشغال اتریش توسط ناسیونال سوسیالیست های آلمانی از ذهن و ضمیرش پاک نشد و این تجربه دردناک، عینیت خود را در اشعار این شاعر فیلسوف به شکل های مختلف بازتاب داده است.در شعر باخمن که پهلوان پیش رویمان نهاده، با منیت، آزادی، جنون، عشق، نقد جامعه کالایی، تاریخ زدگی، ضدیت با جنگ، بیگانگی، انسانی تنها در جمع انسان ها، مرگ، موقعیت بغرنج و دشوار انسان در هستی از منظری فردی آشنا می شویم.در زمانه ای که جایگاه انسان همان اندازه تراژیک است که مبتذل، شعر باخمن تجلی تضادهاست، تضادهایی که ناشی از تضاد میان هنر و زندگی است.

باخمن با آفرینش آرمان شهری شعری، نظمی نو می آفریند و جهانی بدیع را به تصویر می کشد.

وی سخنگوی نسلی است که حامل وجدان دردکشیده انسان بعد از جنگ جهانی دوم است و به گفته پهلوان: "بیانگر عجز و ناکامی انسان هاست در برپایی جهانی خردمند و سامان یافته که سرپناهی بشود برایشان." (پرواز با ترانه، ص ۹۲) "در زمانه انسان های جابجا شده، شعر باخمن انباشته است از سفرها و وداع ها و جدایی ها. او می داند ما هرگز نمی توانیم بگوییم سرنوشتمان به واقع به چه معناست; تنها می توانیم بی وقفه بکوشیم چیزها را به گونه ای که در نظرمان جلوه گر می شوند، منتقل کنیم. هر روزه با کشف و شهود کوچکی که جهان را دیروز چنین سرزنده و معنادار ساخته بود، وداع می کنیم. هرکه می خواهد این حس تبعید را که زمانه ما را فراگرفته است درک و تجربه کند، باید باخمن را بخواند." (پرواز با ترانه، ص ۲۷)

امید که علاقه مندان به ادبیات، به ویژه به شعر شاعران آلمانی زبان از طریق این کتاب با باخمن که شوربختانه به رغم اثرگذاری اش بر ادبیات باخترزمین، در ایران چندان شناخته شده نیست، آشنا شوند.

پرواز با ترانه: آشنایی با اینگه برگ باخمن / چنگیز پهلوان

تهران، نشر آبی، چاپ دوم، ۱۳۸۷

پی نوشت:

عنوان برگرفته از تعبیر«چارلز سیمیک» شاعر آمریکایی یوگسلا وی تبار است.

نویسنده : مسعود لقمان