معرفی شهرستان شاهرود

شهرستان شاهرود یکی از چهار شهرستان استان سمنان شاهرود,دامغان,سمنان,گرمسار است که در فاصله ۴۰۰ کیلومتری تهران,در حاشیه کویر ودر دامنه های جنوبی سلسله جبال البرز واقع شده است

● شاهرود :

شهرستان شاهرود یکی از چهار شهرستان استان سمنان(شاهرود،دامغان،سمنان،گرمسار) است که در فاصله ۴۰۰ کیلومتری تهران،در حاشیه کویر ودر دامنه‌های جنوبی سلسله جبال البرز واقع شده است . مساحت شاهرود ۵۱۴۱۹ کیلومترمربع و جمعیت آن طی سرشماری سال ۱۳۷۵ ، ۲۱۲۵۱۲ نفر بوده است . از حیث وسعت شاهرود ششمین شهرستان بزرگ کشور بوده و از لحاظ وسعت و جمعیت رتبه اول را در استان سمنان دارا می‌باشد.

در مورد روند شکل‌گیری و تکوین شهر شاهرود در بستر تاریخ به طور خلاصه باید گفت علیرغم نظر کسانی که بدون سند و ماخذ ، شاهرود را شهر جدیدالبنایی می‌دانند،این شهر،شهری قدیمی است.آنچه مسلم است حوزه کنونی شاهرود در عصر اسلام قسمتی از ولایت قومس که به کومش نیز شهرت داشته،بوده است.

زمان تشکیل شاهرود به عنوان یک شهر (قدمت شاهرود به اعتقاد باستانشناسان و پژوهشگران مربوط به ۳ هزار سال پیش است.) حداقل مربوط به ۷۰۰سال پیش است.جالب اینکه ۶۰۰ سال پیش پادشاه ایران (شاهرخ تیموری) به شاهرود آمده و چند شبانه روز در این شهر اقامت کرده است که مطمئناً اقامت پادشاه در این شهر بدون دقت وبررسی نبوده و همچنین مسلماً شهر امکان جذب پادشاه را داشته است.

به طور کلی ترقی و توسعه چشمگیر شاهرود که بعد از فتحعلی‌شاه قاجار شتاب بیشتری نیز گرفت مربوط به عواملی نظیر؛وجود منابع آبی قابل دسترسی،چمنزارهای سبز و خرم،اراضی قابل کشت و باغات میوه فراوان،آب وهوای مناسب،مزایای دفاعی شهر همچون وجود کوهها و مرتفعات ناحیه و همچنین زمینه‌های مساعد ارتباطی و سوق‌الجیشی مناسب(واقع شدن شاهرود در مسیر جاده تهران-مشهد و همچنین در مسیر جاده مهم وتاریخی ابریشم) بوده است.یکی از امتیازات مهم این شهرستان تنوع آب وهوا می‌باشد :

قسمت جنوبی که در مجاورت کویر واقع شده آب و هوای نسبتاً گرم وخشک دارد،قسمت مرکزی و نواحی شرقی شاهرود دارای آب و هوای معتدل و نواحی شمالی آن کوهستانی با آب و هوایی نسبتاً سرد و خشک است.به همین خاطر است که تنوع تولید میوه بسیار زیاد است به طوری که امکان تولید و پرورش سیب،انگور،خرما وپسته در مناطق مختلف این شهرستان فراهم ومهیا می‌باشد.

متوسط درجه حرارت سالانه در این شهرستان ۱۴ درجه سانتی گراد ومیانگین بارندگی سالانه ۱۸۰میلیمتر است.شاهرود به علت واقع شدن در حاشیه کویر از لحاظ آبهای سطحی به صورت رودخانه‌های دائمی،سهمی نداشته ومنحصراً رودخانه‌های سیلابی و فصلی در این شهرستان جاری می‌باشد.با وجود کمبود آبهای سطحی که مردم را وادار نموده است جهت کشت و زرع اقدام به حفر چاه و قنات نمایند،اقتصاد شاهرود متکی به تولیدات کشاورزی است.

از لحاظ تولیدات کشاورزی شاهرود در سطح استان مقام اول ودر کشور جزء ۱۹ قطب کشاورزی است.به هر حال متاسفانه با وجود حدود نیمی از وسعت زمین مزروعی و باغات استان سمنان در شاهرود توجه کافی برای تامین اعتبارات این بخش مبذول نگردیده است.مهمترین محصولات باغی شاهرود که در ایران نیز زبانزد می‌باشند عبارتند از:انگور و زردآلو.میزان تولید زردآلو شاهرود ۱۰% تولید زردآلو ایران و بیش از ۱% تولید زردآلو دنیا می‌باشد . این زردآلو علاوه بر مصزف داخلی با تبدیل به برگه زردآلو به خارج کشور نیز صادر می‌شود.

از دیگر امتیازات ویژه شاهرود می‌توان به تنوع مواد معدنی به واسطه موقعیت جغرافیایی خاص شاهرود اشاره کرد. در حال حاضر شهرستان شاهرود دارای چندین معدن فعال است که مهمترین این معادن،معدن زغال سنگ است که با وجود شرکت زغال سنگ البرز شرقی، با سابقه طولانی بخشی از اقتصاد شهر را با معدن پیوند زده است و شاهرود را به عنوان یکی از قطبهای زغال سنگ کشور درآورده است. از دیگر معادن مهم شاهرود می‌توان به معادن کرومیت،مس،آهک،گچ و سنگهای تزئینی اشاره کرد.همچنین علیرغم وجود شهرک صنعتی در شهرستان شاهرود و استقرار واحدهایی همچون شرکت تولیدی مرجان،شرکت نیکوفرد،شرکت تولیدی پاک،شرکت شاهرود لطیف و ... هنوز حرکت جدی به سمت صنعتی شدن شهرستان شاهرود (با توجه به محدود بودن منابع کشاورزی و خدمات) صورت نگرفته است.

شاید مهمترین امتیاز شاهرود وجود منابع لایزال طبیعی است که خداوند به مردم این منطقه عنایت فرموده است.شاید شما بیننده محترم به خاطر داشته باشید که در یکی از برنامه های نادر و فراموش نشدنی سیمای ایران تحت عنوان با طبیعت که در حدود ۶ سال پیش پخش گردید حدود ۸۰% زمان برنامه مربوط به طبیعت و زیباییهای طبیعی منطقه وسیعی از شهرستان شاهرود بود به طوریکه در پایان گوینده با ذوق گفت : می‌خواهم بگویم شاهرود در واقع قاره‌ای است کوچک که همه عوامل طبیعی در آن گرد آمده‌اند.همچنین وجود مناطق حفاظت شده خوش‌ییلاق و توران که دومین منطقه بزرگ حفاظت شده حیات وحش در کشور است، با برخورداری از گونه های نادر حیات وحش بر جاذبه‌های گردشگری در این شهرستان افزوده است.از مهمترین آثار تاریخی و باستانی شهرستان شاهرود می‌توان به مسجد جامع بسطام،آرامگاه سلطان‌آلعارفین بایزید بسطامی ، آرامگاه شیخ‌ابولحسن خرقانی و مسجد فرومد اشاره کرد.شایان ذکر است که شهر بسطام واقع در ۶ کیلومتری شهر شاهرود زادگاه عارف شهیر ایران بایزید بسطامی و شاعر نامی فروغی بسطامی می‌باشد.از دیگر شاعران شهیر این منطقه می‌توان از ابن یمین فریومدی معروف ومتخلص به ابن یمین نام برد.

به هر حال شاهرود با داشتن موقعیت‌ها و امتیازات فراوان در سال‌های گذشته آنچنان رشد چشمگیری نداشته است که یکی از دلایل آن مطمئناً عدم تخصیص اعتبارات کافی به شهرستان شاهرود و توزیع ناعادلانه آن در استان سمنان می‌باشد.به امید روزی که این شهر آنچنان که باید مورد توجه مسؤولان امر قرار گیرد و زمینه‌های رشد آن در حوزه‌های مختلف با کوشش و همت مردم شاهرود فراهم شود.

● شهرها و بخشها :

▪ شهرها:

ـ شاهرود،

ـ بسطام،

ـ مجن،

ـ کلاته خیج،

ـ بیارجمند

ـ میامی.

▪ بخشها:

ـ مرکزی،

ـ میامی،

ـ بسطام

ـ بیارجمند.

● مراکز تاریخی و باستانی :

▪ برج کاشانه بسطام

در قسمت جنوب شرقی مسجد جامع شهر بسطام برجی بلند وجود دارد که به نام کاشانه معروف می‌‌باشد. ارتفاع این برج از داخل ۲۴ متر و از بیرون ۲۰ متر می‌‌باشد. شکل خارجی آن کثیرالاضلاع و منتظم سی ضلعی است. در بالای برج دو حاشیه از آجرهای بزرگ وجود دارد که روی آن مطالبی نوشته شده است. در ضلع جنوب غربی این برج روی یک آجر کلمه بسم الله الرحمن الرحیم با خط ثلث بسیار زیبایی خوانده می‌شود . تاریخ ساخت آن بدرستی مشخص نیست و به عقیده اهالی محلی این برج قبل از اسلام آتشکده زرتشتیان بوده است. بعضی از مشرق شناسان از جمله گدار بر این باورند که این بنا از آثار غازان خان مغول است و اسم اصلی آن غازانه بوده است و به مرور زمان و بدون توجه به اصل آن کاشانه نام نهاده شده است .

▪ آرامگاه بایزید بسطامی

مقبره این عارف شهیر در شهر بسطام و شمال مقبره امام زاده محمد است. مقبره این عارف فاقد هرگونه تزئین است. و به نظر می‌‌رسد هیچ گاه ساختمانی مشابه مقبره دیگر بزرگان روی آن بنا نشده باشد و در حقیقت بی اعتنایی به مادیات و گریز از تجمل در این آرامگاه بوضوح به چشم می‌آید. وارستگی و بی نیازی بایزید بسطامی حتی بعد از مرگ وی و گذشت یازده قرن, در مرقدش مشهود است. مقبره بایزید بسطامی داری یک پنجره مسقف آهنی است. روی قبر یک سنگ مرمر قرار دارد که کلماتی از مناجات مشهور علی ابن ابی طالب برآن حک شده است. آنطور که از این سنگ بر می‌آید متعلق به شخصی به نام قاضی ملک می‌‌باشد که احتمال می‌رود حاکم قومس بوده باشد ولی اینکه چگونه از اینجا سر در آورده کسی چیزی نمی‌داند .

▪ آرامگاه شیخ ابوالحسن خرقانی

در ۲۴ کیلومتری شاهرود در شمال قصبه خرقان روی یک تپه آرامگاه عارف نامی و وارسته به نام شیخ ابوالحسن خرقانی به چشم میخورد. فضای سبز اطراف آن به آرامگاه قداست خاصی بخشیده است. روی قبر شیخ یک قطعه سنگ مرمری قرار دارد که اشعاری برآن حک شده است. در جوار این مقبره مسجدی بودکه گنبدی مخروطی شکل و مزین به کاشی کاری هی زیبا داشت. در حال حاضر از مسجد و گنبد یاد شده , فقط محراب آن باقی مانده است که برخلاف مسجدهای دیگر این نواحی رو به مغرب است. محراب مذکور داری گچبری هی زیبا و استادانه می‌‌باشد. اطلاعات بیشتر در رابطه با شیخ ابوالحسن خرقانی

▪ آرامگاه شیخ حسن جوری

این آرامگاه در ۱۵۰ کیلومتری شاهرود واقع در روستی کلاته میر علم فیروزآباد حوالی روستی فرومد ا ست. این آرامگاه که متشکل از یک اتاق ۴ در ۳ و گنبد مدور روی آن است, در قسمت شمالی شهر قدیمی جور قرار دارد و از خشت خام ساخته شده است. و عاری از هرگونه پیرایه و تشریفات ظاهری می‌‌باشد. شیخ حسن جوری یکی از رهبران قیام سربداران و از شاگردان شیخ خلیفه و از رهبران سیاسی و مذهبی قرن هفتم هجری بود که به دست وجی الدین مسعود در سال ۷۴۵ به شهادت رسید .

▪ آرامگاه ابن یمین فرومدی

این آرامگاه در انتهای روستای فرومد قرار دارد که متعلق به شاعر معروف قطعه سرای پارسی ابن یمین فرومدی (این یمین قریومدی) است. باطن ساختمان زیبا به هیچ وجه با بافت روستا تطابق ندارد. و شش گوش است و زوایی زیبایی بنا را در برگرفته است. سنگ قبر داری شش ضلع کوچک است که روی آن نوشته شده است , آرامگاه امیر فخرالدین محمد ابن یمین الدین متخلص به ابن یمین. شاعری بوده است دانشمند. دوران زندگی را با کمال مناعت و وارستگی به پایان رسانده است. دیوان کامل او در جنگ سربداران از بین رفت و دیوان دیگری تنظیم کرد که به جای مانده است. سال تولدش برابر با ۶۸۵ هجری قمری و سال وفاتش برابر است با ۷۶۹ هجری قمری .

▪ قلعه میامی

قلعه میامی در جنوب میامی قرار گرفته است که در حال حاضر خرابه‌ای بیش نیست. طبق نظر مردم منطقه این خرابه در گذشته مرکز میامی بوده است. و در زمان حمله مغول ویران گردید .قلعه اراکی چهار برجی نیز در منطقه میامی در بالی کوه میامی قرار دارد که دروازه آن را از آجر ساخته‌اند و یک آب انبار بزرگ در میان آن قرار دارد .در جلوی این قلعه که نزدیک به یکی از قله‌ها می‌‌باشد , آثار حدود دویست خانه رویت می‌شود. همه راههی بین قلعه و کوه مورد نظر را با سنگ بسته‌اند که کسی نتواند خود را به آنجا برساند.

▪ قلعه پارتها

بتازگی در شاهرود یک قلعه مربوط به زمان پارتها و ساسانیان با قدمتی دو هزار ساله کشف گردید. در درون این قلعه که در حوالی یک روستا در شاهرود واقع گردیده بقایای کوره آجر پزی و سفالینه‌های مربوط به آن دوران وجود دارد. قلعه مذکور که مستطیل شکل است پانزده متر ارتفاع دارد و در چهار طرف آن تاقهای فرو ریخته قوسی شکل وجود دارد .این قلعه که احتمال می‌رود در ابتدا سه طبقه بوده از ویژگی دوران پارتها برخوردار می‌‌باشد.

▪ کاروانسری میان دشت

این کاروانسرا در دهکده میاندشت د ر۱۱۰ کیلومتری شرق شاهرود بین جاده سبزوار و شاهرود قرار گرفته است که به صورت سه کاروانسری به هم متصل می‌‌باشد و به کاروانسری شاه عباسی معروف گردیده است .از این سه کاروانسرا یکی در زمان شاه عباس اول ساخته شد و دو کاروانسری دیگر در زمان‌های دیگر با پالان چهار ایوانی ساخته شده است که مصالح ساختمانی آن نیز از آجر می‌‌باشد. این کاروانسرا جهانگردان بسیار زیادی را به خود جلب نموده است .

● جاذبه‌های طبیعی :

▪ رودخانه تاش یا شاهرود

رودخانه تاش یا شاهرود از کانون‌های آبگیر شاه کوه و شاه وار حد فاصل تاش و مجن در فصول فراوانی نزولات جوی سرچشمه می‌گیرد .این رود پس از دریافت چندین رشته فرعی در ناحیه کوهستانی و پس از آبیاری بخشی از زمینهای بسطام و زیراستاق , به سوی کویر نمک جاری می‌گردد. بالادست این رودخانه گردشگاههی محدودی در فصل بهار و تابستان موجود می‌‌باشد.

▪ منطقه حفاظت شده خوارتوران

منطقه حفاظت شده خوارتوران در قسمت جنوب شرقی شاهرود قرار گرفته که از نظر وسعت می‌توان آن را بزرگ‌ترین منطقه حفاظت شده ایران نامید .مساحت آن بیش از ۰۰۰/۰۰۰/۱ هکتار است و حیوانات عمده منطقه عبارت‌اند از: خرگوش – کبک – تیهو – هوبره – تشی –باقرقره – شغال – پلنگ – گرگ – کفتار – قاراکل – گورخر – آهو – جبیر – کل – بز – میش و قوچ. اهمیت این منطقه به دلیل وجود یک نوع گورخر معروف به نام گور خر ایرانی می‌‌باشد. که همانگونه که از اسمش پیداست فقط در ایران یافت می‌شود .

▪ منطقه حفاظت شده خوش ییلاق

منطقه حفاظت شده خوش ییلاق در قسمت شمال شرقی شاهرود قرار گرفته و مساحت آن در حدود ۱۵۶ هکتار می‌‌باشد و حیوانات وحشی این منطقه نیز عبارت‌اند از: آهو، مرال، گورخر، یوزپلنگ، گربه وحشی، قاراکل، خرس، روباه، گرگ، شغال، تشی، خرگوش، ایبا، هوبره، قرقاول، تیهو و کبک.

● اماکن زیارتی و مذهبی :

▪ مسجد جامع بسطام

این مسجد در جنوب بسطام و در حد فاصل دویست متری جنوب آرامگاه بایزید بسطامی قرار گرفته است. این مسجد به دو قسمت تقسیم می‌گردد. قسمت اول عبارت است از صحن مسجد که داری محرابی است که با گچبری‌های بسیار زیبا و هنرمندانه ترئین گردیده است. صحن مسجد مربع و فضای آن باز است. قسمت دوم از لحاظ شیوه و صنعتی که در ساختن آن بکار رفته با قسمت اول فرق دارد. تفاوت فاحش گچبری مستطیل دوم با تمام گچبری‌های این محراب کاملاً محسوس است. به نظر می‌‌رسد از آنجا که این مسجد در سال ۷۰۶ هجری ساخته شده و درآن زمان مذهب تسنن در ایران رواج داشته , اسامی ابوبکر و عمر و عثمان برآن نوشته شده بود. ولی از زمان رواج مذهب شیعه و تسلط فرمانروایان و حکام شیعی آن اسامی را حذف کرده و بجای آن نام علی بن ابی طالب ولی الله را نوشته‌اند .