آسیب شناسی آموزش زبان انگلیسی در مقطع متوسطه

زبان جزو نخستین وسایل ارتباطی میان انسان ها بوده است قبل از پیدایش جوامع بشری, انسان ها به اشکال گوناگون معنا را به یکدیگر انتقال می دادند, تصاویرحک شده بر دیوار غارها, استفاده از آتش برای فرستادن پیام خطر,تقلید صدای حیوانات و قبل از ارتباط کلامی برای انتقال معنا به کار گرفته شدند

زبان جزو نخستین وسایل ارتباطی میان انسان‌ها بوده است. قبل از پیدایش جوامع بشری، انسان‌ها به اشکال گوناگون معنا را به یکدیگر انتقال می‌دادند، تصاویرحک شده بر دیوار غارها، استفاده از آتش برای فرستادن پیام خطر،تقلید صدای حیوانات و... قبل از ارتباط کلامی برای انتقال معنا به کار گرفته شدند.

سپس ارتباطی قراردادی میان صدا و معنا از کلمات بکار رفت و همه چیز نام گذاری شد. بعد‌ها که زبان حالت قانونمندی یافت؛ هر قبیله بسته به ساختار فرهنگی - اجتماعی خود آن را به گونه‌ای به‌کار گرفت که توانستند هدف غائی<ارتباط> را حفظ کنند.‌

تنوع و گوناگونی زبان امتیاز ویژه‌ای را برای هرقوم دارد و از این رو هر زبان دارای نکات ظریف، کنایه‌ها و اشاراتی است که نمی‌توان آن‌را نادیده انگاشت و با هیچ ترجمه سلیسی نمی‌توان لذت فهم کلمات آن‌را به دیگر زبان‌ها رساند، مگر آنکه آن زبان را فراگرفت.‌

اما بنا بر بعضی ملاحظات سیاسی یا تهاجم نظامی ارزشهای فرهنگی بعضی ملل، از جمله زبان تحت نفوذ عوامل خارجی قرار گرفتند. شاید یکی از مهمترین دلایل به‌کار گرفتن آسان‌تر انگلیسی، فرانسه یا اسپانیایی حضور استعماری بلند مدت دولتمردان سابق کشورهای فوق در دیگر کشورها باشد.چین با بیش از یک میلیارد و دویست میلیون نفر، هند با جمعیت یک میلیارد نفر و روسیه با صد و پنجاه‌میلیون نفر چنین نفوذی را از زبان خود در دیگر کشورها ندارند.‌

البته تک زبانی جهانی امر بسیار نکوهیده‌ای است و نباید از تقویت زبان شیرین خودمان <فارسی> غافل شویم، اما از یاد نبریم که اگر به یادگیری زبان انگلیسی اهمیت ندهیم مشکلات جدی را خواسته یا نا خواسته فرارو خواهیم داشت! چرا که جهان رو به توسعه در هر ثانیه در حال تولید علم و فن آوری است و غالب این پژوهشهای علمی به زبان انگلیسی در مجامع بین‌المللی ارائه می‌شود و یا در اینترنت به نمایش در می‌آید. از طرفی نیروی انسانی از مهمترین سرمایه‌های ملی هر کشور است،سیستم آموزشی ما چند درصد از سهم جهانی تولید فن آوری رابا تربیت شاگردان کارآمد امروز و آینده سازان فردا کسب خواهد کرد؟ در جهان امروز که عصر ارتباطات است و به عبارتی اینترنت، کره خاکی را به شکل دهکده‌ای در آورده، سهم ما در زبان آموزی چه‌اندازه است؟

در سال ۲۰۰۴ گزارشی از مرکز زبانی میشل توماس انگلستان صورت گرفت که به موجب آن دستمزد یک کارگر متوسط بواسطه دانستن زبان دوم تا ۳۰۰۰ پوند در سال افزایش می‌یابد... مطالعات نشان می‌دهد که شخص دو یا چند زبانه می‌تواند به‌ خاطر دانش زبان خارجی و استفاده از آن در راه‌های موفقیت، بهتر از مهندس یا برنامه نویس رایانه پول در آورد. ‌

حال بنا بر هر دلیل به وضعیت زبان آموزی در مدارس کشورمان نگاهی داشته باشیم.توجه داشته باشید که از مقطع راهنمایی تا دبیرستان و پیش دانشگاهی دانش آموزان بطور متوسط ۲، ۳ یا ۴ساعت زبان انگلیسی در هفته می‌آموزند، و این در حالی است که پس از پایان دوره تحصیلی متوسطه از بر آوردن کمترین نیاز خود عاجزند!!‌

بعنوان مثال اگر به کشورهای خارجی سفر کنند یا جهانگرد خارجی را در شهر خود ببینند توانایی ارتباط با او را ندارند! جملاتی ساده را نمی‌توانند درک کنند یا متن انگلیسی را بخوانند و بدان پاسخ دهند! و نقاط ضعف از این دست فراوان است. مشکل از کجاست؟ می‌دانید که ازعوامل مؤثر تدریس در هر وضعیت آموزشی معلم، روش آموزش و شاگرد است .‌

هنوز شاگردان از زبان آموزی در کلاس فقط گرامر نویسی می‌دانند!چرا که اغلب کلاس‌ها بواسطه نبود ‌

امکانات سمعی و بصری با شیوه ‌ ‌GTM هدایت می‌شود.کتابهای درسی برایشان جذاب نیست و انگیزه لازم برای خواندن زبان ندارند! ولب به شکوه و گلایه می‌گشایند چرا زبان می‌خوانیم؟ نمی‌شد زبان نداشتیم؟ کتابها را بسیار سخت و گاهی دشمن خود می‌پندارند.‌

راستی صحبت از کتاب‌های انگلیسی شد، آیا کتا بهای مدارس منا بع مناسبی برای آموزش زبان هستند؟

کتاب‌های انگلیسی از لحاظ محتوا و ظاهر (طراحی، تصاویررنگی) باید به روز شوند. آیا تصاویر کتاب‌های سال اول و دوم متوسطه مناسب سن دانش‌آموزان است؟ از لحاظ محتوا نیز این کتاب‌ها در سطح کلان (ملی) نمی‌تواند پاسخگوی نیاز واقعی فراگیران در برقراری ارتباط با انگلیسی زبانان باشد. ‌

بعنوان مثال در امتحانات داخلی و حتی نهایی (سال سوم متوسطه) مهارت شنیدن در بخش مکالمه کتاب درسی(‌ (‌LANGUAGE FUNCTION، در شکل سؤالات جور کردنی(‌ (‌Match آزمون کتبی گرفته می‌شود؟ در حالی که شیوه صحیح آن است که فراگیران توسط دبیر یا با پخش نوار کاست، متنی را گوش دهند و سپس به سوالات آن پاسخ دهند!. ‌

آیا برای دانش آموزان پیش دانشگاهی مشکل نیست که با سه سال زبان آموزی با سبکی متفاوت در مقطع متوسطه ناگهان به کتاب(‌ (‌Reading based بپردازند؟ آن هم در یک قدمی کنکور! چرا تحول در مواد درسی زبان انگلیسی در آخرین و حساس‌ترین مرحله صورت گرفته است؟آیا بهتر نبود تغییر در تالیف کتاب‌های انگلیسی از پایه اول متوسطه آغاز می‌شد؟

در طول سالهای تحصیلی فراگیران برای تقویت مهارت‌ ‌listening چند ساعت نوارآموزشی گوش می‌کنند؟ یا چند ساعت فیلم‌های آموزشی انگلیسی می‌بینند؟ آیا با کلاسهایی که هیچ‌گونه شعر، تمرینهای مناسب، بازی یادگیری زبان برای کاستن اضطراب، تحقیق و... ندارند می‌توان به دانش‌افزایی فراگیران امید داشت؟

امروزه که عصر ارتباطات است شاید این سوالات بسیار پیش پا افتاده به نظر برسد ولی بیاییم واقع گرا باشیم، دانش آموزان ما از شنیدن تلفظ کلمات زبان با امکانات سمعی در کلاسها محرومند؛ حال این محرومیت دلایل مختلفی دارد، از جمله: نبود امکانات، بی‌حوصلگی بعضی دبیران برای پخش نوار آموزشی در کلاس و همچنین زمان کم تدریس!‌

واقعاً در کشورمان استاد، مدرس و پژوهشگر دلسوز نیست که هنوز یادگیری زبان انگلیسی به معضلی لاینحل تبدیل شده است؟ چرا تشتت آراء در این حیطه فراوان است؟ چرا پاسخ مناسبی نیا فته‌ایم؟چه کسی باید این خلا را پر کند؟مگر مدعی نیستیم که جوانان با استعدادی داریم! پس ما راچه شده؟ به کشوری مثل ترکمنستان نگاه کنیم که درآنجا نه یک زبان بلکه چند زبان زنده دنیا (فارسی، عربی، روسی، و انگلیسی) از مقطع ابتدایی آموزش داده می‌شود! ما چه تفاوتی با دیگران داریم؟

آموزش زبان خارجی در مالزی از سال‌های اول ابتدایی، در مدارس مصر از ۹ سالگی، در ونزوئلا اموزش زبان اسپانیایی در مدرسه است، همچنین دو زبان انگلیسی و فرانسه ازپیش دبستانی (۶ سالگی) آغاز می‌شود. ‌

در نروژ، ایتالیا و مالت از ۶ سالگی، در مدارس بلژیک فرانسوی در ۱۰سالگی وانگلیسی ۱۲ سالگی اجباری است و یادگیری اسپانیایی یا آلمانی در۱۵ سالگی ادامه می‌یابد. ‌

دبیران متوسطه بخشی از ضعف شاگردان در درس زبان انگلیسی را ناشی از بنیه علمی ضعیف از مقطع راهنمایی می‌بینند.همین شاگردان با پیشرفت نه چندان مقطع متوسطه را به هر شکل به پایان می‌رسانند و به دانشگاه راه می‌یابند! و در ابتدای تحصیلات عالی از درس زبان پیش نیاز می‌خورند؟ چرا؟

‌ آیا ضعف بنیه علمی نشان می‌دهد آموزش و پرورش با تمام مشکلاتی که با آن مواجه است در آموزش زبان انگلیسی منفعل بوده است؟... متأسفانه عدم توانایی کاربرد زبان ادامه می‌یابد تا آنجا که دانشجویان برای تحصیلات تکمیلی و حتی دکترا (که نیاز به امتیاز قابل قبولی در آزمون تافل تخصصی دارند) با آن دست به گریبان می‌شوند!؟

چند درصد از دبیران ما کار با رایانه و ارتبا ط با‌ ‌INTERNET را می‌دانند؟ ساعات ضمن خدمت همکاران به چه شکل می‌گذرد؟ آیا این کلاسها توان علمی آنان را با تجربه کاریشان پیوند می‌زند؟یا ساعاتی از عمر گرانبهایشان را با اعطای گواهینامه ضمن خدمت مبادله می‌کنند؟چرا هنوز به این مسائل سطحی نگاه می‌کنیم؟

انسان موجود پیچیده‌ای است که آشنایی با روحیات او نیاز به روانشناسی دارد. چند درصد از دبیران توانسته‌اند بی‌انگیزگی فراگیران را با همین شرایط فعلی بناچار برطرف کنند؟ از اینکه بارها مشاهده کرده‌ایم فرزندان ما در کلاس با داشتن نیروی جوانی و تحرک، در کلاس زبان به نیروی منفعلی تبدیل شده‌اند چه کاری صورت دادیم؟ در نظر بگیرید اگر تعدادی دانش آموز در شهرهای بزرگ در کلاسهای خصوصی یا موسسات زبان در یادگیری انگلیسی موفقیت نسبی داشته‌اند برای دیگر دانش‌آموزان کشور این چنین نبوده است!‌

همه دانش آموزان چنان تمکن مالی ندارند تا از کلاسهای مکالمه زبان بهره‌برند.‌

معتقدیم که دانش آموزان باید برای زندگی بهتر زبان دوم را بیاموزند، اگر چنین راهکارهایی معرفی و تا حد امکان اجرایی شوند نتا یج بهتری حاصل خواهد شد:‌

‌۱) معلم: معلم زبان باید مهارت‌هایی در تربیت مطلوب بدست آورد:‌

الف) تسلط عالی به زبانی که یاد می‌دهد.‌

ب) آشنایی خوب با زبانشناسی زبانی که تدریس می‌کند.‌

ج) آشنایی گسترده با ادبیات کشور بیگانه

‌د) آشنایی مقدماتی از روانشناسی تربیتی و مسائل نظری و عملی تدریس‌

۲) تدریس زبان انگلیسی از مقطع ابتدایی: همانند دیگر کشورها که زبان آموزی را از مقطع ابتدایی با برنامه و اجرای صحیح آغاز می‌کنند، ما نیز می‌توانیم چنین طرح مفیدی را عملی کنیم. دولت هر سال هزینه‌های گزاف برای افت تحصیلی فراگیران و از جمله در درس زبان انگلیسی می‌پردازد، یعنی، با میانگین هزار ساعت تدریس در مقطع‌های راهنمایی و متوسطه (بدون احتساب هزینه‌های خانواده‌ها جهت کلاس‌های تقویتی و خصوصی) نتیجه قابل قبولی نمی‌گیرد.

اگر آموزش زبان از مقطع ابتدایی آغاز شود وضعیت بحرانی فعلی حتماً بهبود خواهد یافت.

‌۳) فعال کردن گروههای آموزشی دبیران: تشکیل جلسه تخصصی هر ماه یکبار برای رفع مشکلات تحصیلی، استاندارد‌سازی آزمون‌های ترم اول و دوم با طرح سؤالات هماهنگ، تشکیل کلاسهای ضمن خدمت با رویکردی نوین به طوری‌که یک ششم ساعات تدریس موظف هفتگی به این کلاس اختصاص یابد، یعنی به دانش‌افزایی و تثبیت یافته‌های کنونی آنها، حتی اگر به بررسی مقاله‌ای علمی باشد می‌تواند به ارتقاء کیفی آموزش کمک کند. باید محیطی فراهم شود تا همکاران با یکدیگر در مورد تدریس کلاسی به تبادل تجربیات و اطلاعات بپردازند و از حضور فعال صاحب‌نظران، مؤلفان و استدان دانشگاه در جمع دبیران زبان انگلیسی در گروه‌های آموزشی استفاده شود.‌

۴) احترام به نظرات دبیران بعنوان افرادی که درگیر مستقیم با فراگیران هستند:‌

کتاب‌های علمی و کمک آموزشی در حیطه آموزش زبان نگارش شده اما تجربه عملی تدریس کلاسی به مراتب مؤثر‌تر از مطالعه تئوریها و روشها است. پس در تالیف کتاب‌های زبان انگلیسی متوسطه در ایران باید ازتجربیات دبیران بهره ‌برد. از جمله آنها بررسی دلایل افت تحصیلی پایه اول متوسطه است، ضعف در درس انگلیسی سالانه منجر به تجدیدی عده زیادی از دانش آموزان و درنهایت به افت تحصیلی آنان ختم می‌شود؟ آیا تاکنون نظرات دبیران دلسوز را در این مورد خواسته‌ایم؟ و برای رفع این مشکل در عمل کاری را صورت داده‌ایم؟

۵) تخصیص امکانات و بودجه: متأسفانه بیشتر مدارس ما امکانات کافی از جمله آزمایشگاه زبان ،رایانه و دستگاه وی سی دی برای تقویت مهارتهای ‌ ‌LISTENING SPEAKING ندارند. کتاب‌های فعلی بیشتر بر دو مهارت خواندن و نوشتن تاکید دارند در حالی که دو مهارت دیگر در عمل نقشی در رفع نیاز فراگیران ندارند.‌

۶) تأکید همه جانبه در همه مدارس کشور بر آموزش استفاده از فرهنگ لغت یک زبانه Monolingual Dictionary از سال اول دبیرستان بعنوان مرجع لازم، موثق و بهترین خود آموز برای برطرف کردن مشکلات لغوی است.‌

باید همه دبیران در سال اول دبیرستان علائم آوایی( (‌phonetic symbols )را بر اساس قرارداد انجمن بین‌المللی آوانگاری((‌IPA )حتماً تدریس کنند تا فراگیران حتی در منزل بتوانند به آسانی لغتی را همراه با تمام مشخصات بشناسند. ‌

۷) افزایش ساعت تدریس زبان‌

ساعت‌های تدریس زبان‌اندک است و در بعضی دروس از جمله زبان متوسطه ۳ (با توجه به اهمیت کتاب برای گرفتن دیپلم و آمادگی برای ورود به دانشگاه) قابل قبول نیست! یعنی دبیر نمی‌تواند با ساعت کم تدریس هفتگی که گاهی با تعطیلات نیز همراه می‌شود، تقویم سالانه درسی را بدون تعجیل اجرایی کند.‌

۸) برگزاری جشنواره کتاب سال برای آنکه از کتاب‌های آموزشی نو از سوی دبیران و استادان دانشگاه و دیگر مولفان مجرب بهره‌مند شویم، باید آنان را به این عرصه مهم دعوت کنیم و از آنان یاری بطلبیم تا شاید با بهره‌مندی از تجربه علمی و عملی آنان در تالیف کتاب‌های درسی تحولی درخور شأن آموزش و پرورش و بویژه آموزش زبان گام برداریم.

سید کامل عسکری

دبیر زبان انگلیسی متوسطه و پیش دانشگاهی شهرستان فریدونکنار

منابع:‌

۱- شعبانی، حسن، مهارتهای آموزشی و پرورشی (روشها و فنون تدریس)، قم، چاپ مهر، چاپ هشتم۱۳۷۷‌

۲- Jack c.Richards,John Platt,Heidi Platt, Long man dictionary of language Teaching&Applied linguistics,printed in United kingdom.۱۹۹۲

۳- Peter ladefoged ,A course in phonetics,second edition,Jovanovich publishers,۱۹۸۲

۴- http:// www.wikipedia.org/language modern

۵- http:// www.wikipedia.org/language education

۶- http://www.vlaandreen.be