نگاه نو در داستان پردازی یک نمایش مذهبی

نگاهی به نمایش ”تیر به جای شیر” نوشته ”مهدی پور رضائیان” و کارگردانی ”افشین ناظری”

انتخاب یک موضوع تاریخی با وقایع و شخصیت‌های شناخته شده برای تبدیل شدن به یک اثر دراماتیک نیاز به نگاه نو و بدیع دارد تا نتیجه آن تبدیل به اثری قابل قبول شود.

در نمایشنامه‌های مذهبی (religious drama) که وقایع تاریخی و شخصیت‌های دینی دستمایه شکل گیری درام می‌شود به جهت آنکه مخاطب با وقایع و اشخاص آشنا است، زاویه دید، ابعاد شخصیت و تحلیل نویسنده در نمایشنامه اهمیت زیاد دارد. درام مذهبی که به واقعه و حوادث تاریخی می‌پردازد به عنوان یک اثر مستقل در نوع خود از گونه‌های ادبی مهم و البته خاص و دشوار است.

نمایش «تیر به جای شیر» نوشته مهدی پوررضائیان و کارگردانی افشین ناظری یک روایت تاریخی از حماسه بزرگ کربلا را دستمایه پرداخت و اجرای نمایش ویژه کودک و نوجوان قرار داده است. مهم‌ترین ویژگی نمایش، نگاه متفاوت نویسنده در انتخاب یک بخش از واقعه کربلا و زاویه دید و نگاه هوشمندانه به این اتفاق مهم تاریخی است. نویسنده سعی داشته روایت خود را از واقعه کربلا با نگاهی نو داشته باشد. داستان نمایش در دو بخش روایت می‌شود. داستان اول درباره گروهی است که برای امام حسین (ع) سوگواری می‌کنند و تصمیم می‌گیرند روایت سرزمین کربلا و واقعه عاشورا را برای بچه‌ها تعریف ‌کنند. داستان اصلی نمایش درباره یاران امام حسین(ع) و مبارزه آن‌ها با سپاه یزید است و شخصیت حرمله که تیری را به سمت گلوی حضرت علی اصغر(ع) رها می‌کند. واقعه اصلی درباره تیر رها شده از کمان حرمله است که به سمت گلوی حضرت علی اصغر(ع) رها شده و در مسیر خود با شخصیت‌های مختلف چون باد، خورشید، ابر و آسمان روبرو می‌شود. شخصیت تیر که روزگاری درخت سیب بوده و حالا ناخواسته به تیر کمان تبدیل شده راضی نیست که به سمت حضرت علی اصغر(ع) برود اما او حالا یک وسیله شده که در اختیار حرمله قرار گرفته و ناچار به سمت هدف خود می‌رود. اینکه شخصیت تیر به عنوان یک وسیله در دست شخصیتی منفور به نام حرمله قرار گرفته و راضی نیست که طفل بی گناهی را هدف قرار دهد یک موقعیت دراماتیک است که نویسنده به عنوان نقطه اوج نمایش خود شکل داده است.

خلق شخصیت تیر به عنوان عامل شهادت حضرت علی اصغر(ع) ناشی از نگاه خلاق نویسنده است که درام نمایش را شاخص و مهم می‌کند. نمایشنامه به دلیل همین نگاه نو و جان بخشی به اشیاء و عوامل طبیعی چون باد، ابر و خورشید نگاهی نو در پرداخت داستان یک درام مذهبی دارد. در نمایشنامه‌های کودک و نوجوان، تخیل و تخیل‌پردازی در همه ابعاد درام اهمیت دارد. نویسنده صرفاً به جای روایت واقعه عاشورا با انتخاب این زاویه دید و غم و حسرت و تردید شخصیت تیر که ناخواسته عامل شهادت حضرت علی اصغر(ع) می‌شود به خوبی از جنبه تخیل و ادراک مخاطب به شکل دراماتیک استفاده می‌کند.

در شیوه اجرا و کارگردانی، نمایش «تیر به جای شیر» با استفاده از چند تکنیک اجرا می‌شود. بخش روایت شخصیت‌های امروزی به شکل زنده، یک مراسم سوگواری را نشان می‌دهد و در بخش‌های دیگر با تکنیک عروسک میله‌ای و سایه و نور ماوراء بنفش، نمایش اجرا می‌شود. استفاده از شکل و شیوه‌های مختلف باعث شده تنوع خوبی در اجرا ایجاد شود که اگر به هماهنگی صحنه‌ها در طول اجرای نمایش بیشتر دقت می‌شد می‌توانست تأثیر بسیار خوبی بر مخاطب داشته باشد. در بخش اجرای زنده سوگواری شخصیت‌های امروزی از فرم و حرکت به خوبی استفاده می‌شود، ولی ارتباط راوی با مخاطبان و بچه‌ها زنده و باور پذیر نیست. اجرای این بخش نمایش که متکی بر واکنش و مشارکت مخاطبان و بچه‌های حاضر در سالن است نیاز دارد که به تناسب حضور و عمل تماشاگران پیش برود.

در طراحی صحنه، نمایش به چند بخش تقسیم شده و هر یک از وقایع در یکی از بخش‌های صحنه اتفاق می‌افتد. مهم‌ترین صحنه نمایش یعنی مواجهه شخصیت تیر با دیگران در قسمت جلوی صحنه اتفاق می‌افتد که ناشی از شناخت درست کارگردان از صحنه و عوامل آن است. صدای شخصیت‌های عروسکی و نور و سایه به شکل ضبط شده پخش می‌شود. با وجود استفاده از گوینده‌های حرفه‌ای کیفیت صدای نمایش چندان مطلوب نیست و یا برخی حرکات عروسک‌ها با صدای پخش شده هماهنگی ندارد و این شکل اجرا به ارتباط مخاطب لطمه می‌زند. اجرای زنده این بخش توسط بازیگران می‌توانست تأثیر بیشتری بر مخاطب داشته باشد.

اجرای نمایش «تیر به جای شیر» و توجه به روایت یک حماسه مذهبی برای مخاطبان کودک و نوجوان کاری پراهمیت و قابل ستایش است. واقعه کربلا و قیام امام حسین(ع) و شخصیت‌های آن سرشار از مفاهیم اخلاقی و انسانی است که در فضای دراماتیک بسیار غنی و ارزشمند است. این واقعه تاریخی به شکل یک حماسه بزرگ دینی و انسانی می‌تواند در صحنه اجرا شود. تلاش گروه اجرایی به جهت روایت نمایشی و نو از این اتفاق و حماسه، قابل تحسین و توجه است.

شهرام کرمی