سه شنبه, ۲ بهمن, ۱۴۰۳ / 21 January, 2025
شناسنامه بانکداری اسلامی در جهان
بانکداری اسلامی در دنیا رشد قابل توجهی داشته است. اولین موسسه مالی اسلامی موسسه دارالمال اسلامی (DMI) است که در سال ۱۹۸۱ با سرمایه یک میلیارد دلار در ژنو تاسیس شد. در سال ۱۹۸۲ سود خالص این موسسه نزدیک به ۹/۷میلیون دلار بود که دلیل عمده این میزان سود، سرمایهگذاری موسسه در فلزات گرانبها بوده است. آنچنانکه سود سال ۱۹۸۳ تا بدین اندازه قابل توجه نبوده است.
این موسسه در مناطق و کشورهای مختلف جهان به عملیات بانکداری پرداخته است که باهاما، بحرین، گینه، منطقه توریستی ISLE of Jersey در سواحل شمال غرب فرانسه، نیجر، سنگال، سودان، سوئیس، امارات متحده عربی و انگلیس از این جملهاند.
رییس این موسسه مالی شاهزاده سعودی محمدالفیصل السعود است. نتایج عملکرد مالی (DMI) نشان میدهد که با وجود سرمایهگذاری کلان گروه در توسعه و ایجاد ساختارهای مالی جانبی بدون هزینه، امکان سود عملیاتی کوچکی نیز فراهم کرده است.
نقدینگی تولید شده از عملکرد بانکی برای پوشش دادن هزینههای جاری و ایجاد ساختارهای جنبی مورد استفاده قرار گرفته است.
مطالعات گستردهای در دومین سال فعالیت (DMI) برای ارزیابی نتایج عملکرد مبتنی بر شریعت اسلامی در کشورهایی که این موسسه دارای شعبه است، انجام گرفت. مشتریان و انجمنهای متعددی نیز همکاری با (DMI)، مورد پژوهش قرار گرفتند.
دفتر DMI در بحرین سرمایهگذاری در منطقه خلیجفارس را بر عهده دارد و شعبه DMI در باهاما مسوول تجارت بینالمللی است. تا مارس ۱۹۸۴ این دفاتر به تنهایی نزدیک به ۴۰۰میلیون دلار در عملیات مختلف مالی سرمایهگذاری کردهاند.
● دومین موسسه بانکی اسلامی بزرگ دنیا
▪ گروه مالی اسلامی البرکه (AL Baraka) است. این گروه در لندن پایهگذاری شد. در سال ۱۹۸۲ در جده عربستان با بیش از ۵۰۰میلیون دلار سرمایه، کار خود را آغاز کرده و هماکنون در سراسر دنیا در لندن، تونس، سودان، ترکیه، عربستان سعودی، دبی، بحرین، مصر، عراق و سنگاپور عملیات بانکداری انجام میدهد.
شیخصالح کمال رییس این بانک از سوی بانک انگلستان به عنوان یک فرد مجاز برای جذب سپرده (licensed deposit taRer) و مجاز به انجام تمامی عملیات بانکداری شناخته شده است. این بانک در آغاز به دنبال همکاری با شرکتهای بزرگ انگلیسی بود و بعدها شرکتهای سراسر قاره اروپا و آمریکای شمالی به تبادلات مالی گستردهای پرداخت.
سومین بانک بزرگ اسلامی، نظام بانکداری اسلامی بینالمللی (IBS) لوکزامبورگ است. ۲۵درصد سهام این بانک متعلق به گروه بانک (AL Baraka است و ۱۵درصد سهام آن متعلق به بانک اسلامی کویت (Kvwait financal House) و ۶۰دصد سهام به سایر سرمایهگذاران تعلق دارد. بانک اسلامی بینالمللی (IBI) دانمارک نیز متعلق به این بانک است.
این بانک (IBS) یکی از موفقترین موسسات مالی به ویژه در خلیجفارس و غرب است. این بانک در چارچوب قوانین دانمارک به فعالیت بانکی میپردازد و متاثر از فلسفه اقتصادی غرب است اما بر محور اصول اسلامی حرکت میکند. سرمایه این بانک از ۱۰میلیون دلار به ۱۰۰میلیون دلار در سال ۱۹۸۲ افزایش یافته بین ۳۱دسامبر ۱۹۸۲تا ۳۰ ژوئن ۱۹۸۳ مجموع دارایی آن از ۶/۱۴میلیون دلار به ۸/۴۱میلیون دلار افزایش یافت. دکتر گمال اتیه مدیر عامل این بانک است.
بانک IBS در راستای همکاری گستردهتری با موسسات مالی اسلامی حرکت میکند. این بانک سهامداران بیشتری در بانک کویتی (KFH)، گروه مالی البرکه (AL- Baraka)، موسسه مالی الاوقاف کویت (AWqaf of kvwait) و ابوظبی و بانک اسلامی Tadamun سودان به دست آورده است.
اریک تروله شولتز، مدیر عامل بانک IBS میگوید: بانکها که هنوز در مرحله پایلوت به انجام عملیات بانکی میپردازد، در سختترین شرایط در قاره اروپا خدمات بانکی ارائه میدهد با این حال موفقیت ما درهای بازارهای اروپایی را برای سایر بانکهای اسلامی خواهد گشود.
کویت فایناس هاووس (KFH) بزرگترین بانک اسلامی کویت و یکی از بانکهای اسلامی است که در منطقه خاورمیانه بیشترین رشد را داشته است. عملیات بانکی آن در سال ۱۹۷۸ آغاز شد و در سال ۱۹۸۰ به سود خالص ۷/۹میلیون کرون دانمارک دست یافت.
سود خالص آن در سال ۱۹۸۱ در حدود ۲۵میلیون کرون دانمارک بود و در سال بعد (۱۹۸۲) سود خالص این بانک به ۹/۴۵میلیون کرون رسید. کاهش نرخ رشد کویت، موج سپردهها و نبود قدرت مانور و تنوع دارایی در بحرانهای مالی و اقتصادی در سال ۱۹۸۳ سود خالص این بانک تا حد ۷/۳۶میلیون کرون دانمارک کاهش یافت.
به دلیل برخی مشکلات بانک KFH جذب سپرده جدید را متوقف کرد و دولت کویت با اعطای یکسری امتیازات تجاری و مجوز سرمایهگذاری در چند پرتفوی، به ویژه در لیزینگها و سرمایهگذاریهای مشترک با بانک اسلامی مالزی این بانک را مورد حمایت قرار داد.
بانک KFH اگر چه در سال ۱۹۸۴ به مازاد عملیاتی در حدود ۵/۹۳میلیون دلار دست یافت، اما هیچگونه سودی بین سهامداران تقسیم نکرد و همه را به حساب ذخیره خود منتقل کرد.
بانک توسعه اسلامی (IDB) یکی دیگر از موسسات مالی اسلامی است که در شهر جده عربستان سعودی براساس شریعت اسلامی به فعالیت مالی میپردازد.این بانک در اکتبر سال ۱۹۷۵ تاسیس شد.
سرمایه اولیه این بانک توسط دولتهای عربستان سعودی، کویت، بحرین، پاکستان، بنگلادش، ترکیه و اندونزی تامین شده است.
این بانک در سالهای ۸۳-۱۹۸۲ در بین ۳۹کشور عضو با انجام ۳۸۷عملیات بانکی به ارزش ۳۹۱۷میلیارد دلار به سودی نزدیک به ۲۶میلیون دلار دست یافت. دکتر احمد محمودعلی رییس این بانک با اشاره به شرایط اقتصادی جهان معتقد است که بانک توسعه اسلامی به فعالیت با ثبات خود ادامه میدهد.
در ایران به سال ۱۹۸۵ (۲۱مارس) همزمان با نوروز تمامی عملیات بانکها اسلامی شد.
البته این حرکت موجب نشد که سپردهگذاران اقدام به خارج ساختن سپردههای خود کنند و آمارها نشان میدهد که در دو ماه آغاز فعالیت نظام بانکداری اسلامی در ایران حجم حسابهای بانکی مبتنی بر قوانین اقتصادی اسلامی به میزان ۱۲۰۰میلیوندلار رسید. این رقم در طول ششماه به ۵۵۰۰میلیون دلار رسید.
● بانکداری اسلامی در پاکستان
در سال ۱۹۷۹ ضیاءالحق رییسجمهور پاکستان اقتصاددانان، بانکها و رهبران مذهبی را بر آن داشت تا نظام بهره متداول را کنار زده و موسسات مالی اسلامی را جایگزین آن کنند.
عقود مشارکتی برای تامین مالی فعالیتهای اقتصادی مشارکتی در بانکداری اسلامی مورد استفاده قرار گرفته است، عقد مضاربه نیز در نظام بانکداری اسلامی پاکستان به کار گرفته میشود. حبیب بانک (Habib Bank) که نسبت به بقیه بانکهای اسلامی پاکستان از بازده بیشتری برخوردار است، در سال ۱۹۸۲ به سود ۴۴میلیون دلاری دست یافت. این بانک در سال ۱۹۸۱ میلادی ۳۵میلیون دلار سود کسب کرده است. حجم سپردههای این بانک در سال ۱۹۸۲ در مقایسه با سال ۱۹۸۱ با ۳۲درصد رشد به رقم ۱۴/۳میلیارد دلار رسید.
از ژانویه سال ۱۹۸۵ پرداخت سود به سپردهگذاران در پاکستان متوقف شد. اجرای کامل این قانون از اول ژوئیه این سال به موقع اجرا گذارده شد.
غلام اسحاقخان، وزیر دارایی پاکستان، همه بانکهای پاکستان از جمله یکی از بانکهای خارجی را به پیوستن به نظام حسابهای PLS (حساب تقسیم سود و زیان) فراخواند.
در سال ۱۹۸۳ انجمن بینالمللی بانکهای اسلامی (IAIB) با شرکت ۱۱شرکت سرمایهگذاری اسلامی و بیمهای تاسیس شد که از جمله اعضای آن میتوان به بانک همبستگی اسلامی (سودان)، بانک اسلامی فیصل (بحرین)، بانک اسلامی قبرس، بانک اسلامی وین (اتریش)، تعدادی از بانکهای اسلامی در سنگال، نیجر و باهاما و شرکتهای سرمایهگذاری اسلامی اشاره کرد.
استراتژی بانکداری اسلامی در پاکستان
برای رشد بانکداری اسلامی در پاکستان، بانک مرکزی این کشور سه استراتژی را به طور پیگیر در دستور کار خود قرار داده است:
۱) تاسیس بانکهای کاملا اسلامی نوپا با مشارکت بخشخصوصی
۲) ایجاد بانکهای تجاری به عنوان مکمل بانکهای اسلامی
۳) ایجاد یک باجه مخصوص عملیات بانکداری اسلامی در تمامی شعب بانکهای تجاری.
در راستای تاسیس بانکهای کاملا اسلامی در اول دسامبر سال ۲۰۰۱ بانک مرکزی پاکستان جزئیات و معیارهای تشکیل بانکهای تجاری اسلامی منطبق با اصول اسلامی در بخشخصوصی را منتشر کرد.
برای ایجاد بانکهای تجاری مکمل در چهارم نوامبر سال ۲۰۰۲، قوانین جدیدی به تصویب رسید و بعدها در بخش ۲۳قوانین بانکداری به عنوان اصول پذیرفته شده در نظر گرفته شده است که مهمترین اصل آن این است که عملیات بانکداری باید تماما براساس دستورات اسلام تاکید شده در قرآن و سنت باشد.
بر همین مبنا بانکهای تجاری اجازه یافتند که در کنار عملیات بانکداری اسلامی به فعالیت بپردازند.
ایجاد باجههای مستقلی در داخل هر یک از بانکهای تجاری با دستورالعملهای قانونی و الزامات مورد نیاز مورد پیگیری قرار گرفت:
ـ آمار جدید باجههای بانکداری اسلامی در شعب و نام شهرهای محل استقرار آنها در سال مالی آینده معرفی میشود.
ـ خدمات این باجهها شامل انواع عملیات بانکی و مالی، سپردهگذاری، سرمایهگذاری و غیره است.
ـ شیوه جداسازی سرمایه باجههای بانکداری اسلامی از سرمایه بانکهای تجاری نیز در پاکستان مورد توجه قرار گرفته است.
ـ زیرساختها و تهیه ملزومات مانند برنامههای آموزشی نیز در این زمینه مورد نظر بوده است.
ـ تجربه مشاوران بانکداری اسلامی، حسابداران مربوطه، سیاستهای حسابداری و مکانیسم محاسبه سود و زیان نیز کاملا در اجرای عملیات بانکداری اسلامی در این کشور رعایت شده است.
ـ بخش بانکداری اسلامی در دفاتر سرپرستی و ادارات مرکزی بانکها نیز تاسیس شد.
در این بخشها پژوهشگران ویژه شریعت اسلامی و همچنین کمیته ویژه بانکداری اسلامی برای ارائه راهکارهای مختلف در مواقع لزوم به وجود آمد.
بانکها باید مطمئن شوند که حساب سپردههای بانکداری اسلامی از حساب خود بانک متمایز بوده و آمار معاملات و داراییها، تعهدات، هزینهها و درآمد باجهها و بخشهای بانکداری اسلامی و میزان موجودی و ذخیره نقدی آنها به طور شفاف اعلام شود.
● اصول بانکداری اسلامی
بانکداری اسلامی همان اهداف بانکداری متداول دنیا را دنبال میکند با این تفاوت که ادعا میشود عملیات بانکداری در این بانکها براساس فقه معاملات اسلامی صورت میگیرد.
مهمترین اصل در بانکداری اسلامی تقسیم سود و زیان حاصل از معامله و پرهیز از پرداخت ربا یا همان بهره پول است.
عمومیترین مفاهیم مورد استفاده بانکداری اسلامی شامل مضاربه (تقسیم سود)، ودیعه (به امانت گذاردن)، مشارکت (سرمایهگذاری مشترک)، مرابحه (قرارداد مبتنی بر قیمت تمام شده) و اجازه به شرط تملیک (لیزینگ) است.
در یک قرارداد رهنی به جای اینکه برای خرید یک کالا، وام در اختیار خریدار قرار بگیرد، بانکها خود اقدام به خرید کالا میکنند و آن را دوباره به خریدار میفروشند و وجه آن را به صورت قسطی دریافت میکند.
البته در این معامله سودی و یا جریمهای دریافت نمیشود.
به منظور جلوگیری از هر گونه قصور در این زمینه بانک اقدام به دریافت وثیقه میکند.
کالا یا ملک مورد معامله از آغاز به نام خریدار ثبت میشود. این کار مرابحه نام دارد.
یکی دیگر از مفاهیم در انجام معاملات اسلامی اجاره و اقتنا نام دارد که مشابه لیزینگ مستغلات است.
وام بانکهای اسلامی برای خرید وسائل نقلیه نیز شیوه مشابهی از لیزینگ است که وسیله نقلیه را با قیمتی بالاتر از قیمت معمول به خریدار میفروشد اما مالکیت خودرو را تا پایان مدت اقساط وام حفظ میکند.
نوعی دیگر از انواع تسهیلات بانکهای اسلامی پرداخت وام به شرکتها با نرخ بهره شناور است.
نرخ بهره شناور به عنوان نرخ بازده ویژه یک شرکت به حساب میآید. به علاوه اینکه سود بانک دقیقا برابر با سود خود شرکت خواهد بود.
این فرم از مفاهیم خدمات بانکداری اسلامی مشارکت نام دارد که بانک تامینکننده منابع مالی و شرکت پدیده آورنده و مجری پروژه است که در پی یک طرح اقتصادی به سرمایهگذاری مشترک میپردازند.
بنابراین این سود و زیان نیز به طور مساوی بین آنها تقسیم میشود و شرکت نباید در صورت شکست در پروژه هزینهها و زیان را برعهده گیرد.
● مرکز مشاوره شریعت اسلامی
بانکها و موسسات اسلامی که به ارائه خدمات و تولیدات بانکداری اسلامی میپردازند. به تاسیس یک کمیته مشاوره بانکداری اسلامی نیازمندند.
هدف از تاسیس این کمیته اطمینان از اجرای احکام شریعت اسلامی در قراردادها و معاملات بانکی است.
در کشور مالزی یک نمونه از این مراکز با عنوان Bank Negara Malaysia تاسیس شده است.
● عقود مختلف در بانکداری اسلامی
▪ ودیعه (Wadiah)
در عقد ودیعه بانک به عنوان یک محافظ و معتمد برای سپردهگذاری در نظر گرفته میشود.
در بانکداری اسلامی هر شخص میتواند پول خود را به صورت ودیعه نزد بانک به امانت بسپارد و هر گاه که خواست میتواند آن را بدون کموکاست دریافت کند.
به این سپرده سودی تعلق نمیگیرد و در مقابل بانک با صلاحدید خود صاحب سپرده براساس میزان استفاده از سپرده هدیهای تقدیم میکند.
البته پرداخت این هدیه از سوی بانک نیز هیچگاه تضمین نمیشود اما بانک تلاش میکند برای پاداش دادن به سپردهگذار براساس طول یک دوره سپردهگذاری هدیهای به وی بدهد.
▪ مرابحه Murabaha
مرابحه از نظر لغوی به معنی توافق دوطرفه برای سود یک معامله است. مرابحه قراردادی است که براساس آن فروشنده هزینه و سود مورد انتظار خود را اعلام میکند.
بانکداری اسلامی این نوع قرارداد را به عنوان یکی از تکنیکهای کاری خود پذیرفته است.
به عنوان یک تکنیک مالی مشتری از بانک درخواست میکند که یک کالای مشخص را برای وی خریداری کند و بانک با اعلام میزان سود علاوه بر هزینه خرید به مشتری این کار را انجام میدهد.
▪ مضاربه Muzarabah
نمونهای از شراکت در استفاده از منابع مالی است که یک طرف مسوول تامین سرمایه و یک طرف وظیفه انجام کار، تخصص و مدیریت را برعهده میگیرد.
هرگونه منفعت به دست آمده براساس یک توافق قبلی بین طرفین تقسیم میشود در صورتی که هرگونه زیان تنها متوجه تامینکننده سرمایه است.
در این حالت بابت زیان شرکت و عامل اجرای پروژه خسارتی پرداخت نمیشود.
در این عقد به وامدهنده ربالمال و به وامگیرنده مضاریب میگویند. در بانکداری اسلامی تمامی سرمایه توسط بانک پرداخت میشود و اجرای تجارت و مدیریت آن برعهده طرف مقابل است.
در مضاربه هیچگونه زیانی تقسیم نمیشود. بانک در واقع صاحب دارایی است و عامل اجرایی به عنوان کارگر و یا کارگزار وی محسوب میشود.
تقسیم سود بیشتر همانند عقد مشارکت تقسیم میشود.
در مضاربه صاحب سرمایه حق مداخله در مدیریت و تجارت را ندارد مسوولیت این مهم برعهده عامل این پروژه است.
مهمترین ویژگی مضاربه امکان توافق بر سر تقسیم سود به هر نسبت بین طرفین است. مضاربه میتواند به صورت انفرادی و یا گروهی اجرا شود.
▪ مشارکت Musharakah
مشارکت ارتباطی است که برمبنای یک قرارداد همکاری تجاری دوطرفه، سود و زیان حاصل از انجام کار بین طرفین تقسیم میشود.
مشارکت یک توافق است که در آن بانک اسلامی سرمایه مورد نیاز را تامین میکند که این سرمایه با آورده دیگر طرفین قرارداد و شرکت تجاری ترکیب میشود در این قرارداد همه طرفین حق دارند که در مدیریت فعالیت تجاری یا صنعتی مداخله کنند اما نیازی به انجام آن نیست.
در این عقد تجاری سود به دست آمده براساس توافق قبلی تقسیم میشود اما زیان احتمالی حاصل از کار براساس نسبت آورده سرمایه تقسیم خواهد شد.
▪ مشارکت (Partnership Financing)
این نوع مشارکت یک توافق کلاسیک است. تمامی طرفین برای تامین مالی یک پروژه بازرگانی، صنعتی، سرمایهگذاری و غیره که ریسک موفقیت آن نیز همواره وجود دارد، همکاری میکنند.
میزان سود حاصل از این پروژه براساس توافقات قبلی بین شرکا تقسیم میشود، اما هرگونه زیان احتمالی براساس میزان حق و حقوق مشارکت طرفین تقسیم میشود.
در این مشارکت یک نفر به تنهایی نمیتواند خسارت ناشی از عدم همکاری دیگران را متقبل شود. مدیریت پروژه نیز بر عهده همه، برخی یا حتی یک نفر از اعضا خواهد بود.
▪ مشارکت (Joint Venture)
این نوع مشارکت به نحوی است که دو طرف سرمایههای خود را در یک پروژه روی هم ریخته و در اجرای آن مشارکت میکنند و سود و زیان حاصل از کار را به نسبت میزان مشارکت بین یکدیگر تقسیم میکنند. در عقد مشارکت طرفین حق مداخله دارند، گرچه میتوانند از این حق خود چشم بپوشند و از طرف خود یک نفر را مشخص کنند یا این حق را به شریک خود تفویض کنند. در این صورت طبیعی است که بهره بردن از سود و یا بر عهده گرفتن میزان خسارت نیز با توجه به نقش طرفین در پیشبرد پروژه تعریف خواهد شد.
مشــــارکت در کل به دو نوع است. یکی مشـــارکت دائــــم (Permanent Musharakah) و دیگری مشارکت تقلیلی (Diminishing Musharakah) که در ذیل توضیح هر یک ارائه شده است.
▪ مشارکت دائم
در مشارکت دائم یک بانک اسلامی در یک پروژه مشارکت میکند و براساس یک نسبت از پیش تعیین شده از سود بهرهمند میشود. مدت زمان این قرارداد معین نشده و میتواند بنا به خواسته طرفین ادامه یابد. این تکنیک برای تامین مالی پروژههای بلندمدت مناسب است. در شرایطی که منابع مالی مورد نیاز پروژه برای یک مدت طولانی تعریف شده و به بهرهبرداری رسیدن آن ممکن است به طول بیانجامد.
▪ مشارکت تقلیلی
در این نوع مشارکت سهم آورده شرکتکنندگان در پروژه و سهم سود آنها بر پایه یک نسبت از پیش توافق شده تعیین میشود. اما در عین حال روشی را فراهم میکند که براساس آن سهم آورده بانک در پروژه کاهش مییابد و در نهایت این سهم به مالکیت دیگر شرکا در میآید.
این قرارداد اجازه میدهد که به مرور پرداخت بیشتر و بالاتری نسبت به حق واقعی بانک صورت گیرد و بانک به تدریج سود آورده خود را دریافت میکند و به علاوه سرمایه اصلی و حقوق مشارکتی بانک کمکم کاهش مییابد و پس از مدت معینی به صفر میرسد و شراکت بانک پایان مییابد.
شکل عقد مشارکت مالی میخواهد توسط بانکهای اسلامی به منظور انجام تجارتهای داخلی، واردات و چاپ اوراق اعتباری مورد استفاده قرار گیرد. این قرارداد همچنین میتواند در کشاورزی و صنعت به کار گرفته شود.
مشارکت در سرمایهگذاری مخاطرهآمیز Musharakah Venture Capital
این تکنیک مشارکت بین دو طرف در تامین مالی یک پروژه است. سهم سود هر یک از قبل توافقی تعیین میشود اما سهم زیان احتمالی بر حسب میزان مشارکت در طرح تعیین میشود و مدیریت پروژه بر عهده هر دو طرف است.
▪ اجاره (Ijara)
معنی تکنیکی اجاره فروش یک حق عمری و رقبی معین در مقابل دریافت پاداشی معین است. عموما برای اجیر کردن و به خدمت گرفتن مورد استفاده قرار میگیرد، اجاره همچنین برای در اختیار گرفتن یک زمین در مقابل پرداخت اجاره بهای ثابت به صورت نقدی به کار گرفته میشود.
مضاربه (Muzarah) حالتی از اجاره است که صاحب زمین با اجاره دادن آن بخشی از محصول به دست آمده را به عوض اجاره دریافت میکند. همین روش نیز توسط بانک اسلامی به کار گرفته میشود. بانک براساس قراردادی ساختمان، لوازم و امکاناتی مشابه را در ازای یک اجاره بهای توافقی به مشتری اجاره میدهد. اجارهبها ثابت بوده آنچنانکه بانک مبلغ سرمایهگذاری اصلی به علاوه سود آن را کسب خواهد کرد.
▪ اجاره (لیزینگ)
لیزینگ یکی از شیوههای قانونمند کسب درآمد براساس قوانین اسلامی است. در این شیوه یک دارایی واقعی مانند دستگاه، اتومبیل، کشتی و یا یک خانه میتواند از سوی موجر به مستاجر برای دوره معین در قبال قیمت معین اجاره داده شود. هزینه و منفعت در این معامله به صور روشن و آشکار در قالب قرارداد اجاره قید میشود. از این شیوه بانکهای بسیاری در کشورهای اسلامی استفاده میکنند. بانک توسعه اسلامی (IDB)، بانک اسلامی مالزی و تعدادی از بانکهای تجاری در پاکستان این شیوه را بهکار میگیرند.
براساس قرارداد اجاره یا لیزینگ یک بانک اسلامی یک دارایی را براساس مشخصات و خواستههای مشتری خریداری میکند و آن را با توافق طرفین ضمن تعیین مدت اجاره و میزان اجاره به مشتری اجاره میدهد. مشخصات و طبیعت دارایی مورد اجاره نیز به هنگام تعیین اجاره و زمان اجاره مورد نظر قرار میگیرد. در طول مدت لیزینگ مالکیت دارایی در اختیار اجارهدهنده (بانک) است. بانک این حق را دارد که این مالکیت را به اجارهکننده (مستاجر) انتقال دهد. در پایان مدت اجاره دارایی مجددا به بانک تحویل داده میشود.
▪ اجاره به شرط تملیک (Lease to Purchase)
لیزینگ در معاملات مالی اسلامی از ظرفیتهای بسیاری برخوردار است و بانکهای اسلامی شیوههای مختلف آن را به مرور تجربه کرده و به کار میگیرند. توافق خرید اجاره یکی از این نمونهها است. براساس این توافق که به اجاره به شرط تملیک، فروش اقساطی یا «اجاره و الاقتناء» نیز معروف است، مورد اجاره در پایان دوره لیزینگ به تملک مستاجر در میآید و مبالغ پرداختی اقساط به جای اجاره (سود سرمایه) و همچنین اصل سرمایه محسوب شده و در پایان، مالکیت اجارهدهنده (بانک) سلب میشود.
از این روش عمدتا برای خرید منزل و اتومبیل استفاده میشود.
▪ قرضالحسنه (Qard aL hasana)
قرضالحسنه یک وام با فضیلت است. وام قرضالحسنه با شرط اینکه در پایان دوره به هیچ عنوان مبلغی به آن اضافه نشود، پرداخت میشود. این وام بدون بهره برای اهداف خیریه یا برطرف کردن نیازهای سرمایهگذاریهای کوتاهمدت اعطا میشود. قرض گیرنده موظف است که تنها اصل مبلغ وام را بازگرداند. این وام فقط مخصوص افراد نیازمند است و پاداش پرداخت این وام نزد خداوند است.
بانکهای اسلامی در ارائه این وام به روشهای مختلفی عمل میکنند. برخی از این بانکها وام قرضالحسنه را صرفا برای سرمایهگذاری در خود بانک به متقاضیان ارائه میدهند. برخی دیگر به همه مشتریان این وام را پرداخت میکنند. برخی از بانکها این وام را صرفا به دانشجویان نیازمند و دیگر بخشهای اقتصادی ضعیف جامعه میدهند. تولیدکنندگان کوچک، کشاورزان و شرکتهایی که قادر نیستند از منابع دیگر نقدینگی مورد نیاز خود را تامین کنند از متقاضیان این وامها هستند.
● صندوق سرمایهگذاری اسلامی
صندوق سرمایهگذاری اسلامی یکی از بخشهایی است که در نظام مالی اسلامی به سرعت رشد کرده است. در سراسر دنیا تقریبا ۱۰۰صندوق سرمایهگذاری اسلامی وجود دارد. جمع کل داراییهای مدیریت شده در این صندوقها نزدیک به ۵میلیارد دلار است که سالانه ۱۲ تا ۱۵درصد نیز رشد میکند. نظر به علاقه روزافزون به بانکداری اسلامی، تعداد صندوقهای سرمایهگذاری روزبهروز بیشتر میشود. در کشورهای غربی نیز بانکداری اسلامی علاقهمندان زیادی پیدا کرده است.
با وجود این موفقیتها، برخی از نیازهای سرمایهگذاران در این بازارها برآورده نشده و تعدادی از این صندوقها بسته شده است.
اغلب این صندوقها داراییهای شخصی، دارایی موسسات تعاونی و سرمایهگذاریهای کوچک را مورد هدف قرار دادهاند که بین ۵۰هزار تا یکمیلیون دلار را شامل میشود.
بازارهای هدف برای صندوقهای سرمایهگذاری اسلامی متفاوت هستند. برخی از آنها سرمایههای بازارهای محلی کشور مالزی و برخی دیگر سرمایههای کشورهای حاشیه خلیجفارس را هدف قرار دادهاند. برخی دیگر به سرمایههای خاورمیانه چشم دوختهاند. در عین حال برخی از آنها برای عدم توفیق در دستیابی به بازارهای محلی و موفق نشدن در جذب سرمایههای جوامع اسلامی مورد شماتت قرار گرفتهاند.
از آغاز بهکار صندوقهای سرمایهگذاری اسلامی در دهه ۱۹۹۰، شاهد ایجاد شاخص سهام اعتباری به وسیله شاخص بازار اسلامی داوجونز و سری شاخص جهانی اسلامی FTSE بودهایم.
وبسایت failaka.com شرح فعالیت صندوقهای سرمایهگذاری اسلامی و فهرستی از این صندوقها را در سراسر جهان ارائه کرده است.
● فلسفه بانکداری اسلامی
شریعت اسلامی تنها ربا (بهره) را حرام اعلام کرد، اما سایر درآمدهای سرمایه را ممنوع نکرده است. به عبارت دیگر هر گونه پیششرط برای انتفاع از اصل سرمایه و بدهی ممنوع اعلام شده است. براساس اصول اسلامی شیوه اجرایی و بهکارگیری سرمایه در یک پروژه و موارد ایجاد شغل از اهمیت ویژه برخوردار است.
با الهام از آیه ۲۷۵ سوره دوم قرآن کریم، سوره بقره ممنوعیت کار و درآمد بدون ریسک موجب میشود که فعالیتهای مالی در اسلام داراییهای واقعی با ارزش افزوده همراه باشد.
بانکداری اسلامی بر تقسیم ریسک، دادوستد فیزیکی کالا، درگیری مستقیم با تجارت و کار، اجاره و قراردادهای ساختمانی با استفاده از عقود مختلف شرعی استوار است، همچنین بانکداری اسلامی با مدیریت دارایی به منظور افزایش درآمد عمومی است. تقسیم ریسک و مدیریت آن برای دستیابی به حاکمیت مشارکت و همکاری در انجام پروژهها یکی از اهداف بانکداری اسلامی است.
سود در اسلام پاداش نام دارد و فعالیتهای مبتنی بر تقسیم ریسک و استفاده از منابع برای بالابردن ارزش سرمایه مجاز شمرده شده است.
معاملات مالی مجاز از سوی شریعت اسلامی باید مبتنی بر ارائه کالا، خدمات و منافع باشد. این سیاست برای برخورد و تعامل بهتر سیاستهای پولی و مالی و ایجاد نظم بیشتر مورد توجه قرار دارد.
بهعلاوه اسلام اجاره دارایی و حق عمری و رقبی و دریافت اجارهبها را مجاز دانسته است.
ترجمه: مسعودرضا طاهری
منابع: Islamic- finance.net
Islamic- Banking.com
توسط مهدی یاراحمدی خراسانی
http://athir.blogfa.com
ایران مسعود پزشکیان دولت چهاردهم پزشکیان مجلس شورای اسلامی محمدرضا عارف دولت مجلس کابینه دولت چهاردهم اسماعیل هنیه کابینه پزشکیان محمدجواد ظریف
پیاده روی اربعین تهران عراق پلیس تصادف هواشناسی شهرداری تهران سرقت بازنشستگان قتل آموزش و پرورش دستگیری
ایران خودرو خودرو وام قیمت طلا قیمت دلار قیمت خودرو بانک مرکزی برق بازار خودرو بورس بازار سرمایه قیمت سکه
میراث فرهنگی میدان آزادی سینما رهبر انقلاب بیتا فرهی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سینمای ایران تلویزیون کتاب تئاتر موسیقی
وزارت علوم تحقیقات و فناوری آزمون
رژیم صهیونیستی غزه روسیه حماس آمریکا فلسطین جنگ غزه اوکراین حزب الله لبنان دونالد ترامپ طوفان الاقصی ترکیه
پرسپولیس فوتبال ذوب آهن لیگ برتر استقلال لیگ برتر ایران المپیک المپیک 2024 پاریس رئال مادرید لیگ برتر فوتبال ایران مهدی تاج باشگاه پرسپولیس
هوش مصنوعی فناوری سامسونگ ایلان ماسک گوگل تلگرام گوشی ستار هاشمی مریخ روزنامه
فشار خون آلزایمر رژیم غذایی مغز دیابت چاقی افسردگی سلامت پوست