آن که دور ماند از اصل خویش

رشد ناچیز بازار اولیه تبعات سنگینی برای اقتصاد کشورمان به همراه خواهد داشت

بازار سرمایه مفهوم بسیار گسترده‌ای است که بخش‌های متنوع و متفاوتی را دربرمی‌گیرد. در کلی‌ترین و مهمترین تقسیم بندی بازار سرمایه به دو بخش بازار اولیه و بازار ثانویه تفکیک می‌گردد. بازار اولیه که انتشار اوراق بهادار را برای اولین بار شامل می‌شود نقش غیرقابل انکاری را در تجهیز منابع و سرمایه‌ها در راستای رشد و توسعه اقتصادی ایفا می‌کند.

بازار اولیه از طریق سرمایه گذاری بلند مدت، ایجاد کسب و کار جدید و یا گسترش و نوسازی کسب و کارهای موجود را تجهیز می‌کند.

اما سرمایه گذاران ترجیح می‌دهند به مبادله دارایی‌هایشان بپردازند. بنابراین نیاز به بازار مکملی در کنار بازار اولیه به وضوح قابل لمس است. این همان بازار ثانویه یا بورس است که با ایجاد امکان معاملات و نقل و انتقال مالکیت انواع اوراق بهادار، قدرت نقد شوندگی اوراق بهادار را افزایش می‌دهد. همچنین این بازار در بورس قیمت منصفانه اوراق بهادار را تعیین می‌کند.

بورس‌ها به طور کلی نمایانگر بازار ثانویه هستند. اما بورس اوراق بهادار تهران آمیزه‌ای از بازار اولیه و ثانویه است، چرا که علاوه بر خرید و فروش دست دوم اوراق، برخی از شرکت‌ها عرضه اولیه خود را نیز در این بازار انجام می‌دهند.

● تفاوت بازارها

برخی از تفاوت‌های بازار اولیه و ثانویه عبارت‌اند از:

▪ خریداران اوراق در بازار اولیه بر خلاف بازار ثانویه کارمزدی پرداخت نمی‌کنند.

▪ در بازار اولیه بر خلاف بازار ثانویه مهلت معینی برای درخواست خرید تعیین می‌گردد.

▪ عمدتاً محدودیت خرید تعداد اوراق بهادار که در بازار اولیه اِعمال می‌شود در بازار ثانویه وجود ندارد.

▪ خریداران اوراق بهادار در بازار اولیه ریسک سرمایه گذاری زیادی را تقبل می‌کنند. اما خرید اوراق بهادار از بازار ثانویه با توجه به عملکرد سرمایه گذاری گذشته و حال شرکت، ریسک عملیاتی کمتری به همراه دارد.

● اولین عرضه

با کنار گذاشتن واگذاری شرکت‌های دولتی، عرضه‌های اولیه عمومی سهام در ایران وضعیت مناسبی ندارند. کمتر از ۴۰۰ شرکت در بورس اوراق بهادار تهران حضور دارند که بسیاری از آنها فعال نیستند. جالب است بدانیم که حدود ۴۰ درصد ارزش این بازار مربوط به شرکت‌های اصل ۴۴ است. این در حالی است که تنها در بورس‌ نیویورک، نزدیک به ۲۱۰ عرضه عمومی اولیه در طول سال ۲۰۰۹ صورت گرفته است. از ابتدای سال ۱۳۸۵ (آغاز خصوصی‌سازی در بورس) تاکنون یک میلیارد و ۱۰۰ میلیون دلار سهام در قالب عرضه‌های اولیه در بورس اوراق بهادار تهران منتشر شده است. این رقم برای بورس عربستان تنها در سال ۲۰۰۸ بالغ بر ۸ میلیارد دلار بوده است.

● چالش‌های ایرانی

به طور کلی عرضه‌های اولیه به سه روش حراج، عرضه به قیمت ثابت و ثبت سفارش و یا ترکیبی از این روش‌ها صورت می‌گیرند. در ایران روش حراج مورد استفاده قرار می‌گیرد که با توجه به هزینه پایین و سهولت واگذاری، معایبی نیز دارد. عدم آگاهی و تحلیل به همراه تقاضای زیاد، در چارچوب این روش رفتار هیجانی سرمایه گذاران و نوسان قیمت‌ها را به همراه دارد.

در تمام دنیا قبل از عرضه سهام، توان بالقوه شرکت کاملاً شناسایی شده و بر این اساس قیمت‌های مورد نظر برای خریداری سهام به ثبت می‌رسند. سپس میانگین قیمتی بر اساس این قیمت‌های پیشنهادی در نظر گرفته می‌شود و سهام در همان قیمت مشخص عرضه می‌شود که در ایران از این فرایند خبری نیست. در حال حاضر در عرضه اولیه تنها ۵ تا ۱۰ درصد از سهام شرکت، وارد بازار سرمایه می‌شود. اگر این سهم افزایش یابد از عطش خریداران کاسته و نوسان شدید قیمت تا حدودی کنترل خواهد شد. قرار است در واگذاری‌های جدید شرکت‌های اصل ۴۴، این سهم به ۲۰ درصد افزایش یابد.

● توجه کنید!

با توجه به مشکلات بازار اولیه در ایران، سرمایه گذاری بیشتر به بازار ثانویه معطوف شده است. این گونه است که رشد شاخص‌های بورس با رشد اقتصادی کشورمان همخوانی ندارند و به همین دلیل است که سرمایه گذاران واقعی گرایش زیادی به سمت این بازار از خود نشان نمی‌دهند و منابع اقتصادی به درستی به تحرک در نمی‌آیند.

عدم توجه به این موضوع، عدم تقارن روز افزون بازار سرمایه و هدرسوزی سرمایه در بازارهای فرعی را در پی خواهد داشت.