طیف‌سنج Spectro Meter

۱) نوعی طیف نما که مناسب اندازه‌گیری‌های دقیق ضریب شکست مدرج شده باشد.
۲) ابزاری برای اندازه‌گیری توزیع انرژی یک نوع خاص تابش، مثل طیف‌سنج سوسوزن
● طیف‌سنج جرمی نیر، روبرتس …

۱) نوعی طیف نما که مناسب اندازه‌گیری‌های دقیق ضریب شکست مدرج شده باشد.

۲) ابزاری برای اندازه‌گیری توزیع انرژی یک نوع خاص تابش، مثل طیف‌سنج سوسوزن

طیف‌سنج جرمی نیر، روبرتس و فرانکلین

مراحل مختلف عمل یک طیف‌سنج جرمی:

۱) اشعه مثبت که در یک اتاق یونیزاسیون حاصل می‌شوند. ابتدا از دو (حداقل) شکاف موازی و خیلی باریک s۲s۱ عبور داده می‌شوند. شعاع یونی که ازین شکا‌ف‌ها می‌گذرد خیلی باریک و تقریباً یک جهتی است.

۲) این شعاع باریک از یک میدان مغناطیسی P۲P۱ عبور داده می‌شود. یون‌های مثبت از مسیر مستقیم اولیه خود منحرف می‌شوند که این انحراف برای یک میدان با شدت معینی بستگی به جرم و سرعت یون‌ها دارد (xen/mv۲) تنها یون‌هائی که نسبت به جهت اولیه خود به اندازهٔ یک زاویه ۹۰ درجه منحرف شده باشند می‌توانند از شکاف انتخاب کننده s۳ که بعد از میدان الکتریکی قرار دارد عبور کنند. میدان منحرف کننده طوری تنظیم شده است که برای یکمیدان الکتریکی به شدت یون‌هائی که دارای یک جرم مخصوص ولی سرعت‌های مختلف هستند به شکاف s۳ آورده می‌شوند. کلیه یون‌های دیگر که جرم آنها با یون‌های دارای جرم مخصوص اختلاف دارد نمی‌توانند از شکاف انتخاب کننده s۳ عبور کنند.

۳) شکاف انتخاب کننده s۳ خود به‌عنوان یک منبع مجازی برای شعاع یونی خروجی که خود تقریباً تک جهت بوده و قبلاً به‌طور وسیعی نسبت به جرم یکنواخت شده است، عمل می‌کند این شعاع از یک میدان مغناطیسی M یعنی میدان منحرف کننده مغناطیسی عبور داده می‌شود. در دستگاهی قطاع ۶۰ درجه بکار برده شده است. نوع و شکل مغناطیس و طرز قرار گرفتن آن به ترتیبی است که یون‌های دارایجرم مخصوص به‌طوری منحرف می‌شوند که هنگام روج از میدان مغناطیسی در شکاف ۶۴ جمع می‌شوند.

قدرت جداکنندگی و دقت سنج جرمی

یک‌نوع دستگاه طیف‌سنج جرمی و دو میدان منحرف کننده در آن به‌کار برده شده‌اند دارای قدرت جداکنندگی (تا یک در ۵۰۰۰۰ بر حسب اعداد جرمی) و دقت زیاد (یک قسمت در ۱۰ درجه تا ۱۰ به توان ۶) می‌باشد. از یک میدان منحرف کننده می‌توان در دستگاه طیف‌سنج استفاده نمود ولی قدرت جدا کنندگی و دقت آن به مقدار زیاد کاهش می‌یابد. چنین دستگاهی را می‌توان برای کارهای معمولی به‌کار برد البته در مواردی که قدرت جداکنندگی و دقت زیاد لازم نیست [۷].

طیف‌سنج جرمی Mass Spectro Meter

نام عمومی هر یک از دستگاه‌هائی که روانه‌ەای ذرات دارای بار برقی را برحسب جرم‌های آنها به‌وسیله میدان‌های منحرف‌ساز تفکیک می‌کند. هدف این تفکیک ممکن است پیداسازی ذرات مختلف یا تعیین اندازه نسبی آنها باشد، یاجدا کردن آنها باشد از یکدیگر برای بررسی خواصشان یا استفاده از آنها در تحقیقات دیگر، در اصطلاح دقیق‌تر ازین گونه دستگاه‌ها، آنائی را که با عکسبرداری کار می‌کنند طیف نگار جرمی می‌خوانند و آنهائی که وسیله قرائت اطلاعات مطلوب هستند و احیاناً ممکن است نمودارهائی نیز ایجاد کنند طیف‌سنج جرمی نامیده می‌شوند. اساس عمل این دستگاه‌ها اینست که وقتی ذرات دارای بار برقی وارد یک میدان مغناطیسی قوی شوند. منحرف می‌شوند، و هر قدر ذره سبکتر باشد انحرافش بیشتر است. اگر ذراتی را که بدین وسیله منحرف شده‌اند بر یک صفحه عکاسی بیندازیم، پس از ظاهر کردن صفحه خطوطی شبیه خطوط طیف نور بر صفحه ظاهر می‌شود، که هر یک نماینده دسته خاصی از ذرات تابنده است.

با طیف نگار جرمی می‌توان ایزوتوپ‌های یک عنصر را تعیین و جرم اتمی آنها را بدقت تعیین کرد [۴].

‌● طیف‌سنج درخشی Scintillation spectro meter

اسبابی است برای تعیین چگونگی توزیع انرژی تابش‌های رادیوآکتیو و نظایر آن این اسباب از یک شمارگر درخششی و یک تجزیه کننده (آنالیز) ضربه الکترونی تشکیل یافته است.

طیف‌سنج نشری با مشعل پلاسما Plasmator Chemission spectrometer

طیف نگاری نشری روش متداولی است که بیشتر در شوروی سابق معمول بود. این طریقه در مواردی‌که هدف، تجزی تعداد زیادی عنصر با غلظت‌های متفاوت است (به‌ویژه اگر این عناصر به‌شکل ترکیبات شیمیائی متفاوت وجود داشته باشند). روش بسیار مناسبی است. طیف نگار نشری به‌ویژه در تجزیه عناصر بر بریلیومو مولیبدن موفق است. دستگاه طیف سنج‌نشری با مشعل پلاسما آنقدر حساس، دقیق و اقتصادی است که به‌نظر می‌رسد در آینده از A.A.S موفق‌تر شود.

۷ ـ اصول شیمی ـ دکتر ناصر صادقی

۴ ـ دائرهٔ‌المعارف فارسی ـ غلام‌‌حسین مصاحب