چهارشنبه, ۳ بهمن, ۱۴۰۳ / 22 January, 2025
حمل و نقل یكپارچه تا پسكرانه ها
در طول دو دهه گذشته به ویژه در آخرین دهه قرن بیستم و به دنبال تحولات ساختاری نظام اقتصادی و تجاری جهانی و برقراری نظام اقتصادی - تجاری یكپارچه جهانی، صنعت حمل و نقل دریایی نیز به عنوان زیرساخت تجارت جهانی، به طور مضاعفی دستخوش تحولاتی گسترده و عمیق شد.
اكنون سال‌هاست این تفكر كه بندر یكی از زیربخش‌های مستقل حمل و نقل است و نقش آن فقط فراهم كردن امكان مبادله كالا و مسافر بین حمل و نقل دریایی و زمینی است، به كلی منسوخ شده و بنادر مطرح جهان نقش‌های مختلفی را در سیستم توزیع۱ و تجارت جهان۲ ایفا می‌كنند. اكنون بنادر یكی از گره‌ها و حلقه‌های مهم زنجیره عرضه جهانی و یكی از مهم‌ترین بازیگران تولید، خدمات پشتیبانی تجاری یكپارچه جهانی تلقی می‌شوند كه نه تنها نقش مهمی در توزیع جهانی و بهینه‌سازی هزینه‌های آن را به عهده دارند بلكه نقش قابل توجهی را نیز در ایجاد ارزش افزوده در زنجیره توزیع و عرصه جهانی كالا عهده‌دار هستند.
تغییر و تحول در بنادر اصلی جهان كه به دنبال رشد سریع حجم تجارت جهانی و ایجاد تراكم در بنادر مزبور، از حدود سه دهه قبل آغاز شده بود، به دنبال پدیده جهانی شدن از عمق و گسترده زیادی برخوردار شد و اكنون نیز این تحولات به سرعت در جریان است. به طور كلی تغییر و تحولات بنادر جهان را می‌توان به دو بخش اصلی تقسیم كرد.
اول تغییرات تكنولوژیك و اثرات آن در تكامل تسهیلات و تجیهزات بنادر براساس سیستم‌های مكانیزه و خودكار و مبتنی بر تكنولوژی اطلاعات و دوم تغییرات گسترده در ساختارهای سازمانی و مدیریتی بنادر و تحول در الگوهای مالكیتی و سیستم‌های بهره‌برداری، كه زمینه‌های جذب سرمایه و تحولات بعدی بنادر را در زنجیره عرضه و به مثابه مراكز مهم خدمات پشتیبانی تجاری به وجود می‌آورد اكنون نقش و عملكرد حدود ۲۰۰۰ بندر مختلف جهان را می‌توان به ۳ گروه اصلی تقسیم كرد:
۱. بنادری كه در سطح جهانی فعالیت كرده و محل تردد خطوط اصلی كشتیرانی جهان (به ویژه كانتینری) هستند. این بنادر به شبكه‌های گسترده و متنوع سیستم‌های مختلف حمل و نقل در پسكرانه خود مجهز بوده به‌نحوی كه امكان دسترسی كارآمد به مراكز اصلی تولید و مصرف را دارند. بنادری مانند هنگ‌كنگ و رتردام از این نوع بنادر بوده و تحت عنوان بنادر هاب جهانی(Global Main Hub Ports) دسته‌بندی می‌شوند.
۲. بنادری كه در سطح منطقه‌ای عمل كرده(Regional Hub Ports) و مكمل بنادر هاب جهانی هستند و نیز بنادری كه در سطح زیرمنطقه‌ای عمل كرده(Subregional Hub Ports) و مكمل بنادر هاب منطقه‌ای هستند. البته باید توجه داشت كه هاب به معنای موقعیت و نقش بندر است و گرچه عموم بنادر علاقمند به موقعیت هاب هستند ولی ویژگیهای زیر لازمه احراز موقعیت هاب است:
الف) نزدیكی بندر به خطوط اصلی كشتیرانی كانتینری. مثلاً بندر دوبی به فاصله ۳ روز از خط اصلی كانتینری شرق - غرب قرار دارد، در حالیكه بندر عدن (یمن) كاملاً در نزدیكی این خط قرار دارد.
ب) وجود شبكه‌ای گسترده و كارآمد از شیوه‌های مختلف حمل و نقل (تركیبی) در پسكرانه بنادر هاب، بنحوی كه دسترسی به مراكز تولید و مصرف منطقه‌ای را فراهم آورد.
بنادری مانند رتردام (هلند) در غرب اروپا یا هنگ‌كنگ و كوبه (ژاپن) در شرق آسیا از جمله بنادر هاب جهانی محسوب می‌شوند. براساس استانداردهای اسكاپ۳ (كمیسیون سازمان ملل)، عملكرد هر اسكله در بنادر هاب در سطح جهانی سالیانه حداقل ۳۵۰هزارTEU است كه تا یك میلیونTEU نیز می‌رسد۴ (مانند برخی اسكله‌های جدید كانتینری بندر هنگ‌كنگ) در این زمینه قابل توجه است كه مجموعه عملكرد ۱۰ اسكله كانتینری بندرعباس و بندر امام (ره) با رشد زیادی كه در سال‌های اخیر داشته‌اند در سال ۱۳۸۰ به حدود ۶۵۰هزارTEU رسیده است، كه به طور متوسط هر اسكله كانتینری سالیانه ۶۵هزارTEU عملكرد داشته است.
در حال حاضر حدود ۳۰ بندر هاب اصلی تجارت آسیا - اروپا را پوشش می‌دهند كه تقریباً نیمی از آنها در آسیا قرار دارد و عمدتاً در شرق و جنوب شرق آسیا مستقر هستند. در مطالعه‌ای كه اخیراً كمیسیون اسكاپ و برنامه توسعه سازمان ملل (UNDP) تحت عنوان پروژه۵ MPPM منتشر كرده، وضعیت بنادر كانتینری آسیا تا سال ۲۰۱۱ را بررسی نموده و طی آن ساخت حدود ۴۳۰ اسكله جدید كانتینری با سرمایه‌گذاری حدود ۲۷ میلیارد دلار را پیش‌بینی كرده كه ۱۶۰ اسكله آن در چین، ۱۲۰ اسكله در جنوب شرق آسیا، ۱۹۰ اسكله در شمال آسیا (منهای چین) و ۴۰ اسكله در جنوب آسیا احداث خواهد شد.(هیچ‌یك در ایران قرار ندارد.)
در این زمینه قابل توجه است كه در حال حاضر نوعی انحصار یا به عبارت دیگر یكپارچگی و جهانی شدن در حمل و نقل دریایی كانتینری در جهان وجود دارد.
از یك طرف اكنون قریب ۲۰ شركت كشتیرانی كانتینری حدود ۸۰ درصد از كل عملیات كانتینری جهان را در دست دارند كه برخی از مهم‌ترین شركت‌ها عبارتند از:
Maersk/Sealand كه حدود ۳۰۰ كشتی با ظرفیت حدود ۷۰۰هزارTEU را در اختیار داشته (و حدود ۱۴۰هزار TEU در دست ساخت دارد).
Evergreen Group كه حدود ۱۴۰ كشتی با ظرفیت حدود ۳۲۰هزارTEU را در اختیار دارد (با حدود ۱۰۰هزارTEU در دست ساخت)
PِO Nedlloyds كه حدود ۱۲۵ كشتی با ظرفیت حدود ۳۰۰هزارTEU را در اختیار داشته (با حدود ۱۲۰هزار TEU در دست ساخت) از سوی دیگر برخی از متصدیان اصلی پایانه‌های كانتینری جهان كه بهره‌برداری از بخش عمده‌ای از پایانه‌های بنادر مهم جهان را عهده‌دار هستند عبارتند از:
شركت(HIT) Hutchinson كه عملیات حدود ۱۶۰ اسكله در ۲۸ بندر مهم جهان و در كشورهائی مانند پاناما، انگلستان، هلند (بندر رتردام) چین، ژاپن، میانمار، اندونزی و غیره را عهده‌دار هستند.
شركتICTSI كه بهره‌برداری از اسكله‌ها و پایانه‌های كانتینری در كشورهای مكزیكو، آرژانتین، عربستان سعودی (بندر امام) پاكستان (كراچی)، تایلند، فیلیپین، تانزانیا و غیره را عهده‌دار است.
شركتMaersk/Sea land كه متصدی بهره‌برداری از پایانه‌های كانتینری بنادر ایالات متحده آمریكا، اسپانیا، ایتالیا، هلند، تایوان و ژاپن را عهده‌دار است.
شركتPِO كه عهده‌دار بهره‌برداری از پایانه‌های متعددی در چین، اتریش، انگلستان، ایتالیا، تركیه، آرژانتین، پاكستان (بندر قاسم)، هندوستان، سریلانكا، فیلیپین، اندونزی و مالزی و غیره.
لذا ملاحظه می‌شود كه علاوه بر ایجاد نوعی انحصار و یكپارچگی در خطوط كشتیرانی و مدیریت امور ترمینالی بنادر، این بنادر از كارائی بالا و هزینه‌های بهینه نیز برخوردارند و سایر بنادر نیز قدرت رقابت چندانی را ندارند مگر آنكه با شناخت موقعیت خود و تطبیق تجهیزات، و تاسیسات و نیز تجدیدنظر لازم در مدیریت و سازماندهی خود قدم‌های لازم را در اصلاحات بردارند.
بدیهی است بررسی و شناخت دقیق تغییرات و تحولات حمل و نقل دریایی به مفهوم یكپارچه آن، یعنی تغییرات خطوط كشتیرانی، تغییرات صنعت بندر و تغییرات و مشخصات لازم در پسكرانه بندر و در منطقه و جهان، موجب می‌شود تا متولیان امر حمل و نقل كشور به ویژه حمل و نقل دریائی قادر شوند به تحلیل شرایط و تدوین برنامه‌های استراتژیك لازم و تعیین موقعیت بنادر و صنعت حمل و نقل دریایی فرصت‌ها و تهدیدات پیش روی خود بپردازند. مثلاً همانگونه كه اشاره شد بنادر عدن و سلاله به لحاظ قرار داشتن در مسیر خط اصلی كانتینری شرق به غرب، در صورت توسعه و تجهیز از موقعیت مناسبی برای تبدیل به بنادر هاب منطقه‌ای برخوردارند۶. در این صورت موقعیت بنادر فجیره، خورفكان و دوبی (به عنوان بنادر هاب منطقه‌ای در سال‌های اخیر) كاملاً در خطر قرار می‌گیرد. این امر فرصت مناسبی برای بندر چابهار و بندرعباس به وجود می‌آورد تا در صورت رفع مشكلات و تجهیز خود و نیز ایجاد زمینه‌های ارائه خدمات پشتیبانی تجاری لازم، به عنوان بنادر هاب زیر منطقه‌ای و مكمل بنادر عدن و سلاله، در جریان زنجیره‌ای عملیات حمل و نقل دریائی قرار گیرند. البته بهره‌برداری از این موقعیت و تبدیل تهدیدات بنادر عدن و سلاله به فرصت، در گروی تجدیدنظرهای لازم در سیستم‌های مدیریتی، ساختار سازمانی و نیز الگوهای مالكیتی و بهره‌برداری در بنادر كشور است. به این ترتیب با استفاده از مزیت استقرار بنادر كشور در سواحل شمالی خلیج‌فارس و دریای عمان، پسكرانه وسیعی در آسیای میانه و مركزی به وجود می‌آید كه بهره‌برداری از آن مستلزم توجه به حمل و نقل تركیبی و درك مفهوم سیستم حمل و نقل یكپارچه و درب به درب است.
اكنون به سادگی می‌توان استدلال كرد كه ارزیابی موقعیت و نقش هر بندر فقط در گروی عملكرد تخلیه و بارگیری بندر نبوده، گرچه این عامل بسیار مهم است. بنادر برای ایفاء نقش مناسب در تجارت جهانی و منطقه‌ای باید با مفهوم سیستم حمل و نقل یكپارچه و درب به درب كه مشتمل بر دریا (كشتیرانی)، بندر و پسكرانه آن است، آشنا شده و سیاست‌گذاری هماهنگ لازم را به عمل آورند. اكنون دیگر نمی‌توان زیربخش‌های حمل و نقل را به طور جداگانه مدیریت و بهره‌برداری كرد و رشد و توسعه حمل و نقل كشور در گرو درك این مفهوم است.
بهروز غروی
پانویس‌ها:
۱Supply Chain .
۲Bussiness Logestics . خدمات پشتیبانی تجاری
۳. اسكاپ - كمیسیون اقتصادی اجتماعی برای آسیا و اقیانوسیه
۴ Regional Shipping and Port .
۲۰۰۱Development studies, MPPM,
۵. همان ماخذ ۳
۶. در حال حاضر سرمایه‌گذاری‌های بسیار قابل توجهی در بنادر عدن و سلاله در جریان است.
ایران مسعود پزشکیان دولت چهاردهم پزشکیان مجلس شورای اسلامی محمدرضا عارف دولت مجلس کابینه دولت چهاردهم اسماعیل هنیه کابینه پزشکیان محمدجواد ظریف
پیاده روی اربعین تهران عراق پلیس تصادف هواشناسی شهرداری تهران سرقت بازنشستگان قتل آموزش و پرورش دستگیری
ایران خودرو خودرو وام قیمت طلا قیمت دلار قیمت خودرو بانک مرکزی برق بازار خودرو بورس بازار سرمایه قیمت سکه
میراث فرهنگی میدان آزادی سینما رهبر انقلاب بیتا فرهی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سینمای ایران تلویزیون کتاب تئاتر موسیقی
وزارت علوم تحقیقات و فناوری آزمون
رژیم صهیونیستی غزه روسیه حماس آمریکا فلسطین جنگ غزه اوکراین حزب الله لبنان دونالد ترامپ طوفان الاقصی ترکیه
پرسپولیس فوتبال ذوب آهن لیگ برتر استقلال لیگ برتر ایران المپیک المپیک 2024 پاریس رئال مادرید لیگ برتر فوتبال ایران مهدی تاج باشگاه پرسپولیس
هوش مصنوعی فناوری سامسونگ ایلان ماسک گوگل تلگرام گوشی ستار هاشمی مریخ روزنامه
فشار خون آلزایمر رژیم غذایی مغز دیابت چاقی افسردگی سلامت پوست