چرا فراموش می کنیم

همه ما در زندگی روزمره خود مواردی را سراغ داریم که نتوانسته باشیم مطلب, اسم فرد یا مکان خاص یا اطلاعات دیگری را یادآوری کنیم

همه ما در زندگی روزمره خود مواردی را سراغ داریم که نتوانسته باشیم مطلب، اسم فرد یا مکان خاص یا اطلاعات دیگری را یادآوری کنیم. اینها مواردی جزیی از اختلال در عملکرد حافظه را نشان می‌دهد که تحت تاثیر عوامل مختلف ممکن است به وجود بیاید. این عوامل هرچه باشد، آنچه برای ما پیش آمده، این است که نتوانسته‌ایم به اطلاعاتی که مطمئن از دانستن آنها هستیم، دست پیدا کنیم. به عبارتی حافظه نتوانسته به اطلاعاتی که قبلا ذخیره کرده‌ایم، دسترسی پیدا کند. پدیده‌ای که همه آن را با عنوان فراموشی می‌شناسیم فراموشی به علل مختلفی ممکن است اتفاق بیفتد. اکثر فراموشی‌های عادی روزمره مربوط به مراحل حافظه هستند. وجود مشکل در هر یک از مراحل، یادآوری اطلاعات را با مشکل مواجه خواهد ساخت. مراحل حافظه رمزگردانی، اندوزش و بازیابی هستند. مرحله رمزگردانی با سپردن اطلاعات به حافظه اتفاق می‌افتد. در مرحله اندوزش نگهداری اطلاعات در حافظه و در مرحله بازیابی فراخوانی اطلاعات از حافظه صورت می‌گیرد وخطای حافظه در هر یک از این مراحل مشکل فراموشی را به بار خواهد آورد. را چنانچه خطایی در مرحله رمزگردانی یا سپردن اطلاعات به حافظه اتفاق بیفتد، در واقع به این معنی است که حافظه شرایط لازم برای رمزگردانی اطلاعات به نحو مناسب نداشته است. ممکن است کمبود توجه در حین سپردن اطلاعات به حافظه عامل این خطا باشد.

ما زمانی که می‌خواهیم مطلبی را به حافظه خود بسپاریم، به آن توجه می‌کنیم. توجه ما رمزگردانی و سپردن آن را به حافظه امکان‌پذیر می‌کند. ما خیلی از مطالبی را که می‌شنویم، اما به آن توجه نمی‌کنیم، فراموش می‌کنیم. به عبارتی تنها مطالبی که مورد توجه ما قرار می‌گیرند، به حافظه سپرده می‌شوند. زمانی که خطا در مرحله اندوزش اتفاق می‌افتد، به این معنی است که اطلاعات به شیوه درست و کاملی ذخیره نشده‌اند یا در جای مناسب خود قرار نگرفته‌اند. یکی از عواملی که اندوزش اطلاعات را میسر می‌کند، مرور ذهنی است. مرور ذهنی به نیرومندشدن اطلاعات در حافظه کمک می‌کند و دوام آنها را در حافظه طولانی‌تر می‌کند؛ بنابراین بدون مرور ذهنی اطلاعات از حافظه محو شده و دسترسی به آنها ناممکن می‌شود.

از عامل دیگر که در مرحله اندوزش اتفاق می‌افتد و فراموشی را سبب می‌شود، جانشینی است، زمانی که اطلاعات جدید جای اطلاعات قدیمی را می‌گیرند و علت آن اغلب به گنجایش حافظه به خصوص در حافظه کوتاه‌مدت مربوط است.

در مرحله بازیابی نیز عواملی مثل تداخل و عوامل هیجانی، یادآوری اطلاعات را با مشکل مواجه می‌کند. زمانی که در حافظه ما اطلاعات مختلفی با نشانه مشترکی ذخیره شده باشند، به هنگام استفاده از آن نشانه برای بازیابی یکی از اطلاعات، اطلاعات دیگر به ذهن خواهند آمد و مزاحم بازیابی اطلاعات مورد نظر خواهند شد. برای مثال اگر شماره تلفن جدید دوست خود را به یاد بسپارید، بعد از مدتی یادآوری شماره تلفن قبلی او برایتان مشکل خواهد بود، به این علت که نام دوست شما نشانه‌ای است برای شماره تلفن فعلی او و شماره تلفن قبلی او نشانه مشترکی است و یادآوری یکی از آنها با این نشانه با مشکل همراه خواهد بود.

● فراموشی به عنوان یک بیماری

فراموشی‌های مربوط به مسایل جزیی زندگی روزمره هر از چندی برای تمام افراد اتفاق می‌افتد و جای هیچ‌گونه نگرانی ندارد، اما در برخی افراد شدت فراموشی یا موضوعات مربوط به فراموشی طوری است که نمی‌توان آن را حالتی طبیعی تلقی کرد. افراد افسرده و مضطرب معمولا با درجات شدیدتری از فراموشی مواجه هستند و اغلب بیش از دیگران در مسایل روزمره زندگی دچار فراموشی می‌شوند. از ناراحتی‌های اساسی آنها که نزد روان‌پزشک یا روان‌شناس از آن گله می‌کنند، مشکل حافظه‌شان است که مشکلات زیادی را برای آنها ایجاد می‌کند. گاهی اوقات فراموشی در اثر ضایعات مغزی اتفاق می‌افتد که معمولا به دنبال یک سانحه مثل تصادف دیده می‌شود. در این حالت بیمار ممکن است بخشی از اطلاعات مربوط به زندگی خود را فراموش کند. در نوع دیگری از فراموشی که بسیار هم نادر است، هیچ علت جسمی خاصی وجود ندارد، ولی فرد با فراموشی گسترده‌ای مواجه است؛ به‌طوری که ممکن است فرد تمام اطلاعات مربوط به بخشی از زندگی خود را به‌طور کامل فراموش کند.

این نوع از فراموشی معمولا دلایل روان‌شناختی دارد و به آن فراموشی روان‌زا گفته می‌شود. گاه یک هیجان شدید، یک شوک عصبی و... دلیل این نوع فراموشی است. برای فراموشی‌هایی که به صورت روزمره اتفاق می‌افتند یا برای جلوگیری از وقوع فراموشی در مطالب درسی و... معمولا روش‌های بهسازی حافظه مفید خواهد بود. در این روش‌ها مواردی آموزش داده می‌شود که فرد با استفاده از آنها می‌تواند مراحل رمزگردانی، اندوزش و بازیابی اطلاعات را با دقت و سهولت بیشتری انجام دهد. زمانی که فراموشی به عنوان نشانه یک اختلال روانی دیگر مثل اضطراب و افسردگی است، معمولا با درمان این نوع اختلالات مشکل فراموشی نیز حل خواهد شد و برای اختلال فراموشی ناشی از ضایعات مغزی، فراموشی روان‌زا و آلزایمر روش‌های اختصاصی‌تر به صورت درمان پزشکی و روان‌درمانی استفاده می‌شود.