اضطراب, سرچشمه درماندگی

اضطراب اختلالی است که در صورت مداوا نشدن تأثیرات غیرقابل جبرانی بر جای خواهد گذاشت

اختلال اضطراب قبل یا هنگام برگزاری امتحانات از جمله مشکلات شایع اکثر افراد حتی در مقاطع ارشد تحصیلی است. بسیاری از دانشجویان یا دانش‌آموزان با وجود مطالعه فراوان و یادگیری کامل دروس، از قبول نشدن در کنکور وحشت دارند. نحوه رفتار والدین و معلمان نحوه برگزاری آزمون، شرایط جغرافیایی، رژیم‌های غذایی و سلامت جسم و روان دانش‌آموز در کاهش یا افزایش ابتلا به اضطراب شب کنکور نقش دارد. در برخی موارد بیماری‌ها و اختلالات روانی که منشأ محیطی یا ژنتیکی دارند، در بروز اضطراب و استرس دانش‌آموز قبل از برگزاری امتحان مؤثر بوده و تا درمان نشدن و رفع علائم، اضطراب باقی خواهد ماند.

● افسردگی

افسردگی یکی از علائم ابتلا به بیماری‌های روانی است. برای مثال ارتباط تنگاتنگی بین افسردگی و اختلال اضطراب وجود دارد و این اختلال با مشکلاتی مانند اختلال استرس پس از سانحه، اختلال وسواس اجباری، اختلال درد، اختلال ترس، اختلال اضطراب در اجتماع و اختلالات اضطراب عادی همراه است که این عوامل همراه با هم بسیاری از افراد را تحت تأثیر قرار می‌دهند. خوشبختانه این بیماری‌ها قابل درمان بوده و افراد مبتلا پس از درمان به راحتی می‌توانند زندگی عادی خود را از سر گیرند.

اضطراب در واقع واکنشی طبیعی در برابر استرس است که در مواردی زندگی را تحت تأثیر قرار داده و بر ذهن و جسم او تأثیر می‌گذارد. از علائم همراه با این نوع اضطراب می‌توان به ضربان قلب شدید، درد و گرفتگی ماهیچه‌ها اشاره کرد و مانند افسردگی، علت این اختلال نیز ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی است. اگرچه اضطراب همواره با افسردگی همراه نمی‌شود اما در بیشتر موارد اضطراب در کمین است. مطالعات نشان داده است افراد افسرده، اغلب علائم اضطراب را نیز دارند. اختلال اضطراب، زنان را دو برابر مردان تحت تأثیر قرار می‌دهد و اگر برای درمان اختلال اضطراب تلاشی صورت نگیرد، برای بیمار و خانواده او شرایط دشوار و ناراحت‌کننده‌ای را به دنبال دارد. برای شناخت بیشتر علائم انواع اضطراب، در زیر به بررسی آن می‌پردازیم.

افرادی که از اختلال اضطراب عادی رنج می‌برند، دچار تنش و نگرانی‌های شدیدی هستند و حتی در مواردی که دلیلی برای اضطراب و نگرانی وجود ندارد، احساس اضطراب شدیدی را تجربه می‌کنند. این افراد همواره در انتظار اتفاقات ناگوار، بیماری، مشکلات مالی، خانوادگی و شغلی قرار دارند. این احساس می‌تواند روزها و یا حتی ماه‌ها به طول بینجامد. در این اختلال فرد قادر به کنترل احساس نگرانی و اضطراب خود نبوده و از علائمی مانند ضعف در تمرکز، خستگی مفرط، رنجش‌پذیری، گرفتگی ماهیچه‌ها، آرامی و اختلالات خواب رنج می‌برند.

● وسواس

در اختلال وسواس اجباری، افکار ناخواسته و ممتد ذهن را در بر می‌گیرند. این افکار غیر قابل کنترل، با اضطراب همراه بوده و اغلب بر مسائل زندگی فرد متمرکز می‌شوند.

اختلال اضطراب نوع دیگری از اختلال اضطراب عادی است که غالباً با افسردگی همراه می‌شود. در این اختلال ترس و رعب شخص را در بر گرفته و با علائمی مانند درد در ناحیه قفسه سینه، سختی تنفس، سرگیجه، مشکلات معده و روده‌ای، سردرد، کوتاهی تنفس، عرق کردن کف دست، افزایش ضربان قلب و لرزش همراه است. گاهی شدت این علائم تا حدی است که احساس غش، حمله قلبی و یا حتی مرگ به بیمار دست می‌دهد. برای تشخیص این بیماری حداقل چهار عامل از عوامل بالا باید بروز پیدا کند.

● اختلال ترس

در اختلال ترس، شخص مبتلا بطور نامعقول و نامنطقی احساس ترس و خطر می‌کند. این ترس از یک موقعیت، شیء و یا حتی یک حادثه نشأت خواهد گرفت. به محض رویارویی با این عامل فرد احساس نگرانی و اضطراب می‌کند و با علائمی مانند تپش قلب، حالت تهوع و تعرق زیاد روبه‌رو می‌شود. این اختلال زنان را دو برابر بیشتر از مردان تهدید می‌کند.

● ترس از اجتماع

اختلال اضطراب در اجتماع یا ترس از اجتماع یک وضعیت روحی است که در آن شخص از قرار گرفتن در شرایطی که مجبور به برقراری ارتباط با دیگران و یا انجام کاری در حضور دیگران شود، ترس و واهمه دارد. این ترس معمولاً از کودکی آغاز می‌شود و بروز آن پس از سن ۲۵ سالگی تقریباً نادر است. افرادی که ترس از اجتماع دارند معمولاً از نامعقول بودن ترس خود اطلاع دارند اما قادر نیستند این احساس ترس را کاهش داده و یا آن را از بین ببرند.

علائم ترس از اجتماع شبیه علائم اختلال اضطراب است و علائمی مانند مشکل در سخن گفتن، خشکی دهان، تعرق شدید، حالت تهوع، تپش قلب و لرزش را در بر می‌گیرد.

● اختلال استرس

اختلال استرس پس از سانحه، همان‌طور که از نامش پیداست پس از بروز یک حادثه اتفاق می‌افتد. گاهی بیمار خود این اتفاق را تجربه کرده و گاهی شاهد آن بوده است که در نتیجه عکس‌العمل او با ترس شدید، احساس وحشت و یا ناتوانی همراه است. پس از رویارویی با حادثه اغلب شخص مبتلا با توهم، رؤیا، تصاویر ذهنی، افکار و یا احساسات آزاردهنده روبه‌رو می‌شود.

از جمله علائم این مشکل می‌توان به خشم، نداشتن تمرکز، مشکلات خواب، لکنت، رنجش‌پذیری و ... اشاره کرد.

● اسکیزوفرنی

اسکیزوفرنی نیز نوعی بیماری روانی است که توانایی تمایز قائل شدن بین دنیای واقعیت و خیال را در شخص از بین می‌برد. احساس پوچی و افسردگی از علائم اسکیزوفرنی به حساب می‌آیند.

اگرچه اسکیزوفرنی و افسردگی دو بیماری متفاوت هستند اما افسردگی گاهی در افراد مبتلا به اسکیزوفرنی مشاهده می‌شود ولی اسکیزوفرنی همیشه با افسردگی همراه نیست. حرکات غیرارادی، باورهای نادرست، احساسات، افکار و حالات روحی نامرتبط با شرایط، احساس پوچی و افسردگی، توهم (دیدن، شنیدن و احساس کردن چیزهایی که اصلاً وجود ندارند)، بیش فعالی یا انزوای اجتماعی، ناتوانی در عملکرد تحصیلی، شغلی و ... دور شدن از خانواده و دوستان، بی‌میلی به شست‌وشو و آراستگی فردی، بی‌تعادلی روحی، سخن گفتن در قالب جملاتی نامرتبط از علائم اسکیزوفرنی به حساب می‌آیند. از علل ابتلا به این بیماری می‌توان به تغییرات ژنتیکی و تغییر در مواد شیمیایی مغز اشاره کرد. تحقیقات نشان داده است بروز اختلال در ساختار مغز و نحوه قرار گرفتن اعصاب در مغز نیز در این بیماری دیده می‌شوند.

این بیماری مردان و زنان را بطور برابر تحت تأثیر قرار می‌دهد و تنها سن ابتلا در زنان و مردان متفاوت است. سن ابتلا در مردان از اواخر دوره نوجوانی تا اوایل دهه سوم زندگی و در زنان بین ۲۰ تا ۳۰ سالگی است.

● اختلال خوردن

اختلال خوردن اغلب با سایر اختلالات روانی مانند افسردگی و اختلال اضطراب همراه است. این اختلالات در نتیجه پرخوری و یا کم‌خوری اتفاق می‌افتند. این اختلال در بین دختران نوجوان و زنان رایج‌تر است و هر چه درمان اختلال بیشتر طول بکشد، بیماری شدت بیشتری پیدا می‌کند. افراد مبتلا به کم‌خوری در معرض خطر مرگ ناشی از کمبود و نرسیدن مواد مغذی به بدن قرار داشته و با ناتوانی شغلی، تحصیلی و ... روبه‌رو می‌شوند. آنها احساس می‌کنند با نخوردن غذا کنترل بیشتری بر زندگی خود دارند. از جمله علائم مشخصه ابتلا به این اختلال این است که وزن فرد حداقل ۱۵ درصد کاهش می‌یابد.

از علائم دیگر این اختلال می‌توان به افسردگی و اضطراب بیش از حد، باور غیرواقعی به چاق بودن، رژیم گرفتن، خوردن در خفا، انجام حرکات ورزشی شدید و مداوم، ترس شدید از افزایش وزن و چاق شدن، علاقه غیرطبیعی به غذا، بر هم خوردن سیکل قاعدگی و یا از بین رفتن آن، کاهش شدید وزن در فاصله زمانی چند هفته یا چند ماه، احساس انتقاد شدید از خود و تمایل به کامل بودن و پوشیدن لباس‌های گشاد برای مخفی کردن کاهش وزن اشاره کرد. از علائم فیزیکی این بیماری نیز می‌توان تحمل نکردن سردی هوا، داشتن مو و ناخن شکننده، خشکی و زردی پوست، کم‌خونی، یبوست و تورم مفاصل را نام برد. مانند سایر بیماری‌های روانی و احساسی، درجه ابتلا در بیماران متفاوت است و در موارد حاد دوره درمان سال‌ها طول می‌کشد. در اختلال پرخوری، شخص مبتلا مقدار زیادی غذا را مصرف کرده و سپس استفراغ می‌کند. این حالت چند بار در روز اتفاق می‌افتد و در واقع علت آن ترس از اضافه وزن یا مشکلات معده است. در افراد مبتلا این مشکل حداقل دو بار در هفته و برای مدت سه ماه پیاپی اتفاق می‌افتد. از علائم دیگر این بیماری می‌توان به جویدن زیاد غذا، افسردگی و تغییر خلق و خو، اعتیاد به مواد مخدر، احساس اضطراب، احساس گناه و شرمندگی، قاعدگی نامنظم، نفخ، تپش قلب، گلودرد، مشکلات معده، تورم غدد در ناحیه گونه و صورت و خرابی دندان اشاره کرد.

مشاوره در درمان اختلال خوردن نقش بسزایی دارد زیرا می‌تواند الگوی مخرب فکر و رفتاری آنها را تغییر دهد. علاوه بر این مصرف داروهای ضدافسردگی نیز در درمان این اختلال مؤثر است.

حسن هدایتی