مشورت، حصار ندامت و ملامت

از مهمترین و قویترین ابزار مدیریتی “مشورت و استفاده از تجارب دیگران” است. بدیهی است که مشورت با افراد ذیصلاح و کارشناسان و حتی افراد همکار و زیردست در حوزه مدیریت، ثمرات فراوانی …

از مهمترین و قویترین ابزار مدیریتی “مشورت و استفاده از تجارب دیگران” است. بدیهی است که مشورت با افراد ذیصلاح و کارشناسان و حتی افراد همکار و زیردست در حوزه مدیریت، ثمرات فراوانی به همراه دارد. پیامبر گرامی اسلام (ص) با آن که به علم و قدرت مطلق و منبع هستی، متکی و مرتبط بود و خود نیز عاقل‌ترین و متفکرترین انسان بود، باز هم خداوند متعال وی را به مشورت، توصیه می‌کند: “و شاورهم فی الامر؛ در کارها (با مومنان و یاران) مشورت کن”(آل‌عمران/۱۵۹.) در روایتی از پیامبر (ص) آمده است: “هیچ کس با مشورت بدبخت نشد، و هیچ کس با استبداد رای به خوشبختی نرسید”(میزان الحکمه.) امیرالمومنین علی (ع) نیز می‌فرماید: “آن کس که با دیگران مشورت نماید، در عقل و اندیشه آنان شرکت نموده و در تصمیمات خود از بینش و فکر آنها کمک گرفته است”(غررالحکم: ۶۷۱.) در بیان دیگری می‌فرمایند: “هر کس با خردمندان مشورت نماید، به انوار خردهای آنان روشنی یابد”(همان: ۶۷۰ .) از امام حسن (ع) نیز روایت شده است: “هیچ گروهی مشورت نکرد مگر اینکه به راه پیشرفت خود راهنمایی گردید”(بحارالانوار۱۰۵ :۷۸.)

کسانی از مردم و بالاخص مدیران و مسئولان که خود را از مشورت نمودن مستغنی می‌دانند و چنین می‌پندارند که همواره درست‌ترین‌ها را خودشان می‌فهمند و بهترینها را عمل می‌کنند، شدیدا مورد نکوهش پیشوایان دین (ع) هستند. دسته‌ای از روایات ضمن دعوت به مشورت در امور، مردم را از استبداد رای و احساس استغناء بر حذر می‌دارند. حضرت علی (ع) می‌فرماید: “ابله‌ترین مردم کسی است که گمان دارد خودش خردمند‌ترین مردم است”(غررالحکم: ۱۶۴.) نیز می‌فرماید: “در گفتن سخن حق و در مشورت با اهل فن برای اعتدال، خودتان را بی‌نیاز تصور نکنید”(همان.) در برخی روایات نیز، مشورت در امور و بهره‌جویی از عقل و تجارب دیگران، مانع لغزش و ندامت انسان معرفی شده است. پیامبر اکرم (ص) می‌فرماید: “مشورت، حصار ندامت و ایمنی از ملامت است”(نهج‌الفصاحه: ۶۲۷.) از امیرالمومنین علی (ع) نیز روایت شده است: “با خردمندان مشورت کن تا از لغزش و پشیمانی ایمن گردی”(غررالحکم: ۴۴۸.)

در منشور حکومتی و مدیریتی امیرالمومنین (ع) به مالک اشتر، مشورت نمودن با چند گروه، مورد نهی واقع شده است.

۱) مشورت با بخیل: “لا تدخلن فی مشورتک بخیلا یعدل بک عن الفضل و یعدک الفقر؛ با بخیل مشورت مکن، زیرا بخیل تو را از فضل و احسان منصرف می‌کند و از تهیدستی بیم می‌دهد”. اگر شخص بخیل طرف مشورت قرار گیرد، بخاطر بخلی که دارد خواسته یا ناخواسته، مانع آن می‌شود که مدیر قدم خیری برای جامعه بردارد و با بیان اینکه اگر فلان مقدار بودجه برای فلان پروژه صرف شود، در حساب مالی چیزی باقی نمی‌ماند، با ایجاد ترس از آینده در مدیر، وی را از صرف بودجه برای رفع مشکلات مردم منصرف می‌سازد.

۲) مشورت با ترسو: “و لا جبانا یضعفک عن الامور؛ با شخص ترسو مشورت مکن، زیرا تو را در هر کاری به سستی و ضعف می‌کشاند”. مشورت با انسان ترسو موجب عقب افتادگی می‌شود چون انسان ترسو از هر کاری که به وی پیشنهاد می‌گردد از ترس اینکه مبادا در آینده با شکست مواجه شود، خودداری می‌کند و چنانچه اینگونه افراد طرف مشورت قرار گیرند، خطرات و مشکلات را همواره مقابل دیدگان مدیران مجسم می‌کنند و آنها را از اقداماتی که به نفع مردم است باز می‌دارند.

۳) مشورت با حریص: “و لا حریصا یزین لک الشره بالجور؛ با شخص حریص و طمع‌کار مشورت مکن زیرا ظلم را در نظر تو زیبا جلوه می‌دهد”. حریص هر چه به او می‌رسد هنوز ولع و حرص دارد که بیشتر بدست آورد و چنانچه تحصیل مطلوب و خواسته‌های وی متوقف بر انجام کارهای ناروا و زشت گردد، زشتی‌ها و عیب‌ها را برای طرف به نحو مزورانه آرایش می‌دهد و آن کار را یکی از کارهای خوب و نیکو جلوه می‌دهد. چنین کسی بر اثر طبیعت موجود در وی (حرص)، مدیر و مسئول خود را اغراء به جهل نموده و فریب می‌دهد و وی را وادار به انجام کارهای ناشایست جهت نیل به خواسته‌ها و اهداف خود می‌نماید. لذا مدیران محترم باید از مشورت نمودن با اینگونه افراد پرهیز نمایند.

مصطفی یاسینی