چهارشنبه, ۱۲ اردیبهشت, ۱۴۰۳ / 1 May, 2024
مجله ویستا

دنیای دایرهٔالمعارف ها


دنیای دایرهٔالمعارف ها

دایرهٔالمعارف جلوه گری نقوش هندسی در آثار هنرهای سنتی ایران در سال ۱۳۸۳ توسط نشر نور حكمت منتشر شد

دایرهٔالمعارف‌ كتابی‌ است‌ كه‌ حاوی‌ اطلاعاتی‌ در خصوص‌ دانش‌های‌ گوناگون‌ است‌. دایرهٔالمعارف‌ها می‌توانند بسیار جامع‌ باشند و اطلاعاتی‌ در زمینه‌های‌ گوناگون‌ به‌ خوانندگان‌ ارایه‌ دهند. دایرهٔالمعارف‌ بریتانیكا كه‌ به‌ زبان‌ انگلیسی‌ نوشته‌ شده‌ از جمله‌ دایرهٔالمعارف‌های‌ مشهور است‌. این‌ گنجینه‌ها می‌توانند مختا یك‌ رشته‌ خاص‌ باشند مانند دایرهٔالمعارف‌ علم‌طب‌، حقوق‌ یا فلسفه‌، همچنین‌ دایرهٔالمعارف‌هایی‌ هستند كه‌ موضوعات‌ بسیار متنوعی‌ درباره‌ یك‌ موضوع‌ ویژه‌ مثلا یك‌ فرهنگ‌، قوم‌ یا ملت‌ را مورد بررسی‌ قرار می‌دهند. مانند دایرهٔالمعارف‌ اتحاد جماهیر شوروی‌. اولین‌ بار در قرن‌ شانزدهم‌ بود كه‌ این‌ گونه‌ كتاب‌ها را دایرهٔالمعارف‌ نامیدند.

برای‌ طبقه‌بندی‌ مطالب‌ یك‌ دایرهٔالمعارف‌ به‌ یك‌ روش‌ سیستماتیك‌ نیاز است‌ تا استفاده‌ از آن‌ را به‌ عنوان‌ یك‌ كتاب‌ مرجع‌ برای‌ خواننده‌ آسان‌ كند. به‌ این‌ منظور از دو روش‌ اصلی‌ استفاده‌ می‌شود. روش‌ اول‌ روش‌ الفبایی‌ است‌. یعنی‌ مطالب‌ به‌ ترتیب‌ حروف‌ الفبا ذكر می‌شوند. روش‌ دوم‌ روش‌ سلسله‌ مراتبی‌ است‌. در سلسله‌ مراتب‌ مطالب‌ به‌ گونه‌یی‌ به‌ یكدیگر مرتبطند و ابتدا مطلب‌ مهمتر ذكر می‌شود و سپس‌ مطلب‌ وابسته‌ به‌ آن‌ كه‌ دارای‌ اهمیت‌ كمتری‌ است‌، بیان‌ می‌شود. امروزه‌ اغلب‌ از روش‌ اول‌ استفاده‌ می‌شود.

دایرهٔالمعارف‌ها در حقیقت‌ صورت‌ جامع‌تر و گسترده‌تری‌ از لغتنامه‌ها هستند. لغتنامه‌ها تنها به‌ بیان‌ لغات‌ و تعریف‌ كوتاهی‌ از آنها بسنده‌ می‌كنند و اطلاعاتی‌ بسیار محدود درباره‌ لغت‌ ارایه‌ می‌دهند. اما دایرهٔالمعارف‌ها لغات‌ را با عمق‌ بیشتری‌ مورد بررسی‌ قرار می‌دهند و اطلاعات‌ گوناگون‌ درباره‌ یك‌ موضوع‌ را نیز در اختیار خواننده‌ قرار می‌دهند و همچنین‌ حاوی‌ تصاویر، نقشه‌ها و آمار و ارقام‌ گوناگون‌ هستند.

● نخستین‌ دایرهٔالمعارف‌ها

بسیاری‌ از نویسندگان‌ دوران‌ باستان‌ بویژه‌ پیش‌ از قرون‌ وسطی‌ همچنین‌ ارسطو تلاش‌ كرده‌اند تا كتابی‌ در خصوص‌ تمام‌ دانش‌های‌ بشری‌ بنویسند. یكی‌ از مهمترین‌ این‌ دایرهٔالمعارف‌نویسان‌ پلینی‌ بود، كه‌ دایرهٔالمعارفی‌ در ۳۷ جلد درباره‌ طبیعیات‌ (بررسی‌ جانورشناسی‌، گیاه‌شناسی‌، كان‌شناسی‌ و زمین‌شناسی) نوشت‌. این‌ كتاب‌ در قرون‌ وسطی‌ در اروپا طرفداران‌ بسیاری‌ داشت‌. دایرهٔالمعارف‌ بیبلیوتكا نوشته‌ پیتر یارك‌ فوتیس‌ (در قرن‌ نهم) اولین‌ دایرهٔالمعارفی‌ است‌ كه‌ در قسطنطنیه‌ (امپراتوری‌ بیزانس‌) گردآوری‌ شد.

اولین‌ دایرهٔالمعارف‌هایی‌ كه‌ توسط‌ مسلمانان‌ تالیف‌ شده‌ بسیار جامع‌ هستند و در زمینه‌هایی‌ چون‌ تاریخ‌ و علوم‌ مختلف‌ اطلاعاتی‌ را ارایه‌ كرده‌اند. از برجسته‌ترین‌ آنها می‌توان‌ به‌ دایرهٔالمعارف‌ علمی‌ ابوبكر الرازی‌، دایرهٔالمعارف‌ المعتزلهٔ اثر اسحاق‌ الكندی‌ و دایرهٔالمعارف‌ علم‌ طب‌ ابوعلی‌سینا كه‌ قرن‌ها از آن‌ استفاده‌ می‌شد، اشاره‌ كرد. از جمله‌ دایرهٔالمعارف‌های‌ برجسته‌ در زمینه‌هایی‌ چون‌ تاریخ‌ و جامعه‌شناسی‌ می‌توان‌ به‌ دایرهٔالمعارف‌های‌ الاشعریهٔ، المسعودی‌، ابن‌رستمه‌، الطبری‌ و مقدمه‌ ابن‌ خلدون‌ اشاره‌ كرد. آثار این‌ بزرگان‌ تاثیر بسزایی‌ در روش‌های‌ پژوهش‌ و ویرایش‌ داشته‌ است‌.

چنگ‌ زو امپراتور چین‌ كه‌ از سلسله‌ مینگ‌ بود مراحل‌ گردآوری‌ و تالیف‌ دایرهٔالمعارف‌ یانگل‌ را نظارت‌ كرد كه‌ یكی‌ از بزرگترین‌ دایرهٔالمعارف‌ها در تاریخ‌ به‌ شمار می‌رود. مراحل‌ تالیف‌ این‌ كتاب‌ در سال‌ ۱۴۰۸ به‌ پایان‌ رسید. ۱۱۰۰۰ نسخه‌ دست‌نویس‌ از این‌ كتاب‌ وجود داشت‌ كه‌ از آن‌ میان‌ اكنون‌ ۴۰۰ نسخه‌ باقی‌ مانده‌ است‌.

● دایرهٔالمعارف‌ هنرهای‌ سنتی‌ ایران‌

دایرهٔالمعارف‌ جلوه‌گری‌ نقوش‌ هندسی‌ در آثار هنرهای‌ سنتی‌ ایران‌ در سال‌ ۱۳۸۳ توسط‌ نشر نور حكمت‌ منتشر شد. پژوهش‌ و نگارش‌ این‌ كتاب‌ سه‌ جلدی‌ توسط‌ اسفندیار نور حكمت‌ و ویرایش‌ آن‌ توسط‌ حمیدرضا و فریدالدین‌ معینی‌ انجام‌ گرفته‌ است‌. جلد اول‌ این‌ دایرهٔالمعارف‌ شامل‌ هفت‌ فصل‌ است‌ كه‌ به‌ موضوعاتی‌ چون‌ افسانه‌ها و اسطوره‌های‌ ایرانی‌، حیوانات‌ افسانه‌یی‌، خدایان‌، آثار هنری‌ ایران‌ باستان‌ و اوستا می‌پردازد. دو جلد دیگر این‌ دایرهٔالمعارف‌ نیز در برگیرنده‌ مطالبی‌ چون‌ توضیحاتی‌ در خصوص‌ نمادها و نشانه‌هایی‌ كه‌ در لغتنامه‌ها و فرهنگ‌های‌ ایرانی‌ به‌ كار رفته‌ است‌، معانی‌ سمبل‌ها و نمادهای‌ حیوانات‌ و رنگ‌ها در فرهنگ‌ ایرانی‌، انواع‌ هنرهای‌ سنتی‌ در ایران‌ همچون‌ طراحی‌ هندسی‌ هنر باستان‌ و هنرهای‌ تزیینی‌ اسلامی‌ است‌.