چشم انداز سرمایه گذاری در صنعت نفت

صنایع انرژی در قرن بیستم، یکی از بخش های عمده کارآمدی مدیریت جهانی است و نقشی بالقوه در زیر ساختار توسعه کشورهای صنعتی و در حال توسعه ایفا می کند؛ از این رو کاربست سیاست های کلان و راهبردی در زمینه توسعه صنایع انرژی، به ویژه نفت و گاز و انرژی با توجه به الزام های بازارهای جهانی و ضرورت شناخت و راهبردی کردن این بخش از اقتصاد کلان، اجتناب ناپذیر است. بی گمان شرایط ساختار جهانی و نیاز به توسعه و سرمایه گذاری هر یک از بخش ها و کشورهای ذی نفع به اصلاح ساختار، بهینه سازی مصرف و بهره وری می تواند نقش به سزایی در تدوین و اجرای روند سرمایه گذاری ها و راهبردی کردن برنامه های فرارو داشته باشد.

مدیریت تقاضا

در سال های آتی یکی از عمده ترین بخش ها که می تواند در سرنوشت سرمایه گذاری کلان نقش داشته باشد، راهبردی کردن مدیریت تقاضا است؛ از این رو سرمایه گذاری برای جبران کاهش ظرفیت تولید و حفظ سقف تولید و ایجاد ظرفیت جدید و افزایش عرضه اجتناب ناپذیر است. بدون شک مدیریت تقاضا بر محوریت رشد و درآمدها، مزیت های نسبی حامل های انرژی و امکان جانشینی در روند دور نمای بلند مدت و راهبردی هدفمند جهانی شدن، می تواند به رفاه اجتماعی، عدم وابستگی، فقرزدایی، دستیابی به تمهیدهای مربوط به عدالت اجتماعی و در نهایت ایجاد یک قطب اقتصادی منطقه ای و فراملیتی بینجامد.آخرین رده بندی تولید ناخالص داخلی کشورها با قدرت خرید دلار در سال ۱۹۹۵، نشان می دهد که چین در سال ۲۰۲۵ با حدود ۲۴ تریلیون دلار تولید ناخالص داخلی، آمریکا را پشت سر خواهد گذاشت و به قدرت اول اقتصادی جهان تبدیل خواهد شد. آمریکای شمالی و اروپای غربی به ترتیب با ۲۲ و ۱۶ تریلیون دلار در رده بندی بعد از چین قرار خواهند گرفت، از این رو، تقاضا برای انرژی، بزرگ ترین عامل برای دستیابی به چنین نقشی برای چین خواهد بود و به تدریج مرکز ثقل تقاضا و تجارت انرژی ممکن است به جنوب و شرق آسیا سوق داده شود.

گذشته و حال

به رغم وجود ذخایر عظیم نفت و گاز در منطقه خاورمیانه و به ویژه در کشورهای حوزه خلیج فارس، میزان سرمایه گذاری در بخش بالادستی نفت به سایر نقاط جهان بسیار ناچیز بوده است. براساس گزارش های برخی از کارشناسان، از اوایل دهه ۹۰ تاکنون میزان سرمایه گذاری بالادستی، اکتشاف و تولید حدود ۹۰ تا ۱۱۰ میلیارد دلار بر پایه قیمت های ثابت سال ۲۰۰۲ در جهان برآورد شده است. این میزان حدود دو سوم سرمایه گذاری های سال های ۱۹۸۰ و ۱۹۸۱ بوده است. در سه دهه گذشته سرمایه گذاری در بخش صنعت نفت و گاز، تحت تأثیر شوک های بزرگ نفتی به لحاظ شرایط قیمت، ارتقای فناوری و افزایش کارآیی، روند میزان و بهره وری سرمایه گذاری در بخش های بالادستی نفت و گاز را بیش از پیش ثمربخش کرده است.در دهه ۱۹۹۰ سرمایه گذاری در نفت و گاز خاورمیانه و شمال آفریقا از ۳/۵ میلیارد دلار در سال ۱۹۹۰ تا ۹/۸ میلیارد دلار در سال ۱۹۹۰ در نوسان بوده که به ترتیب ۸ و ۵/۹ درصد سرمایه گذاری کل نفت و گاز جهان را به خود اختصاص داده است. اگر چه پایین بودن هزینه های اکتشاف و تولید در خاورمیانه تا حدودی هزینه های کمتری برای سرمایه گذاری در این منطقه را توجیه پذیر کرده است، این موضوع به تنهایی امکان کاستن فاصله عمیق میان میزان اندک سرمایه گذاری در خاورمیانه با توجه به منابع عظیم نفت و گاز، در قیاس با سرمایه گذاری های هنگفت سایر نقاط جهان با داشتن منابع شناخته شده را نمی توان نادیده گرفت. فاصله میان میزان سرمایه گذاری در بخش بالادستی نفت و گاز در منطقه خاورمیانه در قیاس با شمال آمریکا و اروپای غربی در پیش بینی آژانس بین المللی انرژی برای یک دوره بلند مدت تا سال ۲۰۳۰ همچنان ادامه دارد. براساس پیش بینی این آژانس، در سه دهه آینده از مجموع ۱۶ تریلیون دلار سرمایه گذاری در بخش انرژی، حدود ۶ تریلیون دلار به نفت و گاز اختصاص یافته اند. نکته قابل ملاحظه این است که به ترتیب ۶۲ درصد و ۵۵ درصد از سرمایه گذاری ها در نفت و گاز به فعالیت های بالادستی، حفظ سطح تولید کنونی و ایجاد ظرفیت های جدید، اختصاص خواهد یافت، در حالی که حدود ۱۳ درصد از سرمایه گذاری در بخش نفت به افزایش ظرفیت پالایش و ۸ درصد در بخش بالادستی گاز، به ویژه تولید ال.ان.جی اختصاص خواهد یافت.