اجتماع پرخاشگر، انسان‌های پرخاشگر

هنگامی که عصبانیت به فعالیت بیرونی منجر شده و دیگران را در معرض تهاجم قرار دهد، از آن به عنوان پرخاشگری یاد می‌کنیم که شامل پرخاشگری فیزیکی و لفظی است، اما باید توجه داشت که …

هنگامی که عصبانیت به فعالیت بیرونی منجر شده و دیگران را در معرض تهاجم قرار دهد، از آن به عنوان پرخاشگری یاد می‌کنیم که شامل پرخاشگری فیزیکی و لفظی است، اما باید توجه داشت که هر عصبانیتی پرخاشگری نیست...

علل بروز

عواملی که به بروز پرخاشگری منجر می‌شود، متعدد و پیچیده است و به نوعی نمی‌توان یک عامل را در پیدایش پرخاشگری به تنهایی موثر دانست، بلکه گاهی مجموعه‌ای از عوامل می‌توانند در ایجاد یک رفتار پرخاشگرانه موثر باشند.

اینکه نقش هر کدام از عوامل مختلف چه میزان بوده نیز مساله‌ای است که تعیین دقیق آن دشوار است، اما به طور کلی عوامل موثر در ایجاد رفتارهای پرخاشگرانه را می‌توان به دو عامل آشکارساز و عوامل ایجادکننده تقسیم کرد. به دلیل آنکه عوامل مرتبط با پرخاشگری بسیار پیچیده بوده و ارتباط‌شان با پرخاشگری مستقیم نیست، لذا نباید انتظار داشت که بلافاصله با تغییر آنها علایم پرخاشگری کاهش یابد.

بر اساس مطالعات صورت گرفته، عوامل متعددی در ایجاد پرخاشگری دخالت دارند که می‌توان آنها را به فاکتورهای فردی و اجتماعی می‌توان آنها را تقسیم کرد. عوامل فردی یا درونی از چند طریق می‌تواند بر رفتارهای فرد تاثیرگذار باشد. ژنتیک و وراثت یکی از مهم‌ترین فاکتورها است که فرد را تحت تاثیر قرار داده به نحوی که از دوران کودکی نیز ممکن است دچار رفتارهای پرخاشگرانه شود.

گاهی ژن به ایجاد بیماری در فرد منجر شده و موجب بروز پرخاشگری می‌شود. بسیاری از بیماری‌های روان‌پزشکی با رفتارهای پرخاشگرانه و عصبانیت همراه هستند. اختلالات شخصیت، اختلالات دو قطبی، اختلالات اضطرابی، بیش‌فعالی و... از جمله بیماری‌های روان‌پزشکی هستند که می‌توانند زمینه‌ساز بروز پرخاشگری در افراد باشند، اما نکته اینجاست که نمی‌توان همه این افراد را بیمار پرخاشگری دانست. عوامل محیطی و اجتماعی در کسانی که زمینه پرخاشگری دارند، می‌تواند عامل تشدیدکننده یا آشکارساز باشد. یکی از مهم‌ترین عوامل محیطی، استرس‌های اجتماعی است که می‌تواند در فرد احساس درماندگی ایجاد نموده و یکی از واکنش‌های آن پرخاشگری باشد.

از عوامل اجتماعی دیگر که از طریق استرس می‌تواند فرد را دچار پرخاشگری کند، حضور در جامعه‌ای است که در آن رفتارهای پرخاشگرانه و تهاجمی بسیار زیاد است و طبیعتا برخورد مداوم با پرخاشگری و قرار گرفتن در معرض این‌گونه رفتارها می‌تواند سایر افراد جامعه را نیز دچار پرخاشگری نماید. از سوی دیگر، اگر کودکی در محیطی قرار گیرد که در آن پرخاشگری وجود داشته باشد، این رفتار در او تاثیر گذاشته و موجب افزایش رفتارهای پرخاشجویانه می‌شود. مساله آلودگی هوا، آلودگی صوتی، شلوغی و ازدحام نیز می‌تواند در افراد مستعد، موجب افزایش رفتارهای پرخاشگرانه شود.

در خصوص کودکان نیز ذکر این نکته ضروری است که انواع بازی‌هایی که در آن پرخاشگری وجود داشته باشد (مانند بازی‌های کامپیوتری) یا مواجه شدن با صحنه‌های جنسی می‌تواند تهاجم را در آنها افزایش دهد. همچنین در خانواده‌هایی که ارتباط عاطفی کمتری بین افراد وجود دارد یا افرادی که نحوه زندگی بی‌ثباتی داشته و یا رضایت‌مندی کمتری از کار دارند نیز بیشتر از دیگران به پرخاشگری مبتلا می‌شوند. وجود بیماری‌های جسمی در افراد، به‌خصوص بیماری‌های جسمی که با درد همراه باشد، می‌تواند پرخاشگری را بیشتر نماید.

بی‌کاری، تحصیلات پایین، سوء مصرف مواد و اعتماد به نفس پایین، تنها زندگی کردن و یا هم‌نشینی با افراد پرخاشگر نیز موجب افزایش ریسک رفتارهای پرخاشگرانه می‌شود. لازم به ذکر است که هر چه میزان عوامل تاثیرگذار و تشدیدکننده بیشتر شود، ریسک ابتلا به پرخاشگری افزایش می‌یابد.

اما نکته اینجاست که این عوامل هم می‌تواند معلول و هم علت باشد. به عنوان مثال گاهی پرخاشگری به دلیل بی‌ثباتی شغلی ایجاد می‌شود و گاهی به دلیل رفتارهای پرخاشگرانه، فرد دچار بی‌ثباتی شغلی می‌شود از این‌رو بسته به شرایط و خصوصیات فردی، عوامل متعددی در ایجاد پرخاشگری موثر است.

درمان

به دلیل تعدد عوامل تاثیرگذار در این بیماری، اگر بخواهیم برنامه‌ای برای کاهش آن داشته باشیم، باید دید اجتماعی و طبی را با یکدیگر به کار بریم. توجه به یکی از عوامل به تنهایی، نتیجه مطلوبی در بر نداشته و برای درمان این بیماران باید جامع‌نگر و جامعه‌نگر باشیم.به خاطر داشته باشیم که پرخاشگری از حالت‌های فردی شروع شده، اما در نهایت به اجتماع تسری می‌یابد بنابراین برای کاهش رفتارهای پرخاشگرانه باید به هر دو فاکتور بیرونی و درونی هم‌زمان توجه نماییم.

دکتر مهدی صمیمی/ روان‌پزشک و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی