دولت و دانشگاه

هر چند بعد از روی کار آمدن محمود احمدی نژاد پیش بینی برخی تحلیلگران نشان از محدود شدن فضای اجتماعی و سیاسی داشت اما تصور نمی رفت در این دوره ۵۲۳ احضار یا صدور حکم انضباطی برای منتقدین دانشجو که ۲۰۷ مورد آن مربوط به دو ماه گذشته است را شاهد باشیم

هر چند بعد از روی کار آمدن محمود احمدی نژاد پیش بینی برخی تحلیلگران نشان از محدود شدن فضای اجتماعی و سیاسی داشت اما تصور نمی رفت در این دوره ۵۲۳ احضار یا صدور حکم انضباطی برای منتقدین دانشجو که ۲۰۷ مورد آن مربوط به دو ماه گذشته است را شاهد باشیم. از این میان ۸۶ دانشجوی بازداشتی که ۲۹ نفر از آنها طی چهارده ماه اخیر بازداشت شده اند، تعطیلی یا تعلیق ۴۱ نهاد دانشجویی اعم از شورای صنفی، انجمن اسلامی و کانون فرهنگی و ۱۷۰۰ دانشجویی که در سال گذشته یا ممنوع از تحصیل شدند یا برای آنها مشکلات گوناگونی در مسائل آموزشی پدید آمد به چشم می خورد.

هنوز چند هفته ای از روی کار آمدن محمدمهدی زاهدی وزیر علوم نگذشته بود که نشانه های تغییر در سیاست های آموزشی در وزارت علوم نمایان شد. پروژه ممنوعیت از تحصیل دانشجویان با محرومیت یکی از دانشجویان تحکیمی دوره فوق لیسانس کلید خورد.

پس از آن احیای گزینش دانشجویان برای حضور در مقطع کارشناسی ارشد و دکترا که بعد از دوره ریاست جمهوری هاشمی رفسنجانی متوقف شده بود، نخستین اقدام دولت در عرصه دانشگاه ها بود. بهار ۸۵ و بعد از اعلام اسامی قبول شدگان کارشناسی ارشد دانشجویان دیگر نیز از تحصیل بازماندند. دانشجویانی که عمدتاً در عرصه فعالیت های سیاسی در دانشگاه ها فعال بودند. هر چند که وزیر در نخستین واکنش محرومیت این دانشجویان از تحصیل را تکذیب کرد اما بعد از آنکه این دانشجویان مقابل وزارت علوم گردهم آمدند و گفتند «ما آمده ایم تا بگوییم که هستیم» وی وجود این دانشجویان را پذیرفت.

اما ظاهراً تغییر مواضع وزیر پایانی نداشت، زیرا زمانی که تنی چند از نمایندگان مجلس و دانشجویان در واکنش به این اظهارات خواستار شکایت از او شدند، اظهاراتش را پس گرفت و در نهایت اعلام کرد که محرومیت دانشجویان از تحصیل بنا به دستور یک نهاد امنیتی صورت گرفته است. این در حالی است که به گفته دفتر تحکیم وحدت امسال نیز ۵۰ دانشجوی دیگر به جمع دانشجویانی که درهای دانشگاه به رویشان بسته شد، اضافه شده است.

شهریار مشیری نماینده بندرعباس از جمله نمایندگانی است که از سوی کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس برای رسیدگی به وضعیت پرونده دانشجویان ممنوع التحصیل برگزیده شده بود، در یکی از آخرین مصاحبه هایش با خبرگزاری ایلنا تعداد دانشجویانی را که در سال گذشته از تحصیل بازمانده اند ۱۷۰۰ نفر اعلام کرد.

مشیری در گفت وگوی اخیر خود با شرق وزارت علوم را متولی دانشگاه ها دانست و گفت ما وزارت علوم را در این جریانات مسوول می دانیم. مشیری در این گفت وگو در پاسخ به این سوال که گفته می شود در دولت های قبل هم بحث دانشجوی ستاره دار (ممنوع از تحصیل) وجود داشته است، می گوید که این بحث توسط سازمان سنجش و وزارت علوم مطرح شده حتی در پرونده های کمیسیون تحقیقات و آموزش مجلس نیز سابقه ای در این مورد وجود ندارد و تا جایی که پرونده ها را مطالعه کردم در دولت قبل چنین موردی را مشاهده نکردم.

در مقایسه ای اجمالی میان عملکرد دولت خاتمی و احمدی نژاد در مواجهه با دانشگاهیان می توان گفت که اگرچه طی هشت سال زمامداری خاتمی جامعه دانشگاهی کشور با مشکلات بیشتری روبه رو بود و دانشجویان بیشتری بازداشت می شدند اما هیچ گاه دولت خاتمی مهر تاییدی بر این اعمال نگذاشت و حتی گاهی وزیر علومش لب به اعتراض می گشود و از سوی دیگر هیچ یک از دانشجویان بازداشت شده بعد از آزادی از زندان برای ادامه تحصیل درهای دانشگاه را به روی خود بسته نمی دیدند.

در حال حاضر هشت تن از دانشجویان دانشگاه امیرکبیر در بازداشت به سر می برند. اساتید دانشگاه نیز در خلال این دو سال شاهد ناملایماتی بودند. در سال گذشته چند تن از اساتید دانشکده حقوق دانشگاه تهران که در میان آنها نام رضا رئیس طوسی، حسنعلی درودیان و مجتهد شبستری به چشم می خورد از سوی رئیس دانشگاه تهران در دولت نهم بازنشسته شدند.

اگرچه به گفته عمید زنجانی این اساتید بازنشسته سن شان از ۶۵ سال گذشته است و مشمول مقررات بازنشستگی شده اند، اما دانشجویان معترض به این اقدام اعلام کردند که در فرآیند بازنشستگی تبعیض صورت گرفته به این معنا که اساتید مسن تر از آنان که همچنان عصازنان پله های دانشکده ها را طی می کنند، هنوز بر سر کارند.

● گزارش وضعیت علمی و فرهنگی

اما این همه داستان نبود. وضعیت علمی دانشگاه ها یکی دیگر از نکته های قابل تامل است. به گزارش یونسکو در حال حاضر سهم ایران در تولید علم در جهان کمتر از نیم درصد است و هنوز هیچ دانشگاهی در کشور در میان دوهزار دانشگاه برتر جهان جایی ندارد. این در حالی است که بسیاری از دانشگاه های کشورهای آسیایی مانند مالزی در سال جاری با ارتقای بیش از صد پله در میان ۲۰۰ دانشگاه برتر جهان قرار گرفتند.

● وضعیت بودجه پژوهشی

در سال جاری در حالی که براساس برنامه چهارم توسعه باید سهم تحقیقات در تولید ناخالص ملی به ۲۵/۱ درصد می رسید نه تنها این امر تحقق نیافت بلکه بودجه پژوهشی با کاهش مواجه شد و به ۴۷/۰ درصد رسید ۱ هرچند وزارت علوم مدعی است که بودجه پژوهشی دانشگاه ها افزایش یافته است اما از ارائه هرگونه آمار دقیق در این زمینه خودداری می گردد و تنها آمار موجود همین کاهش کل بودجه پژوهشی است. از سوی دیگر از آنجا که وزارت علوم متولی امر پژوهش در کشور است، این کاهش بودجه را می توان ضعف عمده وزارت علوم در این زمینه دانست.

● بودجه رفاهی و عمرانی

در سال گذشته در حالی شاهد افزایش ۴۲ درصدی دانشجویان دانشگاه های کشور بودیم ۲ که بودجه دانشگاه های کشور کمتر از ۲۰ درصد افزایش یافت۳ و بودجه متمم نیز حتی مورد قبول دولت واقع نگردید۴ همچنین بسیاری از وعده های استانی رئیس جمهور نیز در مورد عملیات عمرانی محقق نگردید۵ تا جایی که مسوولان وزارت علوم از توقف برنامه های عمرانی دانشگاه ها سخن گفتند متاسفانه این وضعیت بودجه جاری و رفاهی مشکلات فراوانی را در دانشگاه ها ایجاد نمود به گونه ای که اعتراضات فراوانی به وضعیت خوابگاه ها، کیفیت غذا و سایر امور رفاهی انجام گرفت. حال جای این سوالات باقی است که افزایش ۴۲ درصدی بر چه اساسی بوده است و همچنین چرا حداقلی از هماهنگی در دولت برای جبران کسری بودجه وجود نداشته است.

● افزایش شکاف طبقاتی

افزایش ۴۲ درصدی در تعداد دانشجویان در حالی صورت پذیرفت که اکثر این افزایش مربوط به دوره هایی بود که شهریه های سنگینی داشتند. هرچند وزارت علوم آمار مشخصی را اعلام نمی نماید اما وزیر علوم یک بار ۵ درصد افزایش را مربوط به دوره های روزانه دانست ۷ که معنی آن افزایش ۹۵ درصدی دوره های پولی است. آیا افزایش ظرفیت دوره های پولی با شعار کاهش شکاف طبقاتی تعارض ندارد؟

● فارغ التحصیلان بیکار

در حالی که جامعه از وجود فارغ التحصیلان بیکار رنج می برد، افزایش ۴۲ درصدی دانشجویان خود مشکلی اساسی است. در این میان چند سوال اساسی وجود دارد نخست آنکه آیا در این افزایش به نیازهای بازار توجه شده است؟

متاسفانه حتی یک تحقیق در این زمینه صورت نپذیرفته است و مسوولان وزارت علوم بدون توجه به وضعیت بازار کار اقدام به این عمل نموده اند. همچنین چه تدبیری برای بهبود وضعیت علمی دانشگاه ها صورت گرفته است؟ بسیاری از فارغ التحصیلان دارای مشکل تخصص می باشند و بهتر است به جای افزایش بدون برنامه ظرفیت دانشگاه ها به وضعیت علمی و آموزش هدفمند دانشجویان توجه شود.

آیدین حسنلو

پی نوشت ها در روزنامه موجود است.