چرا, چای این قدر مفید است

اخبار نویدبخشی که در مورد خواص سلامت بخش چای, از گوشه و کنار دنیا به گوش می رسد, فروش این کالا را روزبه روز افزایش می دهد اما, تابه حال, فکر کرده اید چای از چه موادی تشکیل شده که آن را به دَم کرده ای نیروبخش تبدیل کرده است

اخبار نویدبخشی که در مورد خواص سلامت‌بخش چای، از گوشه و کنار دنیا به گوش می‌رسد، فروش این کالا را روزبه‌روز افزایش می‌دهد. اما، تابه‌حال، فکر کرده‌اید چای از چه موادی تشکیل شده که آن را به دَم‌کرده‌ای نیروبخش تبدیل کرده است؟

”جین‌پتی‌گرو“ (Jane Pettigrew) تمام آن‌چه را که تاکنون در مورد چای شنیده‌اید، به شرح زیر گردآوری و خلاصه کرده است:

قرن‌هاست که مردم سراسر دنیا، چای را به سبب خواص سلامت‌بخشی که دارد، در برنامهٔ روزانهٔ خود گنجانده و آن را نوشیده‌اند، ولی تنها در حدود ۲۰ سال است که چیزهائی در مورد ترکیبات و اجزاء سازندهٔ این گیاه شنیده‌ایم و به خواص و اثرات سودمند برگ‌های آن پی برده‌ایم.

امروزه، دانشمندان دریافته‌اند که نوشیدن مقدار مناسبی از چای می‌تواند موادی هم‌چون آنزیم‌ها، مواد معدنی، ویتامین‌ها و اسیدهای آمینه را در بدن تأمین سازد. اما در میان تمام اجزاء حیاتی موجود در چای، ترکیبات سحرآمیزی موسوم به ”پُلی‌فنول‌“ها (Polyphenol) وجود دارند که مهم‌ترین مادهٔ چای محسوب می‌شوند و تقریباً در حدود ۳۰ درصد از وزن خالص برگ چای را به خود اختصاص داده‌اند. این ترکیبات، دارای اجزاء کوچک‌تری هستند که از آن جمله می‌توان به ”فلاوانول‌“ها (Flavanol)، ”فلاوُنول“ها (Flavonol)، ”فلاواندیول“ها (Flavandiol)، ”فلاوُنوئید“ها (Flavonoid) و ”فنولیک‌اسید“ها (phenolic Asid) اشاره نمود.

در بین ”پُلی‌فنول‌“های ذکر شده، ”فلاوانول‌“ها، بیشترین مقدار را در برگ‌های سبز چای دارا هستند که در اصطلاح عموم، آنها را ”کاتِچین“ (Catechin) می‌نامند. ”کاتچین‌“ها نیز به اجزاء کوچک‌تری تجزیه می‌شوند که عبارتند از: ”ای‌جی‌سی‌جی“ (EGCG=Epigallocatechin-۳-gallate)، ”ای‌جی‌سی“ (EGC= Epigallocatechin)، ”ای‌سی‌جی“ (ECG= Epicatechin-۳-gallate) و ”ای‌سی“ (EC=Epicatechin).

از بین ۴ مادهٔ نام‌برده، ”ای‌جی‌سی‌جی“، فراوان‌ترینِ آنهاست و از نظر ایجاد سلامت و تندرستی، از همه مهم‌تر است. به‌نظر می‌رسد که این ”کاتِچین‌“ها، نقش ”آنتی‌اکسیدان“‌های بسیار قوی را دارند و می‌توانند از ما در برابر انواع بیماری‌ها، از جمله، بیماری‌های قلبی و سرطان، محافظت نمایند. این ترکیبات قوی، مانع از رشد ضایعات، توده‌ها و تومورهای سرطانی در نقاط گوناگون بدن از جمله مجراهای گوارشی، روده‌ها، ریه، کبد، معده و پوست، می‌شوند و یا رشد آنها را کُند می‌سازند.

● چای و سرطان

آن‌چه که امروزه راجع‌به اثرات چای می‌دانیم، حاصل تلاش شبانه‌روزی پژوهشگران و مطالعات گستردهٔ آنان در مورد بیماری‌های مسری و آزمایش‌هائی است که بر روی حیوانات گوناگون در سراسر دنیا، در طول چند سال اخیر صورت گرفته است.

به‌عنوان مثال، آزمایش‌های صورت گرفته بر روی موش‌‌ها، نشان داده است که مصرف ”چای سبز“ و ”چای سفید“، از تعداد توده‌های روده‌ای و قولون (روده‌ٔ بزرگ) می‌کاهد و به‌علاوه، ”چای سبز“، رشد بیماری التهاب روده را کُند می‌سازد. درضمن، مالیدن ”چای سبز“ بر روی پوست بدن که در معرض اشعهٔ زیان‌بار ماورای بنفش، قرار داشته، سبب کاهش هر نوع واکنش منفی در پوست می‌شود.

نتایج حاصل از بررسی‌های انجام گرفته در کشور ”چین“، بر روی زنانی که از سرطان پستان رنج می‌برند، حاکی از این بود که میزان عود کردن توده‌های سرطانی در زنانی که روزانه ۳ فنجان یا بیشتر از ”چای سبز“ می‌نوشند، کمتر است.

طی بررسی‌های به‌عمل آمده در ”استرالیا“، هرچه مصرف ”چای سبز“ در زنان مبتلا به ”سرطان تخمدان“ بیشتر باشد، خطر پیشرفت سرطان، کمتر است.

به‌علاوه، پژوهش‌های گسترده‌ای که در آمریکا بر روی بیماران مبتلا به ”سرطان پروستات“ انجام شد، نشان می‌دهد که به احتمال زیاد، ”چای سبز“، رشد توده‌های سرطانی را کُند می‌سازد.

● چای و بیماری‌های قلبی ـ عروقی

اما این‌که چای می‌تواند ما از ابتلا به سرطان، محافظت کند، تنها خبر مسرت‌بخش و امیدوارکننده‌ای نیست که در مورد چای ذکر شده است.

”کاتچین“‌های موجود در چای، دارای نیروهای ضدالتهاب بوده و از بیماری‌های عروقی جلوگیری می‌کنند و از انسان در برابر بیماری‌های دستگاه گردش خون مانند ”حملهٔ قلبی“، ”سکتهٔ مغزی“، ”لخته شدن خون“ و ”تصلب شرائین“ محافظت می‌نمایند.

نتایج تحقیقات در مورد بدن انسان، هنوز کافی و قطعی نیست؛ ولی به‌نظر می‌رسد که ”چای“، بر جدارهٔ رگ‌های خونی تأثیرات مفیدی دارد و علاوه بر این‌که به اتساع و گشاد شدن دیوارهٔ رگ‌ها کمک می‌کند، شیوهٔ گردش خون را در سراسر بدن اصلاح می‌نماید. مصرف زیاد ”چای سیاه“، چریان خون شریان‌ها و فعالیت‌ عروق کرونر را بهبود می‌بخشد. به‌نظر می‌رسد که حتی نوشیدن مقدار کمی از ”چای سبز“ نیز به کاهش کلسترول خون کمک می‌کند. ”کاتچین‌“ها به سبب داشتن خاصیت ضدالتهابی، در بهبود نقرس و ورم مفاصل نیز مؤثرند.

تحقیقات به‌عمل آمده در ”آمریکا“، حاکی از این است که جذب مقدار اندکی ”چای سبز“، رشد ”روماتیسم مفصلی“ را در موش‌ها کاهش داده است.

● سایر فواید

▪ دانشمندان به نتیجه رسیده‌اند که ”کاتِچین“‌ها، خاصیت ”ضدویروسی“، ”ضدمیکروبی“ و ”ضدباکتریائی“ دارند.

▪ به موجب بررسی‌های صورت گرفته در دانشکدهٔ پزشکی ”هاروارد“، مصرف روزانهٔ چای می‌تواند پادتن‌هائی را در بدن تولید کند که با عفونت‌ها مبارزه می‌کنند.

▪ برپایهٔ مطالعات گسترده‌ای که در دانشگاه ”کیوشو“ واقع در کشور ”ژاپن“ انجام گرفته است، ”چای سبز“ می‌تواند با واکنش‌های حساسیت‌زا مبارزه کند.

▪ نتایج تحقیقاتی که در دانشکدهٔ پزشکی ”جورجیا“ در ”ایالات متحده“ انجام گرفت، نشان داد که مصرف روزانهٔ ”چای سبز“ می‌تواند سلول‌های مردهٔ پوست را از بین برده و به رشد مجدد سلول‌های جدید، کمک می‌کند.

▪ به‌علاوه، خاصیت ضدباکتریِ ”پُلی‌فنول‌“های موجود در ”چای“، مانع انباشته شدن رسوبات دندانی شده و در نتیجه، از دندان‌ها محافظت می‌کنند. بررسی‌ها نشان‌گر آنند که ”فلورایدِ“ موجود در ”چای“ و ”فلوراید“ی که به احتمال زیاد قبل از درست کردن چای، به آب افزوده شده است، به مینای دندان‌ها و بافت‌های درونی آن می‌چسبد و در نتیجه، خطر کرم‌خوردگی‌ها، رسوب‌های دندانی و بیماری‌های لثه را کاهش می‌دهد. به‌علاوه ممکن است که ”چای“ بتواند مانع از بروز و پیشرفت زخم‌های سرطانی در دهان شود.

▪براساس مطالعاتی که در سال ۱۹۹۷ توسط دفتر نمایندگی استانداردهای موادغذائی انگلیس موسوم به ”توتال دایِت“ (Total Diet) انجام پذیرفت، معلوم شد که مصرف روزانهٔ نوشیدنی‌ها و به‌خصوص ”چای“، تنها ۸۵ درصد از نیاز بدن به ”فلوراید“ را تأمین می‌کند.

▪ پژوهش‌های اخیر، نمایانگر آن است که به احتمال زیاد، ”چای“ در پیشگیری از ”مرض‌قند“ (دیابت) مؤثر است و در نتیجه، از بیماری‌های چشمی هم‌چون ”آب‌مروارید“ که معمولاً توأم با بیماری دیابت بروز می‌کنند، جلوگیری نماید.

طبق برنامهٔ تحقیقاتی دانشگاه ”پنسیلوانیا“، در طول ۳ ماه، به موش‌هائی که بیماری قند داشتند، ”چای“ خورانده شد و گرچه مقدار آن معادل کمتر از روزانه ۵ فنجان سهم انسان بود، ولی موش‌های مزبور، ”آب‌مروارید“ نگرفتند.

به‌نظر می‌رسد که ”چای“، میزان گلوکز خون را کاهش می‌دهد؛ در نتیجه، از شدت آسیب‌های وارده بر چشم بیماران دیابتی می‌کاهد.

● چای و جذب آب

حدود ۵۰ تا ۷۰ درصد وزن بدن انسان را آب تشکیل می‌دهد. وجود مایعات، برای تنظیم دمای بدن، دفع مواد زائد و سیستم گردش اکسیژن و مواد مغذی در بدن ضروری است.

اگر مایعاتی را که پیاپی از بدن خارج می‌شوند، جایگزین نسازیم، تشنه می‌شویم، دهانمان خشک می‌گردد، قدرت تمرکز، کاهش می‌یابد و بی‌اشتهائی، سردرد، احساس خواب‌آلودگی و گیجی، آشفتگی و دستپاچگی، خشکی و شلی پوست، عفونت مجرای ادراری و حس سوزش در انگشتان دست و پا به سراغمان می‌آید و سلامت بدن به خطر می‌افتد. کاهش شدید آب بدن، ممکن است منجر به بروز سرطان رودهٔ بزرگ، اسهال و استفراغ و سایر امراض تهدیدکنندهد سلامتی شود.

مردها باید روزانه ۵/۲ لیتر، زن‌ها ۲/۲ لیتر و بچه‌ها یک لیتر آب بیاشامند. ممکن است نوشیدن این‌همه آب خالص، ناخوشایند و سخت باشد اما با افزودن چند فنجان ”چای“ به مصرف روزانهٔ خود، می‌توان از خطر کاهش شدید مایعات در بدن اجتناب نمود.

● کافئین و تندرستی

در حدود ۱۵ تا ۲۰ دقیقه طول می‌کشد تا ”کافئینِ“ چای، جذب بدن شده و نقش محرکی ملایم را ایفا کند. این ماده، در افزایش هوشیاری و تمرکز و کاهش خستگی بسیار مؤثر است؛ بنابراین، به ما کمک می‌کند تا در طول روز، عملکرد بهتری داشته باشیم.

به‌نظر می‌رسد که اثرات محرک چای ممکن است باعث باز شدن مجاری تنفسی شده و به بیماران مبتلا به ”تنگی نفس“ یا آسم کمک کند تا بهتر و راحت‌تر نفس بکشند.

بسیاری از افراد، معتقدند که ”چای“، ادرارآور است، اما چنین چیزی صحت ندارد مگر این‌‌که مقدار ”کافئین“ مصرفی، از ۲۵۰ تا ۳۰۰ میلی‌گرم، معادل ۶ فنجان ”چای سیاه“ پررنگ، تجاوز کند. اندازهٔ ”کافئینِ“ چای ”اولانگ“، ”چای سبز“ و ”چای سفید“، کمتر از ”چای سیاه“؛ از همین‌رو، بدون احساس خطر از هرگونه تأثیرات منفی، می‌توان از آنها بهره‌مند شد.

چنان‌چه، میزان ”کافئین“ مصرفی خیلی زیاد باشد، سبب بی‌خوابی شده و ممکن است باعث نامرتب شدن ضربان قلب و فشار روانی عصبی گردد.

● آیا تمام چای‌ها از فواید یکسانی برخوردارند؟

وقتی برگ‌های ”چای سبز“ اکسیده می‌شوند تا به ”چای اولانگ“ و ”چای سیاه“ تبدیل گردند، برخی از ”کاتِچین‌“ها به ”فلاونوئید“هائی موسوم به ”تیروبیگین“ (Thearubigin) و ”تی‌فلاوین“ (Theaflavin) مبدل می‌شوند. این ”فلاونوئیدها“، دَم‌کرده‌ٔ نارنجی مایل به سرخ‌رنگی تولید می‌کنند که به‌صورت یک ”آنتی‌اکسیدان“ قوی عمل می‌کند و براساس پژوهش‌های به‌عمل آمده، باعث کاهش توده‌ها و تومورهای مری می‌شود، ضایعات دهان پیش‌سرطانی را بهبود می‌بخشد، آسیب‌های مربوط به بافت ریه را کاهش می‌دهد و آسیب‌های پوستی را ترمیم می‌کند.

”چای سیاه“ هم دارای ”کاتِچین“ به ویژه ”ای‌جی‌سی‌جی“ می‌باشد؛ ولی غلظت آن از چای ”اولانگ“، ”چای سبز“ و ”چای سفید“ کمتر است.

”چای سبز“ تقریباً ۲۷ درصد، ”کاتِچین“ دارد، ”چای اولانگ“، در حدود ۲۳ درصد و ”چای سیاه“، در حدو ۴ درصد.

امروزه باور همه بر این است که میزان ”کاتِچین“ موجود در ”چای سبز“ و ”چای سفید“، بیش از ”چای سیاه“ است و در نتیجه، نسبت به ”چای سیاه“، از فواید بهداشتی و خواص سلامت‌بخشی بیشتری برخوردارند.

● آیا افزودن شیر به چای، تأثیری در فواید آن دارد؟

دلیلی در دست نیست که افزودن ”شیر“ به ”چای“، بر خواص سلامت‌بخش ”پُلی‌فنول‌“ها تأثیری داشته باشد؛ به همین خاطر، بر روی گروهی از داوطلبان انسانی، تحقیق‌هائی به‌عمل آمد و مشخص شد که اضافه نمودن ”شیر“ به ”چای“، هیچ تأثیری در فعالیت‌ ”آنتی‌اکسیدان“های موجود در شیر ندارد.

بررسی‌های آزمایشگاهی نشان می‌دهد که مقاومت چای در برابر ”اکسیداسیون“ کاهش پیدا نکرده است و در نتیجه، افزودن شیر، هیچ‌گونه تأثیری بر خواص ”آنتی‌اکسیدان“ چای ”سیاه“ ندارد. در حقیقت، اضافه کردن ”شیر“، کلسیم اضافی را به برنامهٔ غذائی می‌افزاید و این عمل، سبب تقویت دندان‌ها و استخوان‌ها می‌گردد.

● ترکیبات موجود در چای:

▪ ترکیبات/ عملکرد

تی‌فلاوین/مادهٔ نارنجی‌رنگِ مایل به سرخ که طعم گَس و تندوتیزی به آن می‌دهد و آن را فرح‌بخش و نشاط‌آور می‌سازد؛ به‌صورت ”آنتی‌اکسیدان“ عمل می‌کند.

تیروبیگین/ سبب رنگ و مرغوبیت چای می‌شود؛ به‌صورت ”آنتی‌اکسیدان“ عمل می‌کند.

کافئین/ محرک دستگاه مرکزی اعصاب می‌باشد.

اسیدهای آمینه/ به ”چای“، رایحه‌ای مطبوع و مزه‌ای منحصربه‌فرد می‌دهد.

پروتئین/ بافت بدن را حفظ کرده و به ساخت گلبول‌های قرمز کمک می‌کند.

کلسیم/ در تشکیل و استحکام دندان‌ها و استخوان‌ها مؤثر است؛ نقش مهمی در فعالیت‌های سلولی از جمله، انقباض عضله، لخته شدن خون و انتقال پیام‌های عصبی دارد.

فسفر/ فعالیت آنزیم‌ها را تنظیم می‌کند.

آهن/ گلبول‌های قرمز خون را سالم نگه می‌دارد.

سدیم/ فشار خون و حجم خون را منظم می‌کند.

پتاسیم/ میزان اسید و آب موجود در بافت‌های بدن متعادل می‌سازد؛ به ساخت ماهیچه‌ها کمک می‌کند. به سوخت‌وساز پروتئین و کربوهیدرات که نقش مهمی در تنظیم تعادل مایعات و کارکرد صحیح سلول‌های عصبی و عضله‌ها، دارند، می‌پردازند

ویتامین ”آ“/ چشم‌ها، پوست و مانند اینها را مرطوب نگاه می‌دارد؛ به‌صورت ”آنتی‌اکسیدان“ عمل می‌کند.

ویتامین ”ب۱“ (تیامین)/ قند خون را به انرژی تبدیل می‌کند؛ برای حفظ سلامت دستگاه عصبی، قلب و عضله ضروری است؛ جهت آزادسازی انرژی از کربوهیدرات‌ها لازم می‌باشد.

ویتامین ”ب۲“/ ”کربوهیدرات“، ”پروتئین“ و ”چربی“ها را به کالری تبدیل می‌کند؛ جهت تولید گلبول‌های قرمز خون، سلول‌های پوست و بینائی اهمیت دارد.

ویتامین ”ب۱۲“/ جهت تشکیل صحیح سلول‌های خونی و تارهای عصبی ضروری است.

نیاسین/ درگیر آزادسازی انرژی در بافت‌ها و سلول‌ها است.

روی/ جهت رشد بدن، ترمیم بافت و بلوغ جنسی لازم است.

منگنز/ جهت رشد و توسعهٔ آنزیم‌ها ضروری است؛ از ترکیباتی است که در ساختار استخوان“‌ها و غضروف‌ها نقش اساسی دارد.

پروتئین/ بخش عمدهٔ ساختار بدن را تشکیل می‌دهد.

کربوهیدرات/ تأمین‌کنندهٔ نیرو و الیاف گیاهی برنامهٔ غذائی است. در رفع گرسنگی مؤثر است و میزان گلوکز خون را منظم می‌کند.

کاتِچین (فلاوُنوئید)/ ”آنتی‌اکسیدان“ قوی است؛ از بدن در برابر سرطان، بیماری‌های قلبی و سایر امراض به کهنسالی حفاظت می‌کند.