انار و شب چله

یلدا شب تولد خورشید است. طولانی ترین شب سال سپری می شود و تاریكی كه تا دیروز در روزهای سرد و تاریك، بر نور غلبه یافته بود، جای خود را به نور می دهد.
از این پس روز طولانی تر و شب كوتاه …

یلدا شب تولد خورشید است. طولانی ترین شب سال سپری می شود و تاریكی كه تا دیروز در روزهای سرد و تاریك، بر نور غلبه یافته بود، جای خود را به نور می دهد.

از این پس روز طولانی تر و شب كوتاه تر می شود و نور بر تاریكی چیره می شود و دوره سیاهی، ظلمت و تباهی پایان می گیرد. همه چیز در كار منقلب شدن است و این آغاز «انقلاب زمستانی» است، در برابر «انقلاب تابستانی» كه از اول تیر آغاز می شود. از این رو شب یلدا شب تولد روشنایی هاست كه بنا بر آئین های ایرانی جشن گرفته می شود.

در گاه شماری ایرانیان، شب و روز و ماه و سال چنان به دقت اندازه گیری شده است كه هنوز هم در زمان پیشرفت علوم، حیرت آدمی را بر می انگیزد. همانگونه كه شب یلدا، طولانی ترین شب سال است، نوروز در «اعتدال بهاری»، - در برابر اعتدال پائیزی كه از اول مهر آغاز می شود - جشن برابری شب و روز است. در آن روز كه روز نو می خوانند، شب با روز برابر می شود.

از جشن های شبانه ایرانیان، تنها جشنی كه بطور سراسری باقی مانده، جشن شب یلداست. دیگر جشن های شبانه همه از میان رفته اند.

در سنت های ایرانی شب یلدا، شب اول خلقت و آغاز آفرینش است. این احتمال از آنجا می آید كه مردمان دوران های باستانی از ابتدای زمستان، تغییر طبیعت و طولانی شدن روز و غلبه نور بر تاریكی را به چشم خود مشاهده می كردند، و لابد پس از سالها ممارست، یافتن آن شب و آن روز برای آنها میسر شده است.

اما گذشته از همه اینها شب یلدا از معدود جشن های شبانه ایرانیان است كه هنوز زنده و پا برجا مانده است. جشن های دیگری نیز چون سده و تیرگان از همین دست و از جشن های شبانه بوده اند اما از آن جشن ها جز در پاره ای نقاط ایران اثری برجای نمانده است. تنها جشن شبانه ای كه به شكل سراسری باقی مانده همین جشن شب یلدا است كه به نحوی با جشن شب ژانویه، اول سال مسیحی همزمان افتاده است.

شب یلدا در روزگار ما بیشتر به شب چله معروف است كه همان شب اول زمستان است. این جشن در ایران آئین های خود را دارد. تمامی اعضای فامیل در خانه بزرگتر خانواده جمع می شوند و تا پاسی از شب به شادمانی و گپ و گفت و خوردن آجیل و میوه و شیرینی می پردازند.

قنادی ها به همین مناسبت از یك هفته پیش، آجیل چهارشنبه سوری و میوه فروش ها، میوه های شب چله مخصوصاً هندوانه را كه از ملزومات شب یلدا است مهیا می كنند.

در روزگار ما در همه شهرهای ایران علاوه بر میوه فروشی ها، دستفروشان هندوانه را بر وانت ها بار می كنند و در سراسر شهرها و جاده ها به معرض فروش می گذارند. این كار به نوبه خود بر رونق شب چله در دهه های اخیر افزوده است، چرا كه هندوانه های خوشگل تلنبار شده بر وانت ها در همه جا؛ خیابان ها، شهرها و جاده ها از فرا رسیدن شب چله خبر می دهند و در این میان انار به عنوان سنبلی دیرین نشانه ای از چله و یلداست.

از مهمترین آیین های شب چله در سده های اخیر گرفتن فال از دیوان حافظ است كه بدان شكلی فرهنگی می دهد و در طولانی ترین شب سال هر كس را به یاد آینده ای می اندازد كه پیش رو دارد.