رعایت كردن نكات پزشكی عامل مهمی در سلامت روزه داران است

از مواردی كه در ماه مبارك رمضان از اهمیت ویژه ای برخوردار است, مساله روزه و روزه داری و فوائد آن از نگاه پزشكی, علمی و دینی می باشد

گبسیاری از افراد تصور شان براین است كه روزه تنها در دین اسلام سفارش شده است و فقط مسلمانان اعتقاد به روزه و روزه‌داری دارند،اما اگر نگاهی به تاریخ بیندازیم ،می بینیم كه در بسیاری ازطوایف و قبیله‌ها كه امروزه بصورت كشور هستند ،روزه‌داری وجود داشته و به مناسبتهای مختلف مردم روزه می گرفتند. به عنوان نمونه در میان بومیان استرالیا بر هر زنی واجب بوده كه پس از فوت شوهرش به تناسب از چند روز تا یكسال روزه بگیرد وسخن نگوید، روزه در ادیان قبل از مسیحیت نیز بوده است، چنانچه حضرت مریم (س) نیزطبق آیات نذر می‌نماید روزه بگیرد و با احدی سخن نگوید. صائبی‌ها و مانویان و مسیحیان نیز دربرخی ایام از بعضی خوردنی‌ها اجتناب می كنند. قرآن كریم آغاز روزه‌داری مسلمانان را از زمان باز شناخته شدن رشته‌های سیاه و سفید آسمانی از یكدیگر تعریف می‌كند. مسلمانان در آن زمان ساعت نداشتند و به همین علت بهترین شناسایی شروع وقت روزه داری ،نظر انداختن به آسمانها بوده است. در حقیقت تعیین زمان روزه یكی از هزاران معجزه‌ای است كه توسط قرآن مطرح شده است. طلوع و غروب خورشید در مناطق استوایی چنان است كه از وسط آسمان می‌گذرد و هر چه به دو قطب نزدیكتر می‌شویم، خورشید زاویه‌نشین تر می‌شود و ازگوشه- ها عبور می‌كند و مكانهایی وجود دارند كه با یك چشمك زدن خورشید و سوسو كردن نور و در حقیقت پیدایش نوارهای سفید و روشن متمایز از سیاه، می‌توان شب و روز را از یكدیگر باز شناخت. طول روزه مسلمانان ازطلوع اولین اشعه خورشید تا غروب آخرین شعاع آن است و بدین ترتیب در كشورهایی كه بین خطوط استوا تا مدارهای ‪ ۶۷‬درجه عرض جغرافیایی شمالی وجنوبی واقعند، تشخیص زمان آغاز و هنگام پایان روزه‌داری آسان بوده و اگر كسانی باشند كه دراراضی بین ‪ ۶۹‬درجه تا قطبین واقع هستند برحسب آنچه فقها اظهار داشته‌اند می‌توانند تقسیمات فوق را در نظر بگیرند. بدین ترتیب وقت روزه داری مسلمانان از طلوع فجر صادق تا مغرب شرعی بوده و تشخیص این دو زمان یعنی آغاز و پایان آن برای همه آسان می‌باشد. از سوی دیگر پزشكان می‌گویند: روزه از ابعاد مادی و معنوی ،جسمی و روحی دارای فواید فراوانی است. به گفته آنان روزه در سلامت معده و پاكسازی آن از انواع غذاها كه موجب بیماری می‌شود اثردارد، جسم و روح را پالایش می‌كند و اگر روزه‌دار به تمامی جنبه‌های آن توجه كنددر پایان ایام روزه داری ،روح و جسم تزكیه می‌شود. از پیامبر گرامی اسلام (ص) نقل شده‌است كه می‌فرمایند: "روزه بگیرید تا سلامتی خویش را تضمین كنید و سفر نمایید تا مال دار شوید، زیرا مسافرت وحمل كالای تجاری از شهری به شهری یا از كشوری به كشور دیگر ،باعث رفع نیازمندیهای جامعه و عمران كشورها می‌شود و روزه نیز باعث سلامت روح و تزكیه نفس می‌شود." امام علی (ع) نیز در یكی ازخطبه‌های نهج البلاغه می‌فرماید: "روزه گرفتن- های دشوار ،در روزهایی كه واجب است باعث آرامش اندامهای افراد روزه‌دار می‌شود و دیده‌هایشان خاشع و جانهایشان خوار می‌گردد و دلهایشان سبك می‌شود و خود بینی از آنان به وسیله این عبادتها زدوده می‌گردد. امام اول شیعیان در ادامه می‌فرمایند: آنان با گذاردن چهره‌های شاداب و با تواضع بر خاك و با نهادن مواضع سجده بر زمین خود را در مقابل خدا خرد می نمایند و با روزه‌داری شكم‌هایشان به پشت می‌رسد." یكی دیگر از دلایل وجوب روزه برای مردم ،اخلاص است چرا كه روزه در ایجاد اخلاص عمل بسیار موثر است، امام علی (ع) در خطبه دیگری از نهج البلاغه می فرماید: "روزه ،سپر و مانع در مقابل عقاب الهی می‌باشد و موجب آمرزش و غفران گناهان انسان است." همچنین زمانی كه از امام رضا (ع) درباره فلسفه روزه پرسیده شد، فرمود:

"همانا مردم مامور به روزه گرفتن شدند تا درد و ناگواریهای گرسنگی و تشنگی را دریابند و آنگاه استدلال كنند بر گرسنگی و تشنگی و فقر آخرت." پیامبر اكرم (ص) نیز در خطبه شعبانیه می‌فرماید:" به وسیله گرسنگی و تشنگی روزه‌داری ،گرسنگی و تشنگی روز قیامت را به یاد آورید، كه این یادآوری انسان را به فكر تدارك برای قیامت می‌اندازد تا جد و جهد بیشتری در كسب رضای خدا بنماید."

اگرچه برای روزه‌داران واقعی فواید روزه و آثاری كه بر جسم آنها دارد، اهمیت و اصالت ندارد، اما به هر حال در روایات بر این نكته تاكید شده‌است كه گذشته از آثار معنوی ،روزه در سلامت جسمی روزه‌داران هم موثر است. در این زمینه نباید فراموش كرد كه تنها در شرایطی می‌توان انتظار داشت كه روزه دار سلامت جسم و روح را به دست آورد كه مطابق اصول صحیحی باشد. دراین مورد گفته می‌شود روزه می‌تواند با كاهش وزن بدن ،سبب كاهش فشار بر مفاصل، پا، كمر و سایر اندام شود كه البته در صورتی كه شخص روزه دار در خوردن افطاری و سحری زیاده روی نكند، در غیر این صورت بعد از پایان ماه مبارك رمضان اضافه وزن پیدا می‌كند كه دراین زمینه رعایت نكات پزشكی می تواند عامل موثری بر سلامت جسم و روح افراد باشد. اما اینكه چرا باید سی روز روزه گرفت سوالی است كه پرسیده می‌شود و بسیاری از پژوهشگران، علماء و همچنین ائمه اطهار (ع) برای آن پاسخهایی را در نظر گرفته اند. سالی چند روز، روزه داشتن و گاهی در یك ماه یك یا چند روز را انتخاب كردن مدت روزه داری است كه ادیان هر كدام بنحوی آن را پذیرفته اند. "بندیكت" دانشمند فیزیولوژی یك دوره روزه را سی و یك روز دانسته و می‌گوید:" در این مدت در تركیب خون هیچ گونه اختلاطی به هم نرسیده وآن نوری كه در چهره بعضی از روزه‌داران دیده می‌شود، حالت جوانی و نشاطی است كه برای روزه داران رخ می‌دهد. دكتر ژان فروموزان نیز می‌گوید: "ذخایر كلیكوژن كبدی و پروتئین خون و ذخیره چربی كه در مرد سی درصد و در زن بیست درصد است، برای یك ماه بدن كافی است. با گفته‌های پژوهشگران این نتیجه حاصل می‌شود كه در مدت یكماه روزه‌داری آدمی دارنده یك بدن تازه تعمیر شده و از قید و بند سموم كهنه آزاد شده، می باشد. علاوه بر این موضوع نباید اثر فاصله هلال تا محاق و ماه را كه قریب ‪۳۰‬ روز می‌شود را فراموش كرد ،یعنی گردش آسمانها نیز مدت روزه داری را سی روز اعلام می‌كند. از سوی دیگر اولین روز پس از ماه روزه یعنی روز اول شوال را نمی‌توان روزه گرفت و آن را حرام شمرده‌اند واین مساله برای یكنواخت بودن مسلمانان و تشویق آنها است به این منظور كه باید هماهنگ و در یك صف بوده و برای حفظ حدود و دستورات اسلامی كوشا باشند. علاوه بر موضوعاتی كه گفته شد به گفته پزشكان در ماه مبارك رمضان رژیم غذایی افراد روزه‌دار نباید به نسبت قبل خیلی تغییر كند و در صورت امكان باید ساده باشد و اگر فرد دچار اضافه وزن باشد، ماه رمضان فرصت مناسبی است تا وزن به حالت طبیعی برگردد. روزه‌داران با توجه به ساعات طولانی ناشتا بودن ،باید به هنگام افطار غذاهایی را مصرف كنند كه به كندی هضم شود، غذاهایی حاوی فیبر زیاد و دیر هضم معمولا ‪ ۸‬ساعت در دستگاه گوارش می‌مانند، درحالی كه غذاهای سریع الهضم فقط ‪ ۳‬تا‪ ۴‬ساعت در معده باقی می‌مانند. غذاهای سریع الهضم عبارتند از غلات، جو، گندم، عدس، آرد، غلات برنج با پوست هستند كه كربوهیدراتها گفته می‌شود. همچنین غذاهای سبوس دار، غلات و حبوبات، سبزیها مانند لوبیای سبز ،نخود، ذرت، اسفناج، برگ چغندر ،میوه تازه با پوست و میوه خشك شده از غذاهای فیبر دار هستند. غذاهای مصرفی باید در حالت تعادل با یكدیگر باشند واز همه گروههای غذایی مثل میوه، سبزیجات ،گوشت ،مرغ ،ماهی ،نان ،حبوبات و محصولات لبنی باید در رژیم غذایی وجود داشته باشد و غذاهای سرخ شده باید محدود شوند چرا كه باعث عدم هضم ،سوزش سردل و اضافه وزن می‌شوند. پیشنهاد اكثر پزشكان این است كه افراد روزه‌دار باید از خوردن غذاهای چرب و سرخ كردنی ،غذاهای حاوی قند زیاد، خوردن غذای و چای زیاد به هنگام سحر و كشیدن سیگار پرهیز كنند. ضعف ،سرگیجه، خستگی ،كاهش تمركز،تعرق زیاد، احساس لرز، عدم توانایی برای فعالیت‌های فیزیكی، سردرد، طپش قلب از جمله علائمی است كه برخی از روزه داران با آن مواجه هستند كه این علائم با خوردن غذاهای غنی از مواد معدنی چون سبزی ،میوه،گوشت و خرما برطرف می‌گردد. بهتر است فرد، روزه خود را با مواد غذایی پركالری همچون خرما، شله زرد و مقدار كمی شیر و چای كم رنگ باز كند تا به معده وی فشار نیاید. پرخوری در هنگام سحر نیز نه تنها فرد روزه دار را سیر نگه نمی‌دارد، بلكه در ساعات ابتدایی بعد از سحر ،فشار زیادی را به معده ودستگاه گوارشی او وارد می‌كند كه سبب بروز علائمی نظیر سوء‌هاضمه، درد و نفخ معده می‌شود. نكته دیگر اینكه افراد روزه دار باید سعی كنند كه شبها زودتر بخوابند تا در هنگام سحر بتوانند به موقع از خواب بیدار شوند. همچنین برخی از افراد بدون خوردن سحری روزه می‌گیرند كه به گفته پزشكان این مساله در طولانی مدت سبب ضعف و بی‌حالی روزه دار خواهد شد. گرچه روزه‌داری از افضل عبادات است ،اما رعایت نكاتی بهداشتی در كنار مسایل دینی واخلاقی اصل مهمی است كه روزه‌دار باید به آن توجه داشته باشد