تدریس زبان فارسی در اوكراین

زبان فارسی متعلق به یكی از تمدنهای بسیار كهن بشری ـ تمدن ایرانی ـ و در بردارنده ی ارزشهای علمی و فرهنگی معنوی سرشار از دانشهای مختلف دوره های طولانی این تمدن بزرگ می باشد

زبان فارسی متعلق به یكی از تمدنهای بسیار كهن بشری ـ تمدن ایرانی ـ و در بردارنده ی ارزشهای علمی و فرهنگی . معنوی سرشار از دانشهای مختلف دوره های طولانی این تمدن بزرگ می باشد. این زبان هر چند كه دارای قدمت طولانی است. در حال حاضر به عنوان یكی از زبانهای زنده و پویا و دارای ادبیات غنی و قدرتمند و مملو از حكمت و معنویت بشری تلقی می شود و میلیونها نفر بدان تكلم می كنند. خوب معلوم است كه در گذشته به وسیله ی این زبان بسیاری از دانشهای بشری به مردم دنیا انتقال یافته و اكنون نیز از اهمیت آن كاسته نشده است؛ به همین دلیل آموختن این زبان به معنای پیوستن به گستره ی وسیعی از علم و معرفت بشری می باشد و هدف از این گزارش بررسی برخی مشكلات تدریس زبان فارسی به فارسی آموزان اوكراینی از دید یك معلم اوكراینی با سابقه ۱۰ سال تدریس است.

در مقالات بعضی از محققان ایرانی آمده است كه زبان فارسی برای زبان آموزان خارجی ممكن است یكی از دو نقش عمده را داشته باشد: نقش زبان دوم و نقش زبان خارجی. نقش زبان فارسی به عنوان زبان دوم آن است كه در زندگی روزمره و امور جاری زبان آموز كاربرد داشته باشد و از طرف او یك ابزار علمی ارتباطی تلقی شود؛ اما به عنوان زبان خارجی در مواردی است كه هیچ نوع نقش مستقیم در زندگی عادی و روزمره زبان آموز ایفا نكند و كاربردی برای گذراندن امور فعالیتهای جاری او نداشته باشد و تنها برای هدف خاصی یاد گرفته شود، چون استفاده از منابع علمی، فرهنگی، ادبی، عقیدتی یا منابع ارتباطی چون رسانه های گروهی یا برای تدریس و امور شغلی بین المللی و نظایر آن. در برنامه ی تحصیلی دانشگاه شفچنكو اوكراین كه بنده در آن تدریس زبان فارسی را بر عهده دارم، هر دو نقش در نظر گرفته شده است كه در هر دو صورت بر نوعی «انگیزش ابزاری»‌یا وسیله ای استوار است. به سخن دیگر، ما بر آن هستیم كه متخصصینی تربیت كنیم كه توانایی استفاده از زبان فارسی را هم در زندگی روزمره خود و هم برای هرگونه اهداف دیگر داشته باشند.

به طور كلی در آموزش هر زبان خارجی با سه بخش مرتبط به هم مواجه هستیم :

۱- دستگاه آوایی زبان (تلفظ) ۲- دستگاه واژگانی زبان ۳- دستگاه ساختار زبان. یعنی زبان آموز ابتدا باید شكل صحیح تلفظ واژه ها و سپس واژه ها و ساختار دستوری زبان را یاد بگیرد.

در طول آموزش نیز زبان آموز باید در چهار مهارت عمده ورزیده شود:

۱- مهارت شنیداری ۲- مهارت گفتاری ۳- مهارت خواندن ۴- مهارت نوشتناری. از طرف دیگر در امر آموزش زبان، به جز زبان آموز و معلم، دو ركن دیگر از اهمیت خاصی برخوردار است روشهای تدریس و وسایل آموزشی. درحال حاضر برای آموزش زبان فارسی خارجی روشهای مختلفی ایجاد و آزمایش شده است كه در میان آنها می توان روش دستور ـ ترجمه، روش مستقیم، روش التقاطی (از امتزاج دو روش مذكور) روش فشرده، روش گفتاری ـ شنیداری، روشهای «ارتباطی» و روش «شناختی ـ عادتی» را نام برد.

اگر چه آگاهی از روشهای علمی و شیو های پیشرفته آموزش زبان برای معلمان زبان خارجی امری ضروری است و معلمان باید در امر آموزش زبان خارجی بهره كافی داشته باشند؛ ولی متأسفانه در خصوص تدریس زبان فارسی در بسیار از آموزشگاه های اوكراین با این حقیقت مواجه نیستیم، حتی داشتن اطلاعات نظری از روشهای تدریس در بسیاری از موارد كافی نیست و معلمان نمی توانند معلومات خود را در كلاس به خوبی به مرحله اجرا درآورند و باز هم به روش سنتی ترجمه ـ دستوری پناه می برند. ممكن است مسئله این باشد كه روشهای پیشرفته مذكور برای زبان فارسی(برخلاف زبان های غربی بخصوص انگلیسی) زیاد كار نشده است، اگر هم كار شده باشد استادان محترم ایرانی اعزامی به اوكراین باید ما را با دستاوردهای محققان ایرانی در این زمینه آشنا كرده و روشهای پیشرفته را در امر تدریس به كار ببرند و یا در این زمینه می توان پیشنهاد دیگری داد. در برنامه ی دوره های دانش افزایی كه برای معلمان زبان فارسی از كشورهای مختلف دنیا در ایران برگزار می شود و معلمان اوكراینی هم می توانند از آنها بهره مند گردند، تعدادی از جلسات خاص موضوع تدریس زبان فارسی به خارجیان و تبادل نظر در نظر گرفته شود. این كار را به صورت میزگرد و سمینار هم می توان عملی كرد. همانطور كه همه ی معلمان زبان خارجی می دانند مسئله روش تدریس به طور مستقیم با تألیف كتاب درسی مرتبط است. بنابراین لازم دانستم كه چند ملاحظه را در خصوص بعضی كتابهای درسی زبان فارسی برای غیر فارسی زبانان كه تاكنون در ایران تألیف شده و از طرف سفارت ج.ا.ایران در اوركراین و مركز گسترش زبان فارسی در اختیار دانشجویان و استادان زبان فارسی اوكراین گذاشته شده است مطرح كنم.

در بیشتر این كتابها ما به روشهای سنتی ارائه مواد درسی برمی خوریم . از میان كتابهای درسی چاپ ایران كه تا كنون به اوكراین ارسال شده می توان به موارد زیر اشاره كرد:

آموزش زبان فارسی (۴ جلد) دكتر یدالله ثمره، آموزش فارسی به غیر فارسی زبانان دكتر جلیل بانان صادقیان، درس فارسی برای فارسی آموزان خارجی (دوره مقدماتی) دكتر تقی پورنامداریان، دوره آموزش زبان فارسی از مبتدی تا پیشرفته (جلد ۱ و ۲) آقای مهدی ضرغامیان و فارسی عمومی(۱) ـ ساختارهای پایه دكتر احمد صفار مقدم.

با این همه باید گفت كه در شهرهای اوكراین بیشتر از كتاب آزفا تألیف دكتر یدالله ثمره استفاده می شود؛ زیرا استادان اوكراین به بقیه كتابها كمتر دسترسی دارند یا اصلاً ندارند؛ البته در دو دانشگاه شهر كی یف چنین كمبودی كمتر احساس می شود، هر چند كه كتابهای غیر از ازفا در یكی دو نسخه وجود دارد، اما باز هم می توان حداقل برداشت را از آنها داشت. با ابراز تشكر و قدردانی از كار پر زحمت مؤلفان ایرانی باید اعتراف كرد كه استفاده از كتابهایی مانند آزفا و بعضی كتابهای دیگر در اولین مرحله ی تدریس زبان فارسی تا اندازه ای بسیار سخت به نظر می آید، چون ارایه مواد آموزش در دو شكل ـ نوشتاری و گفتاری ـ می باشد.

---