غول روسی, سلاح روسی, الگوی انگلیسی «بی پیbp»

امروزه بخش مهمی از امنیت ملی به موضوع انرژی نفت و گاز وابسته است و مطالعات نشان میدهد تا ۲۰ سال آینده, سهم نفت در انرژی های فسیلی کاهش خواهد یافت و سهم گاز رشد قابل توجهی پیدا خواهد کرد و روسیه از نظر هر دوی این منابع بسیار غنی است, بطوریکه با در اختیار داشتن افزون بر۴۸ تریلیون متر مکعب ذخیره گاز طبیعی, بزرگترین دارنده ذخایر گاز طبیعی و بزرگترین صادر کننده آن, در جهان به شمار می آید

تیموفی برداچف، نویسنده مجله سیاست خارجی روسیه، معتقد است:

"تاریخ زمانی رقم می خورد که ملت ها افکار بزرگی در سر بپرورند."

"همکاری در مورد مسئله انرژی فرصت بسیار خوبی است برای هدایت روابط دوجانبه به یک مسیر جدید"

غول روسی گازپروم که طی سالهای اخیر به بزرگترین شرکت گازی دنیا تبدیل شده، با نسخه برداری از دفترچه راهنمای سیاسی بی پی، حداقل در رابطه با ایران، در اندیشه "خنثی کردن منشاء خطر نه از راه مقابله مستقیم بلکه از راه نفوذ در مواضع رقیب" است.

امروزه بخش مهمی از امنیت ملی به موضوع انرژی (نفت و گاز) وابسته است و مطالعات نشان میدهد تا ۲۰ سال آینده، سهم نفت در انرژی های فسیلی کاهش خواهد یافت و سهم گاز رشد قابل توجهی پیدا خواهد کرد و روسیه از نظر هر دوی این منابع بسیار غنی است، بطوریکه با در اختیار داشتن افزون بر۴۸ تریلیون متر مکعب ذخیره گاز طبیعی، بزرگترین دارنده ذخایر گاز طبیعی و بزرگترین صادر کننده آن، در جهان به شمار می آید.

همچنین از میان۱۵ عضو مجمع کشورهای صادر کننده گاز، سهم عمده تولید و صادرات متعلق یه روسیه، ایران، قطر، ونزوئلا و الجزایر میباشد. این کشورها ۷۳ درصد ذخایر و ۴۲ درصد تولید جهانی گاز را در اختیار دارند.

علاوه بر این، تحقیقات موید آن است که بستر آب های قطب شمال بیش از ۲۵ در صد ذخایر نفت و گاز و سایر منابع هیدرو کربنی جهان را در خود جای داده است و اکنون به دلیل گرم شدن هوای جهان و ذوب یخ ها در قطب امکان بهره برداری از این ذخایر فراهم گردبده است لذاروسیه با این ادعا که بخش زیادی از بستر آب های قطب شمال ادامه فلات قاره این کشور است بر ۱ میلیون و ۲۰۰ هزار کیلومتر (حدود ۴۶۰ هزار مایل مربع) از سرزمین قطب شمال ادعای مالکیت داردکه البته این ادعا به وسیله دیگر کشورها با چالش رو به رو شده است.

تنها میدان شتوکمان در دریای بارنتز دارای حدود ۳ تریلیون و ۸۰۰ میلیارد متر مکعب گاز طبیعی است که این میزان بیش از آن چیزی است که روسیه طی سالهای گذشته به اروپا صادر کرده است.

با توجه به نقش با اهمیت شرکت گاز پروم درزمینه سیاست اقتصادی و اقتصاد سیاسی و برای استفاده بیشتر مدیران و سیاستگذاران کشورمان از تجربیات این شرکت روسی به معرفی ساختار این شرکت پرداخته وراهبردهایی که اخیرا" این شرکت بکار گرفته است، را بیان خواهیم کرد.

● شرکت گاز پروم

شرکت دولتی گاز پروم، بعنوان بزرگ ترین شرکت روسیه درسال ۱۹۸۹ میلادی تاسیس گردید. علیرغم ثبت تجاری آن بعنوان یک شرکت خصوصی (مشابه ‏شرکت ملی نفت ایران پیش از انقلاب) دارای مدیریت دولتی و برنامه های برونمرزی آن – منجمله سرمایه ‏گذاریهای خارجی- در راستا منافع اقتصادی درازمدت آن شرکت و هماهنگ با هدفهای سیاست خارجی دولت ‏روسیه است. گاز پروم در زمنیه نفت هم امروزه از شرکت های بزرگ جهان محسوب میشود.

ساختار شرکت متشکل از ۲۵ بخش می باشد که اکنون ۴۴۰ هزار نفر کارمند دارد. دفتر اصلی این شرکت در شهر مسکو پایتخت روسیه قرار دارد در بین شرکت های گازی، ابن غول روسی به واسطه ذخایر گازی فوق العاده و دارا بودن امکان وساختار منسجم در تمامی مراحل صنعت گاز از تولید تا صادرات وهمچنین با در اختیار داشتن عظیم ترین شبکه خطوط لوله انتقال گاز در جهان (به طول ۱۵۰ هزار کیلومتر) و انحصار صادرات گاز طبیعی، تمام تلاش خود را به کار گرفته است تا در کلیه بازارهای گاز، نقش منحصربفرد وپیشرو داشته باشد لذا این شرکت به ۳۲ کشور گاز صادر می کند وهمچنان می کوشد تا بازارهای گاز خود را گسترش دهد.

شرکت دولتی گاز پروم که بیش از ۲۵ درصد گاز مورد نیاز اروپا را از طریق خط لوله و گاز طبیعی مایع شده تأمین می کند و نبض انرژی این قاره را در دست دارد با تلاش در جهت ساخت خط لوله ۱۲.۱میلیارد دلاری شمال اروپا (نورد استریم) که از بندر وایبورگ روسیه در ساحل دریای بالتیک تا سواحل آلمان در نزدیکی گریفسوالد امتداد خواهد داشت و کشورهایی مانند بلاروس، اوکراین و لهستان را که به طور سنتی مسیر ترانزیت گاز هستند دور خواهد زد، قصدافزایش نفوذ خود وتسهیل در امر صادرات گاز به بازار مطمئن اروپا را خواهد داشت.

در سال ۲۰۰۴ گازپروم با تولید تقریبی ۹۳ درصد از گاز طبیعی روسیه، فروشی معادل ۳۱ میلیارد دلار را رقم زد. این شرکت در سال ۲۰۰۴ توانسته ۱۶ درصد از ذخایر گاز جهان را در اختیار داشته باشد.

تولید این شرکت در سال ۲۰۰۶ میلادی ۵۵۶ میلیارد مترمکعب بود که معادل ۵% مجموع گاز تولید شده در جهان می باشد. همچنین در سال گذشته ۱۶۱ میلیارد و۵۰۰ میلیون متر مکعب گاز صادر کرده است.

سود خالص این شرکت درسال ۲۰۰۶ میلادی، حدودا ۱۸ میلیارد یورو بوده است.

آلکسی میلر مدیرعامل گاز پروم اخیرا" اظهارداشت: شرگت گازپروم قصد دارد به موثرترین شرکت انرژی در جهان تبدیل شود و طی ۷ تا ۱۰ سال آینده شرکت ما خواهد توانست در رتبه بندی، عنوان بزرگترین شرکت جهان را به خود اختصاص دهد، تا آن زمان این شرکت قادر خواهد بود که ارزش خود را در بازار بورس از حدود یک تریلیون دلار به سه برابر افزایش دهد.

وی تصریح کرد گازپروم به آمریکای جنوبی (بعنوان حیاط خلوت آمریکا) علاقه نشان می دهد لذا مایل به مشارکت در پروژه خط لوله ونزوئلا-برزیل است. به گفته وی، این مساله همچنین مربوط به آفریقا، آمریکای شمالی و آمریکای جنوبی نیز می شود.

الکساندر آناننکوف معاون مدیرعامل گاز پروم اعلام کرد: شرکت انحصاری گازپروم پیش بینی تولید سالانه گاز طبیعی خود را تا سال ۲۰۲۰میلادی از ۵۸۰ میلیارد متر مکعب به ۶۷۰ میلیارد متر مکعب گاز و صادرات خود راتا سال ۲۰۱۵ از ۱۶۱ میلیارد و ۵۰۰ میلیون متر مکعب به ۱۸۰ میلیارد متر مکعب گاز افزایش داده است.

از سوی دیگر، اوکراین به روسیه پیشنهاد داده است برنامه ای تحت عنوان "نفت در برابر گاز" بین دوکشور اجرا شود. شرکت "نفت گاز" اوکراین به شرکت "گازپروم" روسیه پیشنهاد کرده است در چارچوب برنامه نفت در برابر گاز در استخراج نفت در فلات قاره این کشور در دریای سیاه مشارکت کند.

همچنین گازپروم با نگاه ویژه به شرق و آگاهی ازرشد اقتصادی بالا و نیاز فزاینده انرژی در چین و هندوستان مایل است نقش کلیدی و انحصاری در بازار تأمین انرژی این حوزه نیز داشته باشد.

● الگوی بی پی و راهبردهای جدید شرکت گازپروم

شرکت نفت بریتیش پترولیوم(bp) با وجود مالکیت بخش خصوصی، طی سالهای ۱۹۴۰ تا پایان دهه هشتاد میلادی نقش یک اهرم سیاسی و عامل حفظ مصالح و ‏انحصارات در اقصی نقاط جهان را در ارتباط با مصالح سیاسی و اقتصادی دولت بریتانیا ایفا میکرد. پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی ودر نتیجه، ‏نزدیکتر شدن تدریجی جامعه اروپا به یک مجموعه سیاسی اقتصادی با منافع مشترک، استقلال درقدرت عمل ‏کشورهای بزرگ جامعه، ارجمله بریتانیا، در صحنه های خارجی کاهش یافت و در نتیجه این تغییر پاره ای از ‏شرکتهای بزرگ نفتی به تدوین سیاستهای راهبری جدید وخاص خود در نقاط حساس جهان پرداختند.

بعنوان مثال شرکت ‏بی پی هماهنگ با شرکتهای امریکائی فعال در منطقه دریای خزر، و در غیاب اهرمهای سنتی که پیش از آن توسط دولت بریتانیا مورد استفاده قرار میگرفت، به تدوین سیاستهائی مبادرت ورزید که در خطوط اصلی آنها، ‏مصالح دراز مدت سیاسی بریتانیا و‏شرکا و متحدانش از جمله ناتو!!!!، در کنار منافع دراز مدت تجاری شرکت بی پی با هم لحاظ شده بود. ‏در نتیجه اجرای این سیاستها بود که در مورد ایران با هدایت شرکت بی پی طی ۱۸ سال گذشته از حیات اقتصاد انرژی ‏حوزه خزر کاملا کنار گذاشته شد، منجمله سهم همسایگی آن در کنسرسیوم اکتشاف نفت جمهوری آذربایجان که در ‏آخرین لحظه به ترکیه واگذار گردید.

همین شرکت، با چشم پوشی از تمامی توجیهات ومحاسبات اقتصادی که اجرای طرح ‏انتقال نفت(باکو- جیحان- تفلیس) آذربایجان به اروپا از مسیر ایران را ارزانتر و سریعتر معرفی میکرد، مسیر لوله را با میلیارد ها ‏دلار هزینه بیشتر به گرجستان!!! برد و از مسیر تفلیس به ترکیه هدایت کرد، حال آنکه شرکتهای تجاری همواره ‏بدنبال حداقل کردن هزینه ها و حد اکثر کردن منافع اند و از هر دو لحاظ مسیر ایران ظاهرا میباید یرای بی پی و ‏شرکایش مناسبتر می‎ ‎نمود.‏

اینک شرکت روسی گازپروم که طی سالهای اخیر به بزرگترین شرکت گازی دنیا تبدیل شده، با نسخه برداری ازاستراتژی بی پی، در ارتباط با صادر کنندگان وهمسایگان گازی رقیب، در اندیشه تکراراجرای موفق این تجارب است. با این تفاوت ‏که این بار ”خنثی کردن منشاء خطر نه از راه مقابله مستقیم که از راه نفوذ در مواضع رقیب” مورد توجه قرار ‏گرفته است. ‏

● ایران

اگر چه طبیعتا ایران و روسیه در بهترین شرایط رقبای استراتژیک یکدیگردر منطقه اند، لکن این روابط منافاتی با ‏همکاریهای موضعی و موضوعی مابین دو کشور بخصوص در شرایط حضور عوامل بعدی ندارد.

‏ تلاش روسیه و شرکت گاز پروم در ارتباط با ایران را، نه در جهت همکاری خالصانه و تامین منافع محدود تجاری، ‏که درجهت تامین هدفهای فرامنطقه ای اقتصادی- سیاسی در اندازه هائی بسیاربزرگترباید جست لذا روسیه ازطرفی تاکید بر دوستی و تفاهم فیمابین میکند ودر ‏جبهه ای دیگر سیاست هائی را پیگیری می کند که در بهترین شرایط به سردی روابط با همسایگانش از جمله ایران بیانجامد ‏‏(ایفای نقش دوگانه در خزر)!!!!؟؟؟؟

با توجه به اینکه پایین نگاه داشتن سطح تولید گاز در ایران، یقینا به تامین هدفهای دراز مدت گازپروم یاری میدهد!!!و ازطرفی، اعلام داوطلبی روسها ‏برای مشارکت در بهره برداری و توسعه میدانهای گازی پارس جنوبی (باحدود ۱۴ تریلیون متر مکعب گاز، معادل ۸ درصد کل ذخایر گازی جهان) وآزادگان و دریای خزر و تولید گاز مایع (که تکنولوژی آن همچنان از دسترس روسها ‏خارج است) وتشکیل شرکت مشترک گازی با سیاست "حضور فعال در مراکز تصمیم گیری گاز از طریق اجرای طرحهای مشارکتی و منحرف کردن مسیر طرحها در ‏صورت تقابل آنها با منافع استراتژیکی کشورشان" در شرایطی که ایران در موقعیت کنونی و بدلیل اعمال تحریمها چسبیدن به طناب لرزان ترکیه و... را هم غنیمت فرصتی ‏ تلقی میکند، لذا یقینا به گاز پروم این فرصت را خواهد داد که ابتدا با توسل به تاکتیک" تاخبر در اجرای طرح" (مشابه عملکرد ‏روسها در ساختن راکتور بوشهر) تا حد امکان اجرای طرحهای تازه وافزایش تولید را عملا ‏با مشکل روبرو سازند، و در مرحله بعد و پس از به نتیجه رسیدن غیر قابل اجتناب طرح ها، با تاکتیک"تغییر ‏مسیر و هدف" محصول آن را در ‏مسیر هائی قرار دهند که در تضاد با منافع بزرگتر آنها قرار نگیرد. ‏

تامین اهداف گاز پروم با حربه اجرای طرحهای مشترک با ایران، حضوراین شرکت ‏رابعنوان شریک خیر خواه در تمامی مراکز تصمیم گیری مربوط به گاز تضمین کرده و امکان تغیر مسیر طرحها ‏را در زمان لازم برای آنها فراهم میسازد لذا چنین به نظر میرسد که تصمیم توتال به پیروی از سیاسنهای دولت فرانسه برای کاهش میزان ‏تعهدات در ایران در اندازه ای بسیار کوچکتر، نقش احتمالی آینده گازپروم را در ایران ترسیم میکند.‏

در مورد ایران، واقعیت این است که ایران علی رغم بروز مشکلات اخیر در تامین گاز مورد نیاز داخلی و اجبار در قطع صادرات ‏گازصادراتی به ترکیه، با در اختیار داشتن منابع عظیم گاز- شانزده و نیم درصد ازکل منابع دنیا (دومین ذخیره ‏گاز بعد از منابع روسیه) قادر است ضمن تامین تمامی نیازهای داخلی به صادر کننده بزرگ گاز طبیعی تبدبل ‏شود.

روسیه امروز، بر خلاف اتحاد جماهیر شوروی که در‏ گذشته نه تنها صادر کننده گاز به اروپای غربی نبود حتی خود خریدار گاز ایران نیز بود، بلکه دائما در مسیر ‏اجرای طرح انتقال و‏ صدور گاز ایران به اروپا موانع فراوانی میتراشد. خط لوله گاز مسدود شده سراسری از جنوب‏ایران تا مرزجمهوری آذربایجان کنونی، که روزگاری وظیفه ‏صدور گاز ایران به شوروی را داشت، دلیلی بر تغییر استراتژی روسیه و تایید این مدعاست.‏

جالب اینکه ۳۵سال ‏پیش قرار بود خط لوله ای موسوم به ایگات ۲، گاز طبیعی ایران را به بازارهای اروپا ‏برساند.

در کنار برنامه ریزی برای خنثی ساختن ظرفیتهای صدور گاز ایران به اروپا، منجمله ادامه تلاش برای نهائی ‏ساختن صدور گاز ایران به شرق با حد اکثر ظرفیت و در نتیجه عدم توجه جدی ایران به بازار اروپا، تلاشهای گاز ‏پروم در سایر زمینه ها نیز در جهت افزایش نفوذ در برنامه های توسعه ای و صادرات گاز ابران همچنان قابل ذکر و‏پیگیری است.

انجام اعمالی همچون رایزنی های ‏سیاسی ظاهراً دوستانه، ارائه کمکهای فنی در اجرای طرح صدور گاز ایران به هند، سرمایه گذاری مشارکتی و... از تلاش های آشکار و پنهان روسیه، برای ‏توفیق طرح صدور گاز ایران به مقصد نهائی هند(شرق) و نه به مقصد اروپا میباشد.

‏ازآنجائیکه شرکت گاز پروم و در پشت پرده آن، دولت روسیه که از قدرت انحصاری فروش گاز در اروپا بجز منبع بزرگ درآمد ارزی روسیه بعنوان ‏اهرم سیاسی نیز بهره میگیردوهمچنین ازسابقه و امکانات بالقوه ایران برای نفوذ در بازار اروپا مطلع اند لذا طبیعی است که حساسیت ایشان درقبال توجه احتمالی ایران به بازار گاز اروپا و رقابت در این بازار بیش از پیش افزایش یابد. هرچند در واقعیت، تصمیم اخیر ایران در کاهش سقف صدور احتمالی گاز ایران به شرق از۱۵۰به ‏میزان ۳۰ تا ۶۰ میلیون متر مکعب گاز در روز از طریق توافقنامه‎‏"خط لوله ‏صلح"، امکان فعال شدن در اروپا را بیش از پیش افزایش داده است و این ‏نکته ایست که گازپروم از نزدیک تعقیب کرده و بشدت نگران آنست. همزمان، افزایش تلاشهای اروپا برای عملی ‏ساختن انتقال گاز حوزه خزر و شمال افریقا به اروپا از طریق لوله موسوم به نابوکو این فرصت را بخصوص ‏برای ایران و ترکمنستان فراهم ساخته که به رقابت با روسیه در بازار گاز اروپا بپردازند.

● ترکمنستان

در مورد ترکمنستان هدف گازپروم تا حدودی موازی با برنامه هائی است که در قبال ایران در دست اجرا دارد. ‏مطابق بخشی از این اینده نگری ها، گازپروم علاقمند که گاز مازاد ترکمنستان یا برای صدور مجدد به ‏روسیه رفته و یا از طریق خط لوله دیگری به چین صادر شود. به این دلیل، چین نیز اخیرا بیش از پیش متوجه ‏بازار انرژی اسیای مرکزی و حوزه خزر شده و همکاری با روسیه (هر دو از همپیمانان و اعضا سازمان همکاریهای شانگهای) را برای یافتن زمینه های مشترک و روشهای ‏دست یابی به هدفهای مشترک در این منطقه افزایش داده است.

کسی چه میداند !!!شاید هم قطع ‏صدور گاز ترکمنستان به ایران در اول ماه ژانویه و در نتیجه، تیره شدن روابط دوستانه ایران و ترکمنستان، آن هم زمانی که افزایش صدور گاز ترکمنستان به ایران در دستور کار ‏دو کشور قرار داشت وهمچنین، قطع اظطراری صدور گاز به ترکیه در نتیجه قطع واردات ‏گاز از ترکمنستان ومعرفی ایران بعنوان تامین کننده غیر قابل اطمینان و تیره ساختن روابط ایران با همسایگان صادرکننده انرژی با هدف کاهش سطح همکاری مابین آنها، زمین سازی شده و یا‏ مستقیما نتیجه اقدامات پنهانی همسایه شمالی و یا از دستاوردهای همکاری های سیاسی چین و روسیه و.... باشد!!!! از این لحاظ جای تعجب نیست که مسکو یک روز در موضوع "پرونده هسته ای" با ایران ‏همراهی نشان دهد و روزدیگر با خطرناک خواندن ایران و برنامه های توسعه اتمی و موشکی آن، در شورای ‏امنیت علیه آن رای به تنبیه بدهد!!!!

فراموش نکنیم که در حال ‏حاضر برای کشورهای صادر کننده گاز، اروپا ثروتمند ترین و مطلوب ترین بازار صادراتی گاز شیرین محسوب میشود.

مقایسه قیمت ۳۰۰ دلار برای هر هزار متر مکعب قیمت ‏گاز صادراتی روسیه با ۷۰ تا ۱۰۰ دلار بهای گاز صادراتی ترکمنستان نشان دهنده میزان سوداوری این بازار ‏و توجیه کننده چرائی تلاشهای گازپروم برای حفظ انحصاری ان است.‏

پر واضح است که در صورت تحقق افزایش صدور گاز ترکمنستان به ایران، این دو کشور میتوانند در قالب ‏همکاریهای دو جانبه و صدور گاز بیشتر وارزانتر به تامین منافع بیشتری دست یابند.

نویسنده: پدرام - کاظمی ترکی

ارسال کننده: pedram kazemi tarki

منبع: سایت - باشگاه اندیشه - به نقل از نشریه انرزی

مراجع:

www.gasprom.com

www.eia.doe.gov

www.iea.org

www.shana.ir

www.gas.com

"گاز پروم و درسهای فرآوان برای آموختن..." تهیه کننده: اکبرناظمی

"گازپروم در فکر آمریکای جنوبی" روزنامه آفتاب یزد

"حضور غول گازی دنیا در تهران" روزنامه ایران

"اسب ترویای گازپروم" تهیه کننده: رضا تقی زاده

"غول روسی جای غول فرانسوی را گرفت" مترجم: فرامرز قاسمی