امر به معروف و نهی از منكر

هدف از خلقت رسیدن به كمال و سعادت و رسیدن به لقای خالق هستی است اما این بدین معنا نیست كه خداوند سبحان رفع موانع و هموار ساختن راه بندگان به سوی او را وظیفه سالكان طریق حق برنشمارد

هدف از خلقت رسیدن به كمال و سعادت و رسیدن به لقای خالق هستی است. اما این بدین معنا نیست كه خداوند سبحان رفع موانع و هموار ساختن راه بندگان به سوی او را وظیفه سالكان طریق حق برنشمارد. این‏جاست كه در لغت‏نامه هدف خلقت «راه‏» با «امر» و «بیراهه‏» با «نهی‏» شناخته می‏شود; چرا كه این دو واژه مقدس هم بشریت را به بهشت‏برین رهنمون می‏سازد و هم زمین را به بهشت تبدیل می‏نماید.

گرچه «معروف‏» حق است و ماندگار و «منكر» باطل است و گذرا، اما گاهی زرق و برق منكر، فلسفه وجودی خلقت را به بیراهه می‏كشاند كه معروف اندیشی و معروف زیستن در هیاهوی روزگار گم می‏شود; پس به جاست كه آن را با همت‏خویش به عنوان اصلی از اصول احیا نماییم. ما هماره در زندگی بزرگان دین و طریقت، پیكار با منكر و احیای معروف را مشاهده می‏كنیم و اینها الگوها و اسوه‏های زندگی ما هستند. آیت‏الله طالقانی رحمه الله در این‏باره می‏گوید: از نظر قرآن مساله امر به معروف و نهی از منكر، مسؤولیت عمومی است; یعنی هر فردی نسبت‏به فرد دیگر، هر طبقه‏ای نسبت‏به طبقه دیگر و حكومت این وظیفه را نسبت‏به مردم و مردم نسبت‏به حكومت این وظیفه را به عهده دارند كه مراقب هم باشند و از انحراف و اعمال بد چه فردی و چه اجتماعی از فحشا و فساد و فسق و فجور و هم انحرافات سیاسی جلوگیری كنند و راه خیر و سعادت و تقوا را به هم بشناسانند و مضار كارهای انحرافی و منكر را بفهمانند، البته یك حكومت اسلامی غیر از مسؤولیت تبیینی، مسؤولیت اجرایی هم خواهد داشت، و حقیقت جهاد اسلامی هم یك نوع مسلحانه امر به معروف و نهی از منكر است.

اجمالا می‏توان شیوه‏های امر به معروف و نهی از منكر را این‏گونه بیان كرد:

۱- شیوه بازسازی روانی (امید دادن)

۲- شیوه كنایی (از باب به در بگو دیوار بشنود): قرآن به حضرت عیسی علیه السلام می‏گوید: «آیا تو به مردم گفتی من و مادرم را خدا بدانند؟» در اینجا دوگانه پرستی نهی شده است اما در قالبی كه مخاطب در واقع دیگران هستند.

۳- شیوه ایجاد محبت; یعنی ابتدا لطف و محبت، سپس امر و نهی: در روایت آمده است كه مردی شامی به امام حسن مجتبی علیه السلام جسارت كرد، حضرت او را به منزل برد و چنان مورد تفقد قرار داد كه او از حرف‏های خود شرمنده شد.

۴- مختصر گفتن: در حدیث می‏خوانیم: «اذا وعظت فاوجز» یعنی هر گاه كسی را موعظه می‏كنی خلاصه بگو.

۵- مخفیانه بودن: در حدیث می‏خوانیم: «هر كس برادر دینی خود را مخفیانه موعظه كند او را آراسته است ولی هر كس او را آشكارا موعظه كند، شرمنده‏اش كرده است.» (بحار، ج ۷۵، ص ۳۷۴)

۶- استمداد از وجدان: شخصی نزد پیامبر صلی الله علیه و آله آمد و گفت: من فردی زنا كارم حضرت فرمود: آیا حاضری كسی با ناموس تو این كار را بكند گفت: نه پیامبر فرمود: پس تو نیز این كار را نكن.

۷- در صورت امكان در قالب طنز باشد: روزی بهلول وارد مجلس هارون شد، چون هارون در مجلس حضور نداشت‏بهلول جای هارون نشست، خادمان او را از آنجا بلند كردند و كتك زدند. همین كه هارون وارد مجلس شد، به او گفت: من چند دقیقه جای تو نشستم، كتك خوردم، وای به حال تو كه عمری در جای اهل بیت پیامبر نشسته‏ای. او با این طنز به هارون گفت: راه تو باطل و حكومت تو غصبی است.

جواد بابایی المشیری