یک آمار و دو روایت

تناقض آمارها و اظهارات پیرامون مبادلات تجاری ایران و اروپا

زمانی که این صفحه بسته می شد، آخرین گزارش گمرک ایران در خصوص تجارت خارجی ایران (۸ ماهه) منتشر شد. در این گزارش آمار جالبی در زمینه کشورهای طرف معامله با ایران که ایران بیشترین تراز تجاری منفی را با آنها دارد، ارائه شده است. براساس این آمار، آلمان کشور دوم طرف معامله و انگلستان کشور پنجم طرف معامله با ایران بود که بیشترین تراز بازرگانی منفی را با آنها داشتیم. تراز بازرگانی خارجی ایران با آلمان منفی دو میلیارد و ۹۱۶ میلیون دلار و با انگلستان نیز منفی یک میلیارد و ۱۷۰ میلیون دلار بود. این تراز در هفت ماهه به ترتیب با آلمان منفی دو میلیارد و ۵۸۶ میلیون دلار و با انگلستان منفی یک میلیارد و ۵۰ میلیون دلار بود.

محمود احمدی نژاد رئیس دولت دهم در آخرین مصاحبه تلویزیونی خود که دهم آذرماه جاری به صورت زنده از شبکه یک پخش شد، در پاسخ به سوال مجری برنامه که از او پرسید ایران در قبال رفتار خصمانه کشورهایی که علیه ایران به قطعنامه شورای حکام رای دادند، چه کارهایی را انجام خواهد داد، گفت؛ «دیپلماسی و مراودات ما با اعضای شورای حکام که آرای متفاوتی در برابر ملت ایران اتخاذ کردند، تغییر خواهد کرد. همان طور که پارسال مبادلات اقتصادی ما با اروپا ۳۵ درصد کاهش یافت در حالی که در همین سال مبادلات ما با جهان افزایش چشمگیری داشته است.» بر کسی پوشیده نیست که در حال حاضر، تهران و اتحادیه اروپا با توجه به وضعیت پرونده هسته یی ایران، شرایط حساسی را در روابط دوجانبه پس از سال های متمادی تجربه می کنند.

به خصوص که بعد از انتخابات ریاست جمهوری دهم ایران و در پی بروز ناآرامی های خیابانی، دولتمردان کشور از دخالت برخی کشورهای اروپایی سخن راندند. اگرچه آن موقع و در اوج تنش به وجودآمده در رابطه میان ایران و غرب، رئیس دولت دهم در سخنرانی های خود هیچ اشاره یی به کاهش سطح روابط تجاری با طرف مقابل نکرد اما آن گونه که در مصاحبه زنده تلویزیونی اعلام کرد علاوه بر کاهش میزان دادوستد اقتصادی که در یکی دو سال گذشته صورت گرفته است، باز هم این سطح پایین خواهد آمد. حال سوال این است که واقعاً آیا در سال های اخیر کاهش روابط اقتصادی میان ایران و اروپا رخ داده است یا نه و اینکه آمار در این باره چه می گویند.

بنابر آنچه آمارهای رسمی و غیررسمی عنوان می کنند کشور آلمان بیشترین سهم صادرات کالا به ایران را در میان کشورهای اروپایی به خود اختصاص داده است. ارزش دلاری این معامله نیز دو میلیارد و ۷۳۵ میلیون و ۶۲۰ هزار دلار در هفت ماهه سال ۱۳۸۸ بوده است. این در حالی است که آلمان در همین مدت بعد از امارات رتبه دومین کشور عمده طرف معامله با ایران در واردات را به خود اختصاص داده است. کشورهای چین، کره شمالی و سوئیس نیز در رده های بعد از آلمان هستند و به این ترتیب این پنج کشور در مجموع بیش از ۵۵ درصد واردات به کشورمان را به خود اختصاص می دهند. خودرو یکی از مهم ترین کالاهای وارداتی به ایران بوده است که آلمان بعد از کره و ژاپن، سومین کشور عمده تولیدکننده خودروهای وارداتی به ایران در هفت ماهه امسال بوده است. قطعات منفصله جهت ساخت و مونتاژ خودرو نیز یکی دیگر از چیزهایی است که به عنوان محصولات وارداتی، وارد ایران می شوند. در این میان فرانسه، ژاپن و سوئیس سه کشوری هستند که به طور عمده تولیدکننده قطعات منفصله به سوی ایران بوده اند.

بنابر آنچه این آمارها می گویند در ماه های اخیر کشورهای اروپایی مطرح در این بخش از واردات، نه تنها از نقشه اقتصادی ایران حذف نشده اند بلکه برخی از مهم ترین آنها از جمله فرانسه و آلمان، کماکان صدرنشین این جدول ها هستند و همچنان هیچ کشوری جایگزین شان نشده است. از سوی دیگر در جداول زیر می توان آمار میزان واردات و صادرات با کشورهای اروپایی و به طور خاص چهار کشور انگلیس، فرانسه، آلمان و ایتالیا در شش ماهه سال های ۱۳۸۶ و ۱۳۸۷ را مشاهده کرد که در سه چهار سال گذشته و به طور خاص در ماه های اخیر، دچار بیشترین تنش با ایران بوده اند. نکته قابل ذکر آنکه نرخ برابری دلار امریکا نسبت به ارزهای معتبر جهان در سال جاری حدود ۲۰ درصد نسبت به سال گذشته کاهش داشته به همین خاطر کاهش برابری این نرخ به طور یقین در کاهش ارزش واردات محسوس است لذا مبنای ما در این آمارها ارزش وزنی خواهد بود که در پی آمده است. این در حالی است که در سال ۱۳۸۵ دو کشور اروپایی ایتالیا و آلمان جزء ۱۰ شریک اول ایران در امر صادرات بوده اند و همزمان تبادلات اقتصادی در زمینه واردات میان ایران و کشورهای مذکور صورت گرفته است.

در نگاه به جداول میزان واردات چهار کشور اروپایی در سال های ۸۶ تا ۸۸ می بینیم میزان واردات ایران از این کشورها، هر سال افزایش بسیار چشمگیری داشته است. در زمینه صادرات نیز با داشتن آمار دو سال ۸۶ و ۸۷ مشاهده می کنیم که امارات در نوسان بین رتبه اول و دوم صادرات ایران قرار دارد. از آنجایی که خود کشور امارات ظرفیت این مقدار کالای نفتی و غیرنفتی را ندارد، به عنوان کشور واسطه میان شرکت های ایرانی و اروپایی عمل می کند و به خاطر تحریم هایی که علیه ایران وجود دارد نقش رابط را ایفا کرده و به این ترتیب طرفین اصطلاحاً محدودیت های اعمال شده را دور می زنند. به عبارت دیگر، بخشی از کالاهای تولیدی طرفین از طریق بازارهای واسطه یی مانند دوبی به کشور دیگر صادر می شود که میزان دقیق آن مشخص نیست و لذا در آمارهای فوق منظور نشده است لذا می توان چنین نتیجه گرفت که در هر صورت کشورهای اروپایی و حتی شرکت های امریکایی در صدر لیست شرکای بزرگ ایران برای صادرات نیز نشسته اند. از سوی دیگر مرکز آمار اتحادیه اروپا نیز از افزایش مبادلات تجاری اتحادیه اروپا با ایران خبر داده است و اینکه نه تنها در سال های اخیر این مقدار کاهش نیافته بلکه افزایش هم داشته است.

به گزارش یورواستات، صادرات اتحادیه اروپا به ایران در هشت ماه نخست سال ۲۰۰۷ به شش میلیارد و ۲۳۷ میلیون یورو رسید. صادرات ایران به اروپا طی همان مدت، ۹میلیارد و ۵۹ میلیون یورو بود. همچنین نفت خام به ارزش هشت میلیارد و ۱۹میلیون یورو، مهم ترین کالای وارداتی اتحادیه اروپا از ایران در هشت ماه نخست سال ۲۰۰۷ بود. اما درباره علت کاهش تجارت آلمان و ایران به لحاظ صادرات که منجر به خارج شدن آلمان از لیست ۱۰ کشور اول شریک تجاری ایران در سال های اخیر شد، باید گفت این اتفاق نه به خاطر تصمیم ایران بلکه به خاطر تصمیمی بوده که دولت آلمان علیه ایران اتخاذ کرده است. آلمان یکی از بزرگ ترین شرکای تجاری ایران در درون اتحادیه اروپا به شمار می آید. اما به علت فعالیت های هسته یی ایران، آنگلا مرکل در راستای همکاری با سیاست های کاخ سفید، سیاست دولت آلمان در سال های اخیر را بر این اساس قرار داده که شرکت های این کشور فعالیت و سرمایه گذاری های خود را در ایران محدود سازند. در همین زمینه بیمه دولتی هرمس که ضمانت صادرات خارجی آلمان را برعهده دارد، در چند سال اخیر بیمه صادرات به ایران را به میزان قابل ملاحظه یی کاهش داده بود. با این حال برخی از ابرشرکت های آلمانی در برابر این راهبرد دولت مقاومت کرده و به ادامه حضور و سرمایه گذاری در ایران علاقه مند بوده اند. در کنار این موضوع، تعهد دولت آلمان به جبران زیان های وارده بر شرکت های آلمانی به دلیل تحریم ایران نیز باعث تامل تاجران آلمانی در مراوده اقتصادی با ایران شده است. درباره کشور انگلیس نیز این نکته قابل توجه است که انگلستان در دو قرن گذشته، یکی از شرکای تجاری اصلی ایران بوده است. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی نیز با وجود کاهش این مقادیر، کماکان لندن به عنوان یکی از مهم ترین طرف های قراردادهای تجاری تهران مطرح بوده است. بنابر آمار پیشین منتشرشده از سوی سفارت انگلیس در ایران، تجارت میان تهران و لندن در سال های ۲۰۰۳ و ۲۰۰۵ روندی کم و بیش یکنواخت داشته اما در سال ۲۰۰۴ صادرات ایران به انگلیس که البته فقط مربوط به کالاهای غیرنفتی می شد، یک جهش قابل توجه ۴۳ درصدی یافت که یکی از دلایلش بهبود روابط ایران و غرب بر سر توافق هسته یی بود.

‌

● علت کاهش اندک مبادلات تجاری

به گفته کارشناسان اگر در برخی آمارها کاهش مبادلات تجاری میان ایران و سایر کشورها از جمله شرکای اروپایی دیده می شود، دلایل مختلفی دارد. آنها معتقدند کاهش تراز مبادلات بازرگانی در نتیجه بحران اقتصادی بین المللی در سطح جهان رخ داده و منجر به کاهش صادرات برخی کشورها از جمله ایتالیا به ایران شده است. عامل دیگر به کاهش درآمدهای نفتی ایران مربوط می شود زیرا در شش ماه نخست سال ۲۰۰۹ ما شاهد کاهش سنگین بهای نفت در سطح بین الملل بودیم و کاهش بهای نفت منجر به کاهش مبادلات بازرگانی شده است. بنابراین به نظر می رسد به رغم آنچه آقای احمدی نژاد در گفت وگوی دهم آذرماه جاری در شبکه یک سیما اعلام کرد به هر ترتیب در حال حاضر تراز بازرگانی میان ایران و شرکای عمده اروپایی اش مثبت است چرا که آمار منتشرشده رسمی ایران و اروپا این را می گویند.

آمارها برگرفته از سایت گمرک جمهوری اسلامی ایران و سازمان توسعه تجارت است.

مریم جمشیدی