خام سوزیم, الغرض بدرود نقدی بر نفس عمیق

جوانی با موهای بلند در زیر آب محبوس است چیزی درباره او نمی دانیم این كه «مرد است یا زن » مشخص نیست این كه «آیا می خواهد بالا بیاید یا نه »مشخص نیست از ظاهر نه چندان واضحش چیز زیادی نمی توان حدس زد حتی این كه«زنده است یا مرده » باز هم مشخص نیست بعید است كه خودش هم اهمیتی بدهد همین طور بی تفاوت, متین و موقر درآب غوطه می خورد هیچ تلاشی برای بالاآمدن نمی كند

باور نمی‏كند دل من مرگ خویش را

نه، نه من این یقین را باور نمی‏كنم

تا همدم من است نفس‏های زندگی

من با خیال مرگ دمی سرنمی‏كنم

جوانی با موهای بلند در زیر آب‏محبوس است. چیزی درباره او نمی‏دانیم.این كه «مرد است یا زن؟» مشخص نیست.این كه «آیا می‏خواهد بالا بیاید یا نه؟»مشخص نیست. از ظاهر نه چندان واضحش‏چیز زیادی نمی‏توان حدس زد. حتی این كه«زنده است یا مرده؟» باز هم مشخص‏نیست. بعید است كه خودش هم اهمیتی‏بدهد. همین‏طور بی‏تفاوت، متین و موقر درآب غوطه می‏خورد. هیچ تلاشی برای بالاآمدن نمی‏كند.این عدم تلاش برای زندگی،در ما تلاشگران این سوی پرده حسی غبطه‏برانگیز بر جای می‏گذارد.احتمالاً برای اوارزشش را از دست داده كه اینقدر منفعل‏عمل می‏كند. شاید دیگر برای او چیز قشنگی‏وجود ندارد. شاید انگیزه‏ای برای زندگی‏نیست... در نماهایی دیگر، عده‏ای می‏خواهندشخصی را (شاید او را؛ كسی چه می‏داند؟)از زیر آب نجات دهند. اما او فارغ از بعدزمان این چنین صبور، خوش و مؤمن زیرآب معلق است. اهمیت ندارد كه قبل‏ها چه بر سرش‏آمده است. مهم هم نیست بعدها به چه‏سرنوشتی دچار خواهد شد. در حال حاضرمهم، سكوت و سكونی است كه گویا ازآرامشی ازلی سرچشمه گرفته است. این‏طور به نظر می‏رسد كه در آن لحظه خاص،در هزارتوی قرون گمشده است.پس از مدتی حركتی از او سر می‏زندگویا می‏خواهد بالای آب بیاید. شاید تصمیم‏گرفته یكبار دیگر «زندگی» را امتحان كند،شاید ارزشش را داشته باشد. یافتن‏دستاویزی كه به آن چنگ بزند و وی را ازغرق شدن نجات بدهد. هر چند تا به حال«زندگی» به او كام نداده است؛ اما...

او تصمیم خود را گرفته است. با بیرون‏دادن اولین نفس به بالای آب می‏آید. نفس عمیق این گونه آغاز می‏شود و درهمان نماهای معنی‏دار نخستین، تكلیف‏خود را با بیننده مشخص می‏سازد. نكته‏ای‏كه به اعلام سریع هدف منجر می‏شود و اگرمراد، بازنمایی از خودبیگانگی، پوچ انگاری‏و نیهیلیسم جوانان به دلیل تعارض نسل‏هاو طبقات بوده؛ فیلمساز درست به هدف زده‏است. حقیقت آن است كه اساس استراتژی‏تصاویر عریان و تخدیر كننده فیلم مبنی برعامل فوق، با تمهید آشنایی چون‏فضاسازی حول «ضد قهرمان شكست‏خورده» همراه شده و تركیب دلنشینی به‏بار آورده است. پرداخت مذكور(درام‏پردازی پیرامون آدم‏های بازنده) برای‏اولین بار نیست كه در سینمای ایران به كارگرفته می‏شود. تجربه فوق - دست بر قضا- برای مصرف‏كننده داخل، كاریزمای‏زیادی دارد. اگر از فیلم‏های صبح روز چهارم(كامران شیردل) و خداحافظ رفیق (امیرنادری) عبور كنیم، تنگنا (امیر نادری) وكندو (فریدون گله) بارزترین مثال هستند.در تنگنا علی خوشدست پس از یك قتل‏ناخواسته در قمار، همزمان در كشاكش‏تعقیب و گریز كوتاه خود و انتقام جویان‏مقتول، زندگی و گذشته سیاه و نكبت‏بارخود را بار دیگر مرور می‏كند. این درحالیست كه در طول فیلم با انواع و اقسام‏بدبیاریها روبرو شده؛ واقعیت‏های تلخ ودردناك زندگی خود را خشن‏تر لمس كرده‏و سرانجام بدون آنكه مرهمی برای‏زخم‏های خود پیدا كند جان می‏دهد. مثال‏فوق در كندو مصداق روشن‏تری دارد. ابی‏آسمان‏جل و تازه از زندان آزاد شده، پس ازآنكه كار پیدا نمی‏كند - باز هم ناخواسته -پایش به ماجرای شرطبندی كشیده شده ومی‏پذیرد تا در هفت كافه (از پایین تا بالای‏شهر) غذا خورده و پول نداده بیرون بیاید وعواقب آن را هم (كتك خوردن) به دوش‏بكشد. در ابتدای كار، قضیه برای ابی حالت‏تفننی دارد اما پس از درگیری‏های اولیه،خفایای آن برای وی آشكار شده و جنبه‏آرمانی به خود می‏گیرد. با گذشت زمان، ابی‏بیش از پیش - این بار خودخواسته - به‏سمت نوعی «خودویرانگری» قدم‏برمی‏دارد، گویا تثبیت خود را در نابودی وفنا می‏بیند. نفس عمیق هم طلایه‏دار فیلم‏های‏فوق است. در فیلم بی‏اعتنایی كامران ومنصور بر مؤلفه‏های هنجاری، دلالت برموضوع فوق دارد. اصرار بر نادیده گرفتن‏قراردادها و ارزش‏های زندگی و نیز ابرام‏مضاعف در استقبال از نابودی این نكته راتشدید می‏كند. این موضوع به ویژه دركامران قابل رویت است.نوعی‏خودویرانگری صبورانه كه سرانجام به‏گونه‏ای مرگ آگاهی منجر می‏شود. درصحنه‏های مختلف، این بی‏تفاوتی نسبت به‏مواردی كه برای دیگران ارزش محسوب‏می‏شوند، به چشم می‏خورد. نمونه مشهودآن لب به غذا نزدن كامران در تمام طول فیلم‏است. یا مثال دیگر زمانی است كه موبایل‏وی از دستش به سرقت می‏رود ولی‏برخلاف انتظار هیچ واكنشی مبنی برپیگیری از خود نشان نمی‏دهد. صحنه فوق‏را مقایسه كنید با نمایی كه كامران ومنصور موبایل سرنشین تاكسی رامی‏قاپند در حالیكه او با شدت و حرارت ازمردم كمك می‏طلبد. این عدم اشتیاق وبی‏تفاوتی كامران به مسائل (مانند همان‏سكانس آغازین) دامن‏گیر تمام مسائل‏می‏شود. این بی‏تفاوتی، خود از نوعی حس‏تنهایی و بیگانگی با محیط سرچشمه‏می‏گیرد. اصولاً یكی از مهمترین مضامین‏فیلم بر پایه همین احساس تنهایی شكل‏گرفته است. كامران و منصور در تمام فیلم‏تنها هستند. كامران از همان ابتدا درگیری‏خود با خانواده را نشان داده و قطع پیوند باآنان را علنی می‏كند. منصور نیز كه ازخاستگاه جنوب شهر برمی‏خیزد برخلاف‏انتظار، رفقای زیادی ندارد. پیوند او هم باخانواده تارو مار شده‏اش گسسته شده‏است. مادر بیمارش هیچ‏گاه در فیلم ظاهرنمی‏شود. خواهر بزرگتر هم كه شایدآخرین حلقه پیوند خانوادگی محسوب‏می‏شود در تنها سكانس حضورش برخوردسرد و خویشتن مدارانه‏ای از خود نشان‏می‏دهد. تا آنجا كه حتی از تعارف او به خانه‏خودداری كرده و در واكنشی معنی‏دار به‏درخواست یك لیوان آب از وی جواب‏سربالا داده و تقاضایش را رد می‏كند. این‏مهم در زمینه اجتماع شكل بارزتری به خودمی‏گیرد. اجتماعی كه منصور و كامران درآن زندگی می‏كنند و در مواردی با آن درتقابلی دوسویه قرار می‏گیرند. هم منصور و كامران و هم جامعه‏مذكور نسبت به یكدیگر نوعی حس‏طلبكاری و تغابن دارند. عامل فوق نیز بیش‏از پیش به تشكیل دیوارهای بی‏اعتمادی بین‏آنها كمك می‏كند. نمونه بارز آن درسكانسی است كه منصور در خیابان خلاف‏می‏رود و وقتی با اعتراض ماشین‏های‏روبرویی مواجه می‏شود، در عوض تمكین‏و پذیرش اشتباه به طرف مقابل ناسزامی‏دهد.

---