آجر و آجرسازی BRICK MAKING

از روزگار پیش از تاریخ و اختراع خط، آدمی از آمیختن خاک رس و آب برای مصالح ساختمانی خشت می‌ساخت و در بسیاری از سرزمین‌ها خشت‌سازی رواج و رونق داشته و دارد و قرن‌ها از خشت خام استفاده …

از روزگار پیش از تاریخ و اختراع خط، آدمی از آمیختن خاک رس و آب برای مصالح ساختمانی خشت می‌ساخت و در بسیاری از سرزمین‌ها خشت‌سازی رواج و رونق داشته و دارد و قرن‌ها از خشت خام استفاده می‌شد. این‌که به تصادف یا از روی دانش به پختن خشت و ساختن آجر پرداحتند به درستی معلوم نیست. کوره‌های نخستین آجرپزی خیلی ابتدائی بود بدین معنی که خشت‌های خام را در جائی چیده و مقدای شاخه درخت را روی آنها روشن کرده و پس از این‌که خشت‌ها داغ شد روی آن رابا گل و خاک می‌پوشانیدند و بعد از چند روز که گرما از میان می‌رفت خاک‌ها را از روی خشت‌ها دورو خشت‌های پخته را برای مصالح ساختمانی به کار می‌بردند.

در مصر باستان خشت‌های خام در آفتاب خشک شده را از گل رودخانه نیل که مخلوطی از نیهای خرد شده بود ساخته می‌شد. چون یهودیان پس از خیانت به مصریان (با ورود قوم هیکسوس به مدت هشتاد سال با قوم مهاجم همکاری و ضد مصریان قیام و اقدام نمودند) به عنوان برده به کار گل و خشت‌سازی گماشته شدند. مردمان فقیرتر برای ساختن خانه‌های خود خشت خام خشک شده در آفتاب را مانند کشورهای دیگر گرمسیری به کار می‌بردند.

آجر سازی در کشور بابل باستان به حد بالائی از مرغوبیت و استاندارد رسید. این کشور مدت درازی برجا نماند. اینک بخشی از خاک عراق است که میان سوریه و ایران قرار دارد. چون بابل شهر بابل را پایتخت خود قرار داد. در قرن هفتم و ششم به اوج شکوفائی و عظمت رسید. آجرهای خیلی خوبی برای ساختن معبدهای زیبا و ساختمان‌های دیگر می‌ساخت. بنوخاد نژاد دوم (۵۶۲ـ۶۰۵ قرن میلادی) شاه بزرگ بابل، دروازه‌ای برای کاخ خود با آجر پخته شده فراهم کرد و در ساختن دیوارها که بر آنها نقش و نگار جانوران که در روی آجرهای مخصوص نگار شده زینت می‌دادند.

بابلی‌ها هم چنین پیام‌ها و مطالب گوناگونی روی خشت خام می‌نوشتند و آن را با آتش می‌پختند و آنگاه آنها را در کتابخانه‌ها قرار می‌دادند و به این ترتیب میراث‌های با ارزشی از دانش و تکنیک و عقاید و اوضاع اجتماعی حتی نجوم و تاریخ خود مطالب بسیار به یادگار گذاشتند که امروزه ترجمه و مورد دسترس واقع شده است. بابل قرن‌ها پیش ویران گشت، اما بسیاری از ترقیات پر اهمیت آنها به جا مانده است.

کوره‌ای آجرپزی در نزدیکی بمبئی در هند کشف گردیده که مربوط به ۲۰۰۰ قرن میلادی می‌باشد. رومیان آجر یا سفال را به بریتانیا شناسانیدند.

بعدها آجرها و سفال‌های ویلاها و مزارع روم باستانی را گرد آوردند و در ساختن ساختمان‌هائی چون کاخ‌ها و برج کلیسای جامع آلبانس ALBANS و در کلیسای ترینتی و کلچستر به کار بردند.

آجرهائی که از خاک رس ساخته شد دیگر نیازی نبود که بستر رودخانه را گود و از خاک رس آن استفاده نمایند. خاک رس بر اثر درهم شکستن و خرد شدن صخره‌ها پدید آمد و در ته بسار رودخانه‌ها و کوه‌های یخ شناور به جا ماند. دریاچه نیز مقادیر فراوان گل رس در ته خود گرد آورد اما این گل رس به واسطه داشتن مواد شیمیائی مختلف برای ساختن آجر مناسب نیست.

طی قرن‌های بسیار شیوه آجرسازی ترقی و تکامل یافت تا جائی که کار خشت مالی و خشک کردن و در کوره گذاشتن و پختن و از کوره خارج کردن آجرهای پخته و بارگیری آن در کامیون تقریباً خودکار شده است.

یک شیوه آجرپزی در کوره‌های جدید آن است که بر اثر سوزانیدن سوخت حرارت در کوره به خشت‌های چیده شده می‌تابد و آنها را تبدیل به آجر پخته می‌نماید. روش دیگر آن است که خشت‌های خام را به آهستگی از تونل‌های مخصوصی که دارای درجات گرمای بالا اما متفاوتی است می‌گذرانند در کوره‌های دیگر رسم بر این است که پس از پخته شدن آجر می‌‌گذارند تا آجر سرد شود و آن‌گاه آنها را از کوره خارج می‌کنند و این روش مقادیر زیادی انرژی و گرما بر اثر سرد شدن کوره از دست می‌رود در صورتی که پس از پخته شدن آجر آن را به قسمت دیگری انتقال دهند و بگذارند تا آجر سرد شود گرما و انرژی کمتری از میان می‌رود. آجر از لحاظ مصارف گوناگون به اشکال و قطرها و اندازه و رنگ‌های مختلف تقسیم گردیده و هر کدام از آنها مصارف خاصی دارد. مثلاً آجر فشاری برای سفت‌کاری ساختمان و آجر سفید یا سرخ برای روی کار و آجر نسوز برای ساختن کوره و غیره کاربرد دارد. از برخی آجرها به واسطه استحکام و وزن زیاد در پل‌سازی و غیره استفاده می‌کنند.

در روزگاران گذشته آجرسازان روی آجرهای ساخت خود علامت یا شماره یا تاریخ و غیره می‌گذاشتند و این آجرها خود را در پاره‌ای موزه‌ها می‌توان یافت. بر روی آجرهائی که شاه اور در حدود ۲۳۰۰ قرن میلادی میزیسته چگونگی استحکام شهر خود را بیان کرده و یک شاه ارچ ERECH چگونگی ساختمان کاخ خود را در حدود ۲۴۰۰ قرن میلادی ساخته شده بیان نموده، یک آجر در شهرک ککه‌وا CAKKEVA رومی (اکنون سیلچستر SILCHSTEER می‌باشد) پیدا شده و برخی از آجرهای رومی علامت TPFA و TPF و TPFB و غیره دارد.

مطالب بسیار از گذشته و تاریخ و پیشرفت‌های فنی و آداب و رسوم قوانین ملل باستانی که بر روی آجر نقش گردیده و به جا مانده به دست ما رسیده است.