تغذیه سالم امروز, آینده روشن فردا

جستاری درباره چاقی پدیده عصر حاضر

امروزه مسئله چاقی پدیده‌ای‌است که همه سنین و اقشارمختلف را درگیرخود کرده است، اما به راستی برخورد صحیح با این معضل چیست؟ ازآنجا که همواره پیشگیری بهتر از درمان است، خوب است از کودکی آداب صحیح غذا خوردن و تغذیه سالم را به فرزندانمان بیاموزیم تا بتوانند آینده‌ای روشن را با اعتماد به نفس بیشتر و سلامت جسمی و روحی برای خود رقم زنند. توسعه و رشد کشورها بیش از هر چیز به نیروی انسانی ماهر و توانمند وابسته است.

نسلی که بتواند دانش فنی منطبق با زمان و مکان را ابداع کند. نسلی که توانمندی کار فکری و بدنی را داشته باشد. نیروی کار سالم و ماهر از مزرعه و معدن و کارخانه تا حضور در صحنه‌های علمی و دانشگاهها ضامن بقا و توسعه هر کشور است. تغذیه کودک در ادوار گوناگون بنا به نیازهای آن دوره خاص متفاوت است که نیازمند توجه و آگاهی والدین است. از حوالی یک‌سالگی که کودک به تدریج با انواع غذاهای خانواده آشنا می‌شود، باید از شش گروه غذایی اصلی یعنی گروه نان و غلات، گروه شیر و لبنیات، گروه گوشت و تخم مرغ و حبوبات و گروه میوه‌ها وگروه سبزی‌ها استفاده کند.

به‌طور کلی از سال دوم زندگی ذائقه کودک با غذای خانواده شکل می‌گیرد بنابراین بهتر است از تهیه غذاهای شور و پرادویه خودداری کنید و سعی کنید از سرخ کردن غذا به‌ویژه با حرارت زیاد و به مدت طولانی پرهیز کنید. آشنایی کودک با غذای خانواده باید تدریجی باشد به‌طوری که بعد از گذشت مدت زمان کوتاهی نیاز به تهیه غذای مخصوص و جداگانه برای کودک نباشد. گنجایش معده کودک در مقایسه با افراد بزرگسال کمتر است و با مقدار کمی غذا خیلی سریع سیر می‌شود.

از طرف دیگر کودک در حال رشد است و معمولا «دائما» در حال فعالیت و مشغول بازی است پس نیاز او به انرژی و مواد غذایی زیاد است،پس تعدد وعده‌های غذایی بیشتر در مقادیر کمتربهتر است. نباید انتظار داشته باشید که کودکان نیز مانند بزرگسالان فقط صبحانه، ناهار و شام بخورند بلکه باید بخصوص بعد از سال اول زندگی حتی تا پنج سالگی حداقل روزانه پنج وعده غذا بخورند. کودکان یک تا پنج ساله همچنان دوران رشد را سپری می‌کنند بنابراین نیاز به مقدار انرژی و پروتئین و سایر مواد مغذی با افزایش سن کودک بیشتر می‌شود.

برای تامین تمامی مواد مغذی مورد نیاز کودکان، برنامه غذایی آنان باید شامل ترکیبی از مواد مغذی مختلف از چهار گروه اصلی غذایی باشد. گروه‌های اصلی غذایی عبارتند از گروه نان و غلات که انرژی و مقداری پروتئین مورد نیاز کودک را تامین می‌کند - گروه شیر و لبنیات که کلسیم، فسفر و پروتئین را تامین می‌کند و برای رشد اسکلت و استحکام استخوان‌ها و دندان‌ها لازمند - گروه گوشت، حبوبات و تخم مرغ که پروتئین و سایر مواد مغذی مورد نیاز کودک را تامین می‌کند و برای رشد او لازمند و گروه سبزی‌ها و میوه‌ها که ویتامین‌ها و املاح مورد نیاز کودک را تامین می‌کنند.

● عوارض چاقی در دوران کودکی

یکی از عوارض چاقی در دوران کودکی شکل‌گیری سلول‌های چربی از کودکی و بروز ناراحتی‌ها و حملات قلبی در دوران نوجوانی و جوانی و قبل از رسیدن به ۳۰ سالگی است که گاهی حتی به مرگ منجر می‌شود.

کودکان چاق معمولا بدون آنکه والدین مطلع باشند مشکل فشارخون هم دارند. در نهایت پروفایل لیپیدی یا چربی خون، کلسترول و گلیسیرید خون این کودکان بالا بوده و دور کمر بزرگی دارند. این کودکان از نظر اجتماعی منزوی و گوشه‌گیر بوده و هر چقدر بزرگ شده و به سن دبستان، راهنمایی و دبیرستان می‌رسند از جمع بیشتر دور شده و از نظر روان‌شناسی این مسئله کاملا مشخص است که نسبت به ظاهر فیزیکی خود اعتماد به نفس ندارند. امروزه خیلی کمتر به این نکته توجه می‌کنیم که چاقی به‌ویژه در دوران کودکی می‌تواند پیامدهای جبران‌ناپذیری به دنبال داشته باشد که یکی از عوارض آن کوتاه قدی است.

لازم به توضیح است چاقی‌ای که از دوران کودکی آغاز شود، در مقایسه با چاقی‌ای که در بزرگسالی ایجاد می‌شود، قطعا عوارض بیشتری در دوران بزرگسالی به همراه دارد. معمولا دیده شده افراد چاقی که از کودکی چاق بوده‌اند حتی اگر از نظر ژنتیکی قد بلند بوده‌اند نسبتا قد کوتاه بوده و در مقایسه با هم سن و سالان خود قد کوتاه هستند. علت این موضوع آن است که در بدن هورمونی به نام لپتین از سلول‌های چربی بدن ترشح می‌شود.

هر چقدر تعداد سلول‌های چربی در بدن بیشتر باشد، میزان ترشح هورمون لپتین بیشتر خواهد بود. یکی از فاکتورهای کلیدی که در بلوغ دختران و پسران اهمیت دارد، این است که لپتین در بدن ترشح می‌شود.

با شروع نوجوانی، ما شاهد تجمع چربی در بدن هستیم. با تجمع چربی، ترشح هورمون لپتین هم آغاز می‌شود که خود این هورمون بر هیپوتالاموس تاثیر گذاشته و سبب ترشح هورمون‌های دیگری می‌شود. همچنین بر هیپوفیز تاثیر گذاشته و سبب ترشح هورمون‌های جنسی دیگری شده و در نهایت بر اندام‌های تناسلی اثر گذاشته و سبب ترشح هورمون‌هایی مثل استروژن و پروژسترون در دختران و تستوسترون در پسرها می‌شود. در یک کودک چاق به‌طور طبیعی هورمون لپتین ترشح می‌شود و لپتین خود محرکی برای ترشح هورمون‌های جنسی شده و سبب بلوغ زودرس در کودکان می‌شود که پیامدهای اجتماعی زیادی را به دنبال دارد.

هورمون‌های جنسی می‌توانند بر صفحات رشد استخوانی اثر کرده و زودتر از موعد سبب بسته شدن رشد این صفحات شوند، در نتیجه رشد قدی متوقف شده و فرد کوتاه قد می‌ماند. در بزرگسالی این کودکان به افراد چاق قد کوتاه تبدیل می‌شوند که هم چاقی و هم کوتاهی قد اعتماد به نفس آنها را گرفته و سبب بروز مشکل در زندگی آنها می‌شود. توجه والدین به وزن کودک‌شان در صورتی که او دچار اضافه وزن باشد، ضروری است... اما در عین حال والدین باید با کودک‌شان برخوردی احترام‌آمیز و حمایت‌کننده داشته باشند زیرا فشار آوردن بر آنها - به خصوص در سنین نوجوانی- برای کاهش وزن ممکن است منجر به پرخوری یا ابتلای آنها بی‌اشتهایی عصبی شود.

غذای مغذی رشد مغزی کودکان را تقویت می‌کند و به علاوه عملکرد ذهنی، حافظه و تمرکز آن را هم افزایش می‌دهد.

▪ ماهی سالمون: اسیدهای چرب نظیر آنچه در سالمون یافت می‌شود بهترین منبع امگا۳ DHA و EPA است که هر دو برای رشد و عملکرد مغز ضروری است. در واقع مطالعات تازه نشان می‌دهد افرادی که بیشتر از اسیدهای چرب در رژیم غذایی‌شان استفاده می‌کنند ذهن تیزتری داشته و آزمون‌های مهارت‌های ذهنی را بهتر انجام می‌دهند.

اگر چه ماهی‌های تن نیز منبع غنی از امگا۳ هستند اما مانند سالمون اسیدچرب ندارند. ماهی تن منبع خوبی از پروتئین‌های لخم است و این ماده در مقایسه با سالمون اسیدچرب کمتری دارد، بنابراین به جای دادن ساندویچ به کودکان از ماهی سالمون سالادی تهیه کرده و به‌صورت ساندویچ به آنها بدهید. مخلوط ماهی‌سالمون با کشمش، کرفس خرد شده و هویج بسیار مفید است.

▪ تخم‌مرغ: پروتئین منبع شناخته شده و غنی پروتئین است اما زرده تخم‌مرغ که دارای کولین فراوانی است به تکامل ذهنی و تقویت حافظه کودکان کمک می‌کند.هرگز کودکان خود را بدون خوردن صبحانه به مدرسه نفرستید و سعی کنید در این صبحانه حتما تخم‌مرغ وجود داشته باشد. حداقل یک شب در هفته، شام، صبحانه بخورید یعنی تخم‌مرغ آب‌پز و نان تست. به کودکان خود کمتر نیمرو بدهید. سعی کنید بیشتر تخم‌مرغ آب‌پز برای‌شان آماده کنید.

▪ کره بادام‌ زمینی: بادام زمینی و کره بادام‌زمینی منبع بسیار خوبی از ویتامین E است یعنی ویتامینی که دارای آنتی‌اکسیدان‌هایی است که غشای اعصاب را محافظت می‌کند. علاوه بر این ویتامین به مغز و سلول‌های مغزی کمک می‌کند تا از گلوکز برای تولید انرژی استفاده کنند.سعی کنید از موز و کره بادام‌زمینی یک ساندویچ تهیه کنید. یک سیب را حلقه‌حلقه کنید و میان آن کره بادام‌زمینی بریزید. روی سالاد خود یک قاشق کره بادام زمینی بریزید.

▪ غلات کامل: مغز به‌طور مداوم به قند نیاز دارد و غلات کامل این ماده را برای مغز مهیا می‌کنند. غلات که دارای فیبر فراوانی هستند کمک می‌کنند تا به‌طور مداوم و آهسته قند بدن آزاد شده و همچنین به دلیل داشتن ویتامین B برای سلامت سلول‌های عصبی لازم است.غلات را در ابتدای لیست خرید قرار دهید. نان و غلات هم برای کودکان بسیار مفید است. به جای چیپس، به عنوان میان‌وعده به کودک‌تان نان حاوی غلات بدهید.

▪ جو و جوی پوست‌کنده: جو یکی از آشناترین غلات برای کودکان است که برای مغز بسیار مفید است. جو انرژی مفید و سوخت کافی را برای مغز فراهم می‌کند. جو که دارای فیبر فراوانی است، مغز کودکان را تغذیه می‌کند تا در مدرسه عملکرد بهتری داشته باشد. جو همچنین منبع خوبی از ویتامین E و B، پتاسیم و روی است که بدن کودکان برای انجام عملکرد مغز با ظرفیت کامل به آن نیاز دارد.افزودن میوه‌های خشک و شیر سویا و دارچین به جو به علاوه تکه‌های لیمو و کمی عسل و موز تازه عصرانه یا میان‌وعده مفیدی برای کودکان است.

● نکات مهم برای کاهش وزن در کودکان و نوجوانان

▪ داشتن انگیزه: آمادگی برای کاهش وزن مهم‌ترین چیز است. نوجوانانی که در این تجربه شرکت کرده بودند، به‌خاطر اینکه می‌خواستند سلامت‌شان بهبود یابد، ظاهر بهتری پیدا کنند و احساس بهتری نسبت به خودشان داشته باشند، کارکرد ورزشی یا سایر فعالیت‌هایشان را بهتر کنند، انگیزه زیادی برای کاهش وزن داشتند.

▪ فعال بودن: ورزش تابه‌حال پرطرفدارترین شیوه برای لاغر شدن بوده است و ۸۳ درصد نوجوانانی که در این تجربه شرکت داشتند، برای کاهش وزن‌ و حفظ وزن طبیعی میزان فعالیت‌هایشان برای سوزاندن کالری‌ها را بالا برده بودند. دویدن، پیاده‌روی و وزنه زدن رایج‌ترین گزینه‌های آنها برای این کار بود. دو سوم این کودکان به انجام ورزش سه تا پنج بار در هفته ادامه دادند.

▪ خوردن وعده‌های غذایی کوچک‌تر: این نوجوانان فهمیده‌اند که خوردن یک تکه گوشت به اندازه یک کارت بازی و یک فنجان ماکارونی برای یک وعده غذایی‌شان کافی است. آنها با استفاده از بشقاب‌ها و فنجان‌های کوچک‌تر و نیز نخوردن مواد غذایی به‌طور مستقیم از پاکت آن توانستند وعده‌های غذایی کوچک‌تری را بخورند.

▪ حمایت والدین: هیچ‌گاه قدرت پشتیبانی والدین را دست کم نگیرید. تشویق والدین به خوراکی‌های مغذی کم‌کالری و ورزش کردن والدین به همراه فرزندان‌شان یک عامل مهم در موفقیت در کاهش وزن بود.

پارمیس ایزدپناه