خوزستان , تجارتی نیم بند و دیگر هیچ

شانزده سال پس از پایان جنگ تحمیلی, خوزستان استانی كه بر ذخایر غنی طلای سیاه قرار گرفته, با اندك بهره ای از درآمدهای سرشار نفتی همچنان در نیمه راه بازسازی فیزیكی و رونق فعالیت های تجاری اقتصادی باقی مانده است

در طول این سال ها هزینه كرد دو در هزار درآمدهای نفتی در این استان، بازسازی خسارت های جنگ را كفاف نداده و تاسیسات بندری و گمركی قطب تجاری ایران بدون هیچ گونه توسعه كمی و كیفی به خدمات دهی نیم بند خود ادامه می دهد. خدمات و فعالیتی كه در پی حذف تخفیف ۳۰ درصدی تعرفه واردات برای ساكنان خرمشهر به شدت رنگ باخته است. این در حالی است كه به غیر از مركز استان، اهواز در سایر شهرهای استان فعالیت صنعتی و اقتصادی خاصی راه اندازی نشده و فقر و بی عدالتی همچنان بر استان حاكم است.

• خرمشهری كه می شناختیمش

اولین اسكله تجاری بزرگ در خرمشهر برای پهلو گرفتن كشتی اقیانوس پیما در سال ۱۳۰۸ مورد بهره برداری قرار گرفت. بدین ترتیب اولین بندر تجاری ایران و نخستین بندر ساحلی كشور در خرمشهر شكل گرفت. در سال ۱۹۴۱ میلادی ۶ اسكله توسط متفقین برای مقاصد نظامی و در سال ۱۳۲۳ شمسی دو اسكله دیگر برای فعالیت های تجاری ساخته شد. سپس در سال ۱۳۵۵ برای توسعه بندر ۴ اسكله تجاری دیگر بر این مجموعه افزوده شد. بر این اساس بندر خرمشهر به عنوان خوش آب و هواترین بندر خاورمیانه با اتكا بر زیرساخت های مناسب به پررونق ترین قطب تجارت بین المللی ایران بدل شد. اما آغاز جنگ ایران و عراق به همه این فعالیت ها پایان داد. هم اینك ۷۰ درصد مردم خرمشهر تحت پوشش كمیته امداد امام خمینی(ره) روزگار سپری می كنند و نرخ بیكاری در این شهر بالاترین حد در كشور یعنی ۲۷ درصد است. بیش از ۴۴ درصد شهر هنوز بازسازی نشده و بخش قابل توجهی از جمعیت آن همچنان در خرابه های ناشی از جنگ زندگی می كنند. كوی آریا كه روزگاری سكونت گاه سناتورهای رژیم پهلوی بود، خرابه هایش این روزها نیمچه سرپناهی است برای خانوارهای رهیده از جنگ.سلطانپور مدیرعامل شركت مهندسی و ساخت تاسیسات دریایی ایران كه در خرمشهر فعال است در توضیح مزیت اقتصادی منطقه كه بیشتر حاكی از محرومیت حاكم بر آن است، می گوید: «حرفه ای ترین جوشكاری كه در منطقه عسلویه با دستمزد ماهیانه یك میلیون تومان كار نمی كند، در خرمشهر با ماهیانه ۲۵۰ هزار تومان حاضر به كار است. این در حالی است كه هوای مطلوب این منطقه در مقایسه با عسلویه كارایی كارگران را افزایش می دهد.»وی می افزاید: «در توضیح محرومیت خرمشهر همین بس كه ۴۵۰۰ كودك خرمشهری در سال ۷۶ یا ۷۹ تحصیلی به دلایلی چون نداشتن كفش و مانتو به مدرسه نرفتند. كمبودهایی كه در مجموع با ۱۰ میلیون تومان قابل تامین بود.»اندك رونق دلمشغولی ساكنان خرمشهر یعنی تجارت نیز این روزها در حال رنگ باختن است. حذف تخفیف ۳۰ درصدی تعرفه واردات كالا سبب شده تا فعالیت بندر بازسازی شده این شهر رو به زوال گذارد. گمرك این شهر كه پیش از جنگ هشت ساله با عراق مسئول ترخیص ۹۰ درصد كالاهای وارداتی كشور بود، هم اینك با ساختمان و تجهیزاتی بازسازی نشده توانسته به جایگاه سوم در میان سایر گمركات كشور بازگردد. گمركی كه در دوران صدرنشینی بندر خرمشهر، دانشگاه گمركات كل كشور بود. اسدالله احمدی مدیركل گمرك خرمشهر در تشریح كارنامه عملكرد سازمان متبوعه خود می گوید: «تا پایان دهه دوم دی ماه سال جاری گمرك خرمشهر موفق به صادرات ۱۴۲۳ میلیارد ریال كالای غیرنفتی از جمله میوه، مواد خوراكی، مصالح ساختمانی و آهن آلات شده كه این رقم در مقایسه با مدت مشابه سال پیش ۱۲۰ درصد رشد كرده است. همچنین در این مدت ارزش واردات كالا از گمرك این شهر به ۸۰۳۸ میلیارد ریال رسیده كه در مقایسه با دوره مشابه سال پیش ۱۸۰ درصد رشد نشان می دهد.»گمرك شلمچه نیز دو سالی است كه در قالب چند كانتینر به عنوان یك واحد تابعه گمرك خرمشهر در مرز ایران و عراق فعال شده است. شلمچه ای كه اینك پس از قطع ۶ میلیون اصله نخل، شهادت ۳۰ هزار رزمنده ایرانی و كشته شدن ۲۴۰ هزار نیروی عراقی به عنوان دشتی نوستالژیك به یادگار مانده، این روزها شاهد تردد تریلرهایی به امتداد ۲ كیلومتر برای صادرات سیمان، آهن آلات و موزائیك به عراق است. تا پایان دهه دوم دی ماه سال جاری بیش از ۷۳۸ میلیارد ریال كالا از این گمرك به عراق صادر شده است. این رقم در مدت مشابه سال گذشته ۲۸۷ میلیارد ریال بوده است.احمدی می گوید: «اگر بی نظمی خیل كارگران عراقی كه برای تخلیه بار در مرز حضور دارند، بگذارد و اگر بسته شدن گاه گاه مرز از سوی طرف عراقی به دلایل سیاسی یا قطع شدن برق گمرك عراق از سوی گمرك ایران نباشد تا پایان امسال ارزش صادرات ایران به عراق از گمرك شلمچه بالغ بر ۸۰ میلیون دلار خواهد شد.»

وی می افزاید: «با وجود امكانات كم این گمرك و دمای طاقت فرسای منطقه در تابستان ما همواره سعی كرده ایم كالاهای استاندارد به عراق صادر كنیم.»

• اولین گمرك صادراتی

در ۶۵ كیلومتری شرق خرمشهر دومین اداره كل گمرك استان یعنی گمرك بندر امام خمینی(ره) واقع شده است. این گمرك از قدیمی ترین گمركات كشور است كه طبق روایتی سال افتتاح آن به پیش از سال ۱۳۱۰ می رسد. به گفته غلام عباس زندی مدیركل گمرك بندر امام خمینی(ره) این گمرك به لحاظ تناژ اولین گمرك صادراتی كشور و بعد از گمرك بندر شهید رجایی دومین گمرك وارداتی كشور است. به طوری كه از ابتدای سال جاری تا پایان آذرماه ۶/۱ میلیارد دلار كالا همچون محصولات معدنی، صنایع شیمیایی و آهن آلات از این گمرك به ۳۷ كشور جهان صادر شده است. این میزان صادرات در مقایسه با مدت مشابه سال پیش ۹/۲۵ درصد رشد داشته است. زندی می افزاید: «در همین مدت ۴/۴ میلیارد دلار كالا از جمله آهن آلات، محصولات نباتی و محصولات معدنی از این گمرك وارد كشور شده كه در مقایسه با دوره همانند سال پیش ۶۰ درصد افزایش یافته است.» وی خاطرنشان می كند: «بنزین یكی از اقلام وارداتی این گمرك است كه از اول سال جاری تا پایان آذرماه مقدار ۱۱۴۵۶۲۸ متریك تن به ارزش ۴۷۶ میلیون دلار از این گمرك ترخیص شده كه هزینه تمام شده واردات هر لیتر آن ۳۷۸۵ ریال بوده است.»

مهمترین گمرك تابعه بندر امام خمینی(ره) گذشته از ماهشهر و هندیجان گمرك منطقه ویژه اقتصادی پتروشیمی است. این منطقه ویژه كه در پی مصوبه تیر ماه سال ۷۶ دولت در چارچوب ۵ سایت راه اندازی شده، تنها در سایت شماره یك خود پذیرای ۱۲۰ شركت و ۶۰۰ میلیون دلار سرمایه گذاری بخش خصوصی است. با تولید سالانه ۵/۸ میلیون تن محصولات پتروشیمی در این منطقه امید می رود سهم ایران در بازار جهانی این محصول از ۶/۰ درصد به ۲/۲ درصد در سال ۸۵ برسد. گمرك این منطقه به منظور توسعه صادرات محصولات صنایع شیمیایی و ارتباطات سریع تر و سرعت بخشیدن در ورود و خروج كالا و تجهیزات صنایع پتروشیمی در آذر ماه سال ۸۱ راه اندازی شده و در نه ماهه نخست سال ۸۳ بیش از ۸۳ میلیون دلار متانول، پلی اتیلن، روغن موتور و نفت از این گمرك به خارج از كشور صادر شده است.

• آبادان شهری ظاهرفریب

وارد بازار ته لنجی های آبادان كه بشوید خاطره آبادان دهه ۵۰ بار دیگر زنده می شود. راسته در راسته مغازه های مملو از اجناس لوكس و البسه درجه یك و جمعیتی كثیر كه كمتر رستوران شیكی را در اوقات غذاخوری خالی می گذارند، جلوه واضحی از یك شهر پررونق است. با این حال معاون مدیر لوكس ترین هتل شهر یعنی هتل كاروانسرا می گوید: «این ظاهر شیك باطنی پوشالی دارد. در واقع به دلیل عدم شكل گیری صنایع متعدد در این شهر مردم چاره ای جز روی آوردن به راه اندازی مغازه های متعدد نداشتند. مغازه ها این روزها به زحمت هزینه های خود را پوشش می دهند. آبادان دیگر آن رونق صنعتی و توریستی گذشته را ندارد و هتل های شهر هم به طور متوسط ۵۰ درصد اشغالی دارند.» در همین خصوص علی رسولی كه مغازه دار جوان آبادانی است می گوید: «پس از بازخریدكردن كاركنان تنها واحد صنعتی شهر، پالایشگاه، دیگر حتی كاركنان قراردادی این واحد نیز از وضعیت مالی خوبی برخوردار نیستند تا مشتری پروپاقرص ما باشند. این ماشین های لوكس در حال تردد نیز كالاهایی است كه كاركنان سابق پالایشگاه با هزینه بازخریدی خود خریداری كرده اند. در واقع مردم آبادان با سیلی صورت خود را سرخ نگاه داشته اند.» این شهر گمركی دارد كه به واسطه قرارداشتن در تیررس عراقی ها، در دوره جنگ تخریب شده و پس از بازسازی ظاهری و شتاب زده از نیمه دوم سال ۷۱ فعالیت مجدد خود را آغاز كرده است. با توجه به مسافت كوتاه با كشورهای عراق و كویت این گمرك از اهمیت ویژه ای برای تجار صادركننده برخوردار است منتها بعد از گذشت ۱۶ سال از جنگ هنوز گمرك آبادان با یك انبار و اسكله هایی كه بیش از ۵۰ سال قدمت دارند، در حال سرویس دهی به تجارت شهری است كه آوازه آن به لحاظ موقعیت صنعتی و استراتژیك در دنیا مشهور بوده است. طی ۹ ماهه سال جاری این گمرك شاهد صادرات ۳۹ میلیون دلار كالا بوده كه در مقایسه با مدت مشابه سال قبل ۳۰ درصد رشد داشته است. در همین مدت واردات این گمرك نیز با ۷۸ درصد كاهش نسبت به سال گذشته به ۱۴ میلیون دلار رسیده است.

• شهر حاشیه نشین ها

عنوان صفحه اول روزنامه ای محلی با نام «بهار سبز» بیش از هر توصیفی گویای وضعیت حاكم بر مركز استان خوزستان است. «اهواز شهری با ۳۰۰ هزار حاشیه نشین» حاشیه نشین هایی كه از روستاهای ویرانه استان به اطراف این شهر بزرگ پناه آورده اند. لذا اهواز به آسیب پذیرترین شهر استان بدل شده است. گمرك این شهر نیز از آسیب در امان نمانده است. جاسم عالمی مدیركل گمرك اهواز و ناظر گمركات استان در این خصوص می گوید: «كمبود بودجه و عدم توجه ویژه سازمان مدیریت و برنامه ریزی به گمركات استان سبب شده تا تنها منبع رونق اقتصاد خوزستان یعنی تجارت به لحاظ نقصان امكانات گمرك با آسیب های جدی روبه رو شود. آسیبی كه روند توسعه استان را با كندی محسوسی روبه رو كرده است.» اهواز صنعتی ترین و پررونق ترین شهر استان خوزستان است. به طوری كه رضا شماسی كه یك فعال اقتصادی ساكن اهواز است، می گوید: «مردم اهواز برخلاف سایرین راحت تر پول خرج می كنند. به همین علت درآمدزایی این شهر برای كسبه و تجار بسیار بالا است.» وی كه خود زاده خرمشهر است می افزاید: «به دلیل اینكه هنوز در برخی مناطق خرمشهر به بهانه تغییر نقشه شهر اجازه ساخت وساز نمی دهند و كاسبی كساد است، برای تامین هزینه های زندگی به اهواز مهاجرت كرده ام. البته بخش عمده ای ساكنان اهواز، آبادان و خرمشهر هم ساكنان اصیل این شهر نیستند و مهاجران روستاهای اطراف هستند. الان آبادانی اصیل را تنها در شیراز می توان پیدا كرد.»وی در مورد دلایل زندگی فلاكت بار مردم استان می گوید: «یكی از دلایل برمی گردد به فرهنگ زندگی روستائیان بومی استان، دلیل دوم شاید تردیدهای رخ داده پس از رشد انگیزه های تجزیه طلبانه میان برخی ساكنان استان است. از سوی دیگر به نظر می رسد برخورد بد مردم با مسئولان مملكتی كه برای سركشی به استان می آیند، انگیزه ها را كاهش داده است. با این حال حق مردم این استان چه روستایی و چه شهری، چه عرب و چه عجم بیش از اینها است و استان همچنان نیازمند توجه ویژه مسئولان دلسوز است.»