سـوال مهـمـی کـه بیشـتر پـزشکان نمی پرسنـد

یکی از سوالاتی که معمولا از بیماران پرسیده نمی شود این است که کجا زندگی می کنند عدم توجه به این پرسش و پاسخ آن به دلیل بی اطلاعی یا بی توجهی افراد اعم از پرسنل پزشکی و بیماران به نقش مهم محیط زیست بر سلامت و در بروز اختلالات و بیماری های مختلف است

یکی از سوالاتی که معمولا از بیماران پرسیده نمی‌شود این است که کجا زندگی می‌کنند. عدم توجه به این پرسش و پاسخ آن به دلیل بی‌اطلاعی یا بی‌توجهی افراد اعم از پرسنل پزشکی و بیماران به نقش مهم محیط‌زیست بر سلامت و در بروز اختلالات و بیماری‌های مختلف است...

اما آیا واقعا اطلاعات جغرافیایی می‌تواند به سلامت افراد کمک کند؟ آیا عبارت «محیط‌زیست» در میان سوالات پزشکان به چشم می‌خورد؟ آیا پزشک شما هرگز درباره شرایط محیطی که در آن زندگی می‌کنید، پرسیده است؟ بسیاری از افراد با توجه به وضعیت اقتصادی، خانوادگی، شغلی و... مکان‌های جغرافیایی مختلفی را برای زیستن برگزیده و درواقع زندگی را در شرایط محیطی مختلف تجربه کرده‌اند. از نظر شرح حال پزشکی این سوال که «کجا زندگی یا کار می‌کنید؟» و به عبارتی «در چه موقعیت محیطی و جغرافیایی زندگی را سپری می‌کنید؟» به معنی آن است که «آیا خود را در معرض عوامل خطرساز که در بیشتر موارد خودتان نیز از آن بی‌اطلاع یا به آن بی‌توجه‌اید، قرار می‌دهید.» علاوه بر محل زندگی، شغل شما نیز نقش بسزایی در پاسخ به این سوال دارد. برای مثال پاسخ فردی که دائما در حال سفر‌های هوایی است با شخصی که با قطار سفر می‌کند یا کسی که به ندرت به سفر می‌رود متفاوت است.

● تاریخچه ای که در مطب پزشکان نمی پرسند

اگر دوره‌های زندگی خود را مرور کنید، شاید دریابید که در محدوده‌های زمانی مختلف تحت عوامل خطرساز گوناگون قرار گرفته‌اید. برای مثال ممکن است ۱۵ سال اول زندگی را در شهری صنعتی یا منطقه‌ای با غلظت‌های بالای آلاینده‌های گوگردی و کربنی گذرانده باشید و درنتیجه حضور مستمر در چنین محیطی ریه‌های شما مدت‌ها در معرض این آلاینده‌ها قرار گرفته‌اند. پس از این دوران به منطقه دیگری نقل مکان کرده‌اید که کارخانه پلاستیک‌سازی در آن واقع شده که در آن مقادیر زیادی بنزن و ترکیبات کلر مصرف می‌کنند و شما بخش دیگری از عمر خود را در این شرایط گذرانده‌اید. به‌این‌ترتیب ریه‌های شما دوران میانسالی را در حال استنشاق غلظت‌های مختلف این مواد سپری می‌کنند. سپس به خاطر فرصت شغلی مناسب راهی شهر دیگری شده‌اید که به خاطر موقعیت جغرافیایی و فعالیت‌های بشری ریه‌های نسبتا مسن‌تر شده شما را با مقادیر زیاد ذرات معلق، دی‌اکسید‌کربن و دوز‌های بالای ازن پر می‌کند. با چنین تصویری از سابقه محل زندگی‌تان می‌توانید حدس بزنید تاریخچه محیط‌زیست‌تان تا چه حد به سلامت شما صدمه زده است و شاید این تنها تاریخچه‌ای باشد که در مطب پزشکان درباره آن سوالی از شما پرسیده نمی‌شود.

اینکه طی سال‌های گذشته کجا زندگی کرده‌اید؟ کیفیت آب آشامیدنی مناطقی که در آن سکونت داشتید چگونه بوده است؟ سطح آلاینده‌های این محیط‌ها و سوالاتی از این قبیل که به محیط‌زیست انسان مربوط می‌شود معمولا مورد غفلت قرار می‌گیرند. به این ترتیب شاید اگر فردی که اخیرا دچار حمله قلبی شده نقشه محل زندگی خود طی سال‌های گذشته را از نظر عوامل خطرساز و موثر در وقوع این اتفاق مرور کند، دریابد که او بهترین راه را برای رویارویی با حمله قلبی انتخاب کرده است.

● ژئومدیسین یا زمین شناسی پزشکی چیست؟

زمین‌شناسی پزشکی به مطالعه تاثیر عوامل و فرآیندهای طبیعی بر سلامت انسان و حیوان می‌پردازد. این علم شامل زمین‌شناسی، زیست‌پزشکی و سلامت عمومی است برای رفع طیف وسیعی از مشکلات سلامت محیطی به کار می‌گیرد و این قابلیت را دارد که گروه‌های پزشکی را به پیگیری مسایل مربوط به بهداشت محیط و ارتقای سلامت عموم ترغیب کند.

بنابراین یکی از نکات مهمی ‌که لازم است در روند تشخیص و درمان مورد توجه پزشکان قرار گیرد اطلاعات جغرافیایی محل زندگی بیماران است که درحال‌حاضر در حوزه دانشی به نام زمین‌شناسی پزشکی (ژئومدیسین) گنجانده شده است. این علم نسبتا نوپا، نیازمند حمایت گسترده‌ای است که لازم است پزشکان آینده درخصوص زمین‌شناسی پزشکی آموزش ببینند و از اهمیت آن در یافتن عوامل زمینه‌ساز ابتلا به بیماری‌های مختلف آگاه شوند.

به علاوه اختصاص جایی در فرم‌های ثبت‌ شرح‌حال پزشکی و سابقه بیمار به تاریخچه محل زندگی به تشخیص و یافتن علل زمینه‌ساز ابتلا به بیماری‌ها کمک می‌کند و چه بسا در تسریع درمان و حتی پیشگیری از تشدید علائم و نیز کاهش موارد جدید ابتلا از طریق اطلاع‌رسانی و آگاه‌سازی جمعی نیز موثر باشد. شاید علم زمین‌شناسی پزشکی و آگاهی همزمان از وضعیت سلامت بدن و شرایط محل زندگی از نظر عوامل زمینه‌ساز یا تشدیدکننده یک بیماری به افراد کمک کند در تصمیم‌گیری‌های خود برای انتخاب محل سکونت و حتی محل کاردقت بیشتری داشته باشند و حتی‌الامکان از آثار سوء ‌محیط‌زیست بر سلامتشان بکاهند، مضاف براینکه گروه‌های فعال در حوزه سلامت و پزشکی را به اقدامات لازم برای بهبود کیفیت شرایط زندگی، فعالیت‌های پیشگیرانه و درمانی هدفمند وامی‌دارد.

گلشن فروزان

دانشجوی دکترای اکولوژی