شیخ الاسلام حکومت ایران

بیست و یکم رمضان, سالروز وفات شیخ حر عاملی نویسنده «وسائل الشیعه»

۴۰ سال از عمر شیخ حر عاملی می گذشت که او برای زیارت مرقد مطهر امام هشتم(ع) از مشغره عازم مشهد شد. اما چیزی نگذشت که با واقعیت های جامعه آن روز تشیع در ایران روبه رو شد. شیخ حر با آنکه از واژه شاه و شاهی نفرت داشت و عزلت و ریاضت را بر حضور در عرصه قدرت و ریاست ترجیح می داد در حساس ترین برهه تاریخ تشیع به دیگر عالمان شیعه اقتدا کرد و با پذیرفتن برخی مسوولیت های اجتماعی در حساس ترین نقطه ایران یعنی خراسان که در معرض تهاجم ازبک ها و اهل تسنن هم مرز ایران بود دین خود را در صحنه سیاست نیز به تشیع ادا کرد.

پذیرفتن مقام شیخ الاسلامی از سوی شیخ حر به ماجرای سفرش به اصفهان بازمی گردد که او از طرف علامه مجلسی به دیدار کاخ شاه رفته بود. شیخ حر در مجلس شاه سلیمان بدون اجازه از شاه در بالای مجلس نزد شاه نشست به طوری که بین او و شاه یک متکا بیش نبود. شاه پس از نشستن رو به شیخ کرد و گفت؛ به من گفته اند تو از علمای جلیل و بزرگ عرب محمد بن حسن بن حر عاملی هستی حال به من بگو فاصله میان حر و خر چقدر است؟ شیخ بیدرنگ به شوخی گفت؛ یک متکا. که شاه از شجاعت و حاضرجوابی شیخ یکه خورد.

● از ولادت تا فقاهت

شیخ محمد بن حسن حر عاملی در سال ۱۰۳۳ ق. در روستای مشغره از توابع جبع چشم به جهان گشود.

جبع یکی از مراکز مهم عامل است که شخصیت های ارزنده یی همچون شیخ بهایی و شهید ثانی تحویل جامعه اسلامی داده است. دیاری که شیخ حر عاملی در آن چشم به جهان گشود یکی از سرزمین های تشیع و عالم پرور است که تشیع آن ریشه در تبعید ابوذر دارد. سرسلسله خاندان شیخ حر عاملی حر بن یزید ریاحی نخستین قربانی عشق حسین(ع) در روز عاشوراست.

● در بستر بیماری

بیش از ۱۰ سال از عمر شیخ حر عاملی نمی گذشت که بیماری شدیدی محمد را گریبانگیر شد به طوری که اهل خانه با نا امیدی از بهبودی او دست به دعا برداشتند. شیخ ما در حالی که در تب می سوخت در عالم خواب و بیداری به محضر پیامبر و امامان پاک و معصوم(ع) می رسد و بار دیگر به ساحل سلامت بازمی گردد.

وی بعدها این خواب را در کتاب اثبات الهداه جزء معجزاتی می آورد که به چشم خود دیده است و می نویسد؛ «در کودکی- حدود ۱۰سالگی- به مرض بسیار سختی دچار شدم. بستگانم گرد من جمع و در حال گریه مهیای عزا شدند و یقین کردند که من امشب از دنیا خواهم رفت. در همان حال بین خواب و بیداری، پیغمبر(ص) و چهارده معصوم(ع) را دیدم. به آنها سلام کردم و مصافحه کردم، به خصوص با حضرت صادق(ع) گفت وگو کردم که اکنون در خاطرم نیست جز اینکه می دانم در حقم دعا کردند. چون به حضرت صاحب(عج) سلام و با ایشان مصافحه کردم، گریستم و عرض کردم؛ مولای من، می ترسم در این مرض بمیرم در صورتی که هنوز بهره خویش را از علم و عمل نگرفته ام. حضرت (عج) فرمود؛ نترس که در این مرض نخواهی مرد، بلکه خدایت شفا دهد و عمری دراز کنی. سپس کاسه یی که در دست داشت به من داد، نوشیدم، همان حال خوب شدم و مرض به کلی زائل گردید. بستگانم از این حال در شگفت شدند و تا چند روز قضیه را برای آنها نقل نکردم.»

شیخ حر پس از بهبودی کامل، کوشاتر از گذشته دروس علمی را پی گرفت و پس از گذراندن مراحل مختلف علمی برای کسب فیض از محضر بزرگان دیگر، زادگاه خود را به سوی «جبع» ترک کرد و در آنجا در محضر درس عموی خود شیخ محمد فرزند علی بن محمد بن الحسن الحر العاملی المشغری الجبعی حاضر شد.

● استادان شیخ حر عاملی

شیخ حر عاملی موفق شده از استادان و علمای بزرگی کسب فیض کند و از آنان اجازه نقل روایت بگیرد که در اینجا برخی استادان شیخ را نام می بریم.

۱) پدرش علامه شیخ حسن حر عاملی که در محضر او درس خوانده و از او روایت کرده است.

۲) عموی ایشان علامه شیخ محمد حر که در محضر او شاگردی کرده و از وی روایت نیز نقل می کند. )

۳) جد مادری او علامه شیخ عبدالسلام

۴) علامه شیخ علی، فرزند محمود مشغری عاملی.

۵) علامه شیخ زین الدین، فرزند محمد بن الحسن، فرزند شهید ثانی

۶) علامه شیخ حسین، فرزند حسن بن ظهیرالدین عاملی ظهیری

۷) علامه سیدحسن حسینی عاملی

۸) علامه شیخ عبدالله حرفوشی

۹) مرحوم علامه مجلسی

۱۰) صاحب کتاب وافی، فیض کاشانی

۱۱) علامه مولی محمد طاهر، نویسنده کتاب های مشهور مثل؛ «حجت الاسلام» در شرح تهذیب الاحکام و «حکمه العارفین» و «الفوائد الدینیه» در رد حکما و صوفیه

۱۲) علامه سیدمحمد فرزند شرف الدین مشهور به سیدمیرزا جزائری نجفی

۱۳) علامه شیخ علی، مولف «الدرالمنثور» از نوادگان شهید ثانی

۱۴) علامه سیدعلی، فرزند علی موسوی عاملی

۱۵) علامه محقق خوانساری، آقا حسین شارح کتاب «دروس»

۱۶) علامه سیدهاشم بحرانی توبلی، صاحب تفسیر «البرهان»

۱۷) علامه مولی محمد کاشانی مقیم قم

آثار شیخ اجل

۱) جواهرالسنیه؛ شیخ در اولین تجربه نگارش به جمع آوری احادیث قدسی که همان کلام خداوند متعال است، می پردازد و چند سالی را در تدوین این احادیث به صورت کتابی مستقل می کوشد.

۲) صحیفه ثانیه؛ شیخ حر عاملی در مقدمه این کتاب می نویسد؛ صحیفه سجادیه کامل که قسمتی از دعاهای امام زین العابدین را دربر دارد به مهمات دین و دنیا مربوط است.

۳) الایقاظ؛ این کتاب حاوی بیش از ۶۰۰ حدیث و ۶۴ آیه و ادله بسیاری از قدما و متاخرین و جواب شبهات در موضوع رجعت است.

۴) خلق الکافر؛ آنچه در زمینه خلقت کافر به ذهن شیخ رسیده است به رشته تحریر درآورده است.

۵) القوائدالطوسیه؛ این کتاب پاسخ برخی از احادیث مشکل و درهای تحقیق بعضی از مسائل پیچیده یی است که اهل علم و کمال در زمان اقامتم در طوس سوال کرده اند.

۶) بدایه الهدایه؛ شیخ حر درباره این کتاب می نویسد؛ گروهی از برادران مومن که خواهان حق و حقیقت بودند از من درخواست کردند تا در حد توان احادیث مربوط به واجبات و محرمات را جمع آوری کنم.

۷) امل الامل؛ شرح حال علمای جبل عامل که شیخ در این کتاب نگاشته ۲۰۹ نفر و از علمای غیرجبل عامل ۱۱۱۰ نفر است.

۸) اثبات الهدایه؛ این کتاب در اثبات نبوت و امامت و بیان معجزات پیامبر اکرم از آثار شیرین و خواندنی است.

۹) هدایه الامه؛ این کتاب حاوی احکامی است که برای هر فرد ضرورت دارد.

۱۰) وسائل الشیعه؛ اما کتابی که شیخ حر را با آن و آن را با شیخ حر می شناسیم کتاب گرانسنگ «وسائل الشیعه» است. این اثر یکی از کتاب های مرجع در زمینه احادیث اهل بیت است که از اعتبار و اعتماد خاصی در میان کتاب های حدیثی برخوردار است. در این کتاب، نویسنده روش خاص خود را به کار برده و احادیث فقهی که فقها در استنباط احکام شرعی به آن نیازمندند و بر آنها تکیه می زنند جمع آوری کرده است و شمار آنان به ۲۰ هزار حدیث می رسد که شیخ حر از مصادر و کتب معتبر شیعه چون اصول کافی، من لایحضره الفقیه، استبصار، تهذیب و کتب دیگر که شمار آنها به ۷۰ منبع و مآخذ می رسد، جمع آورده است. شیخ حر در سال ۱۰۸۸ در مشهد مقدس این کتاب را به اتمام رساند.

دیگر کتاب های شیخ حر عاملی عبارتند از تعلیقه یی بر کتاب مزار تالیف علامه نسب شناس مرحوم سیدشرف الدین علی حسینی مرعشی حائری، الفصول المهمه فی اصول الائمه، کتابی در رد صوفیه، کتاب کشف التعمیه فی حکم التسمیه و ده ها کتاب دیگر.

● وفات در شب عروج امیر مومنان

پس از یک عمر خدمت به اسلام و تشیع شیخ عاملی در بیست و یکم ماه رمضان، شب قدر و شب قرآن، شب شهادت مولی الموحدین امیرمومنان، ندای حق را لبیک گفت و جان به جان آفرین تسلیم کرد.

شیخ در میان اشک عزاداران در بیست و یکم ماه رمضان ۱۱۰۴ تشییع شد و برادر علامه اش شیخ احمد بر او نماز گزارد. پس از آن، جسم مطهرش بر دستان هزاران شیعه دلباخته و روزه دار به سمت حرم مطهر امام رضا(ع) که او سال ها در کنار ضریحش به درس و بحث و تهجد و عبادت می پرداخت، تشییع شد و در حرم آن حضرت به خاک سپرده شد.

سیدمحمد ناظم زاده

منابع؛۱

-روضات الجنات، محمدباقر خوانساری، تهران، کتابفروشی اسلامیه

۲-ریاض العلما و حیاض الفضلاء، عبدالله افندی، مشهد، آستان قدس رضوی

۳-فقهای نامدار شیعه، عبدالرحیم عقیقی بخشایشی، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی