بهترین برخورد با جیغ کودک

وقتی او جیغ می زند, ما چه کار کنیم

«نزدیک یک ماه است که پسرم هرچه می‌خواهد جیغ می‌زند. اگر آنچه را که می‌خواهد به او بدهم، جیغ نمی‌زند اما هر چیزی را هم نمی‌توان دست بچه داد. از جیغ‌های او خسته شده‌ام...

از همسایه‌ها خجالت می‌کشم و همیشه در حال عذرخواهی هستم... لطفا راهنمایی‌ام کنید./ فهیمی»

آنچه خواندید، متن یکی از پیامک‌هایی است که به «سلامت» رسیده و سؤال‌های نظیر این را در طول هفته زیاد می‌شنویم و می‌بینیم. شاید این مشکل، مشکل شما هم باشد. برخی‌ می‌گویند کودک جیغ می‌زند چون نمی‌تواند حرف بزند. گاهی برخی بچه‌ها مشکلات شنوایی دارند و بلندتر حرف می‌زنند اما والدین فکر می‌کنند کودک جیغ می‌زند. کودکی که تاخیر کلامی دارد نیز با جیغ سعی می‌کند اطرافیان را متوجه خود کند. نوع مزاج کودک نیز در این میان موثر است اما جیغی که مادر و پدر را به تنگ می‌آورد و برای طلب خواسته‌ای از والدین است، ربطی به تاخیر کلامی و بیماری شنوایی ندارد و رفتاری بیمارگونه محسوب می‌شود. کودکانی که جیغ می‌زنند را به دو گروه تقسیم می‌کنیم؛ بچه‌های ۵/۱ تا ۲ ساله و بچه‌های بالای ۳ سال.

بچه‌ها در ۱۸ ماهگی تا ۳ سالگی هویت کسب می‌کنند یعنی به نحوی خود را می‌یابند و خواسته‌هایشان خودنمایی می‌کند. تا قبل از این سن، کودک تنها نیازهای فیزیولوژیک دارد اما بعد از ۱۸ ماهگی، خواسته‌های فردی پیدا می‌کند یعنی اسم خود را می‌شناسد و می‌داند مثلا این توپ مال اوست.

کودکی که در این سن است، می‌خواهد وسایل اطراف مال او باشد و سر این مساله با سایرین دعوا می‌کند. جیغ‌زدن یعنی کودک سعی می‌کند با این رفتار به خواسته خود برسد. بعد از ۳ سالگی این وضعیت باید فروکش کند اما به دلیل رفتارهای نادرست والدین و برخوردهای اشتباهشان با جیغ کودک نه‌تنها فروکش نمی‌کند بلکه شدت می‌یابد.

● با بچه‌ای که جیغ می‌زند چه‌کار کنیم؟

یکی از دلایل شدت یافتن جیغ‌زدن‌های کودک بعد از ۳ سالگی این است که والدین پاسخ‌های تشویقی نامناسب به کودک می‌دهند یعنی مثلا کودک جیغ می‌زند و خواسته‌ای از مادر دارد اما مادر نمی‌خواهد به او پاسخ دهد. در این شرایط کودک سعی می‌کند به زور با جیغ‌زدن به خواسته‌اش برسد. معمولا مادر ابتدا مقاومت می‌کند اما چون جیغ‌زدن زیاد می‌شود در نهایت تسلیم می‌شود و خواسته کودک را اجابت می‌کند. در این شرایط در واقع کودک به نحوی تشویق می‌شود و برای جیغ‌زدنش جایزه می‌گیرد. گاهی وسیله‌ای دست کودک است و مادر می‌خواهد از او بگیرد اما وقتی کودک شروع می‌کند به جیغ زدن مادر از گرفتن وسیله منصرف می‌شود. این کار هم در واقع تقویت منفی است و کودک با جیغ زدن به خواسته‌اش می‌رسد. این ۲ نوع تقویت که در جامعه زیاد هم به کار گرفته می‌شود، عامل تشدید جیغ زدن کودک بعد از ۳ سالگی است.

● برخورد با بچه‌های ۵/۱ تا ۲ ساله

خواسته‌های کودک و جیغ‌زدن‌های او در یک مقطع تا حدودی منطقی است و والدین نباید واکنش شدیدی از خود نشان دهند. باید بپذیرند جیغ زدن در این سن جزئی از روند تکامل فرزندشان است. توصیه بنده این است والدین کودکان ۲ ساله به جیغ کودک بی‌تفاوت باشند. نباید کاری کرد که جیغ زدن تبدیل به نوعی بازی برای کودک با بزرگ‌ترها شود. نباید کودک را با کارهایی که در بالا به آن اشاره شد به نحوی تشویق به جیغ زدن کرد. اگر در خانه کودک جیغ می‌زند بی‌تفاوت باشید اما در مهمانی‌ها بهتر است از قبل مسایل را پیش‌بینی کنید و قبل از آنکه کودک بخواهد با جیغ به خواسته‌ای برسد آن را انجام دهید تا موقعیت جیغ زدن برای او فراهم نشود. درواقع باید کودک را مدیریت کرد.

● برخورد با بچه‌های بالای ۳ سال

بعد از ۳ سال که کودک رشد عقلانی پیدا می‌کند، در حدی که مفاهیم را متوجه می‌شود و می‌تواند حرف بزند باید در روند رفتاردرمانی با او برخورد مناسبی شود تا این حرکت زشت را کنار بگذارد. در این سن بهتر است با یک متخصص روان‌پزشک کودک و نوجوان مشورت کنید.

● اگر اعصابتان ضعیف است...

بسیاری از والدین از جیغ‌زدن‌های کودک عصبی می‌شوند و او را کتک می‌زنند تا دیگر جیغ نزند اما تنبیه بدنی کودک هیچ کمکی به ما نمی‌کند و کار درستی نیست. کتک زدن تنها باعث شدت یافتن این رفتار در او می‌شود. اگر والدینی بیش از حد حساس هستند و نسبت به جیغ زدن کودک نمی‌توانند بی‌تفاوت باشند، بهتراست رفتار او را پیش‌بینی کنند. اگر قرار است با جیغ زدن کودک خواسته‌اش را اجابت کنند قبل از جیغ این کار را انجام دهند. والدینی که کودک ۲ ساله دارند باید اعصابشان خوب باشد اما اگر نیست باید به روان‌پزشک کودک مراجعه کنند. البته والدین به کمک برخی تمهیدات می‌توانند تحمل خود را بالا ببرند. حتی حذف عوامل پایین‌آورنده تحمل نیز می‌تواند مفید باشد. فراموش نکنیم والدین یک کودک ۲ ساله باید فوق‌العاده صبور باشند. در این صورت این دوره به خوبی می‌گذرد و در آینده اوضاع بهتر می‌شود.

● اگر کودکتان تحت تأثیر مادربزرگ و پدربزرگ است...

یکی از معضلات امروز جامعه ما این است که کودک به مادر و پدربزرگ سپرده می‌شود و نمی‌تواند بین شرایط تفاوت قائل شود و به همین دلیل لوس تربیت می‌شود. بهتر است شرایط و قوانین تربیتی را برای کودک یکنواخت کنیم اما در صورتی که امکان این کار فراهم نیست، بهتر است به کودک اعلام کنیم اینجا خانه مادربزرگ است و قانون را مادربزرگ تعیین می‌کند پس هر چه او بگوید اما در خانه ما مادربزرگ نیست و هرچه ما بگوییم قانون است. نباید اجازه داد تضاد بین دو خانه مساله‌ساز شود. بهترین کار این است که کودک را بیشتر به مهد بسپاریم یا خودمان او را بزرگ کنیم.

دکتر نسرین امیری

فوق‌تخصص روان‌پزشکی کودک و نوجوان، عضو هیأت علمی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی