سلاطین سلامتی

مرکبات, دوست داشتنی های چهارفصل

برای بسیاری از مردم مرکبات مانند یک اکسیر جادویی می‌ماند، اکسیری که بر هر درد بی‌درمان دواست. خانواده‌ای شلوغ و رنگارنگ با اعضایی متنوع که بیشترشان در تمام فصول وجود دارند و با آنکه از نظر خواص سلامت مانند دارو عمل می‌کنند...

اما طعم و عطر بی‌همتا، مرکبات را به پرمصرف‌ترین و دوست‌داشتنی‌ترین میوه‌ها تبدیل می‌کند. البته میوه فرض کردن مرکبات تعریف کاملی برای موارد مصرف این گروه خوشمزه نیست. مرکبات دورریز ندارند و تمام قسمت‌های آنها از گوشت و پوست قابل مصرف است. در آشپزی به عنوان طعم‌دهنده و چاشنی مصرف دارند و اسانس آنها در صنایع آرایشی و بهداشتی به کار می‌رود. مرکبات یکی از بهترین منابع ویتامین و آنتی‌اکسیدان است و مصرف روزانه آن به شدت توصیه می‌شود. با آنکه مرکبات برای همه شناخته شده است، اما مروری اجمالی بر خواص فراوان و پرسود آنها خالی از لطف نیست.

● پرتقال، ایرانی دوست داشتنی

معروف‌ترین و شناخته‌شده‌ترین عضو خانواده مرکبات است که مصرف آن توسط بشر به صدها سال قبل از میلاد مسیح بازمی‌گردد. پرتقال اولیه که اولین خاستگاهش کشور چین بوده، میوه‌ای ترش، کوچک و پرهسته بوده که بیشتر به دلیل خواصش مصرف می‌شده است. در طول قرون و با بهبود کشاورزی، پرتقال به میوه‌ای شیرین و خوش‌طعم تبدیل می‌شود که تازه آن یا محصولاتی که از آن به دست می‌آید بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی غذایی ما شده است. برخلاف تصور عموم که پرتقال را مختص زمستان می‌دانند، درخت آن گیاهی همیشه سبز و نیمه‌گرمسیری است. نکته جالب راجع به پرتقال این است که نام انگلیس آن یعنی اورنج-Orange – از خانواده واژه فارسی نارنج و کلمه سانسکریت نارنگ است، اما ایرانی‌ها این میوه را در زبان خودشان پرتقال می‌نامند. دلیلش هم این است که تجار پرتغالی در قرن ۱۵ میلادی نوع شیرین آن را از هند به کشورشان بردند و کشت کردند. اینگونه بود که ترنج ترش‌مزه ایرانی فراموش شد و پرتقال شیرین و آبدار از مغرب زمین وارد شد. البته در کشورهای دیگری مانند ترکیه، یونان و کشورهای عربی هم نام این میوه از کشور پرتغال گرفته شده است. از معروف‌ترین پرتقال‌ها می‌توان به تامسون، والنسیا و پرتقال خونی اشاره کرد.

● نارنگی علیه سرطان

با آنکه بسیاری از مردم نارنگی را میوه‌ای جدید می‌دانند، اما خوب است بدانید این میوه باستانی‌ترین عضو خانواده مرکبات است تا آنجا که پرتقال معروف از پیوند نارنگی به وجود آمده است. تنوع نارنگی بسیار زیاد است و انواع آن با پوست سبز و نارنجی، ترش، ملس یا شیرین در بازار وجود دارند. مزیت بزرگ نارنگی نسبت به سایر مرکبات پوست آن است که به سادگی جدا می‌شود و به همین دلیل آن را به یکی از محبوب‌ترین میوه‌ها بین کودکان تبدیل کرده است. نارنگی طبیعتی سرد دارد و سرشار از فسفر و کلسیم است که برای تقویت استخوان‌ها و کمک به رشد کودکان موثر است. مقدار بالای ویتامین A نارنگی را به یکی از موثرترین میوه‌ها برای مبارزه با سرطان تبدیل می‌کند و ویتامین‌های B۱ و B۲ موجود در آن باعث آرامش اعصاب و خواب راحت می‌شود. از معروف‌ترین نارنگی‌ها می‌توان به نارنگی ژاپنی، پاکستانی، یافا و نارنگی معروف و خوشمزه بندری اشاره کرد که موطن اصلی آن استان هرمزگان، خصوصا روستای سیاهو است.

● گریپ‌فروت، اشتهاآور و چربی سوز

نام فارسی آن دارابی است که تقریبا از یادها رفته است. یکی از بزرگ‌ترین اعضای خانواده مرکبات است که از پیوند پرتقال و یکی از مرکبات شرق آسیا به نام پوملو به دست آمده است. نام گریپ‌فروت یا میوه حبه‌ای به این دلیل روی آن گذاشته شده است که مانند خوشه انگور به صورت دسته‌های ۱۰ تا ۱۵ عددی به هم وصل هستند. طعم آن ملس مایل به ترش است و ته‌مزه تلخ آن باعث شده خیلی‌ها آن را دوست نداشته باشند، اما خواص معجزه‌آسای آن سبب شده بسیاری آن را به اجبار در برنامه غذایی خود بگنجانند. گریپ‌فروت یکی از موثرترین میوه‌ها در پایین آوردن کلسترول و چربی خون است، البته به شرطی که با نمک خورده نشود. این میوه به دلیل خاصیت اشتهاآورش می‌تواند در سالاد و به عنوان پیش‌غذا مصرف شود، با این حال خاصیت چربی‌سوزی آن باعث شده یکی از بهترین انتخاب‌های طبیعی برای کاهش وزن باشد. معروف‌ترین گریپ‌فروت نوع توسرخ آن است.

● لیموشیرین برای پوست وقلب

تنها عضو کاملا شیرین خانواده مرکبات که مصرف آن در فصل سرما به شدت توصیه می‌شود. این میوه بومی ‌کشور هند است و در مقایسه با سایر مرکبات عطر ملایم‌تری دارد. لیموشیرین علاوه بر اینکه یکی از بهترین منابع ویتامین C و برای درمان سرماخوردگی بسیار مفید است، یک تب‌بر طبیعی محسوب می‌شود. این میوه سرشار از املاح معدنی مانند منیزیم و فسفر است و به بهبود عملکرد قلب کمک می‌کند. مصرف لیموشیرین روی پوست تاثیر بسیار مثبتی دارد و از ترک‌خوردگی آن خصوصا پوسته‌پوسته شدن لب‌ها در هوای سرد و خشک جلوگیری می‌کند. لیموشیرین مصرف خاص غذایی ندارد، اما اضافه کردن آب آن به چای طعم و عطر خاصی به آن می‌دهد. توجه داشته باشید لیموشیرین پس از برش خوردن باید به سرعت مصرف شود، چون در مجاورت هوا تلخ و بدمزه می‌شود.

● نشاط و جوانی با لیموترش

اکسیر جوانی، شاداب‌کننده روح و جسم و سلطان بلامنازع طعم‌دهنده‌های غذایی. کافی است همیشه یک لیموترش کوچک همراه خود داشته باشید و گاهی پوستش را خراش دهید و آن را ببویید تا استرس از شما دور شود و بانشاط شوید. لیمو مانند سیر خواص بی‌شماری دارد و تقریبا در هر زمینه‌ای کاربرد دارد. لیموترش علاوه بر خواص غذایی فراوان برای رفع بوی بد دهان، از بین بردن بوی سیر و بوی زهم ماهی و انواع گوشت استفاده می‌شود. پرورش لیموترش به دلیل آب آن است، اما پوست آن هم علاوه بر مصارف غذایی در تهیه انواع اسانس برای مصرف در صنایع آرایشی و بهداشتی کاربرد دارد. به یاد داشته باشید اگر می‌خواهید از رنده پوست لیمو در غذا استفاده کنید، آن را خوب بشویید، چون معمولا لیموها را برای ماندگاری بیشتر با نوعی واکس چرب می‌کنند که پاک نکردن آن باعث تلخ شدن غذا می‌شود. لیموترش انواع بسیاری دارد، اما در ایران ۲ نوع آن بیشتر دیده می‌شود؛ لیموترش شیرازی که کوچک، معطر و پوست نازک است و لیموترش معروف به لیمو سنگی که بزرگ و پرگوشت است، ترشی آن زیاد و کم‌عطرتر است. یکی از بهترین و مرغوب‌ترین محصول لیموترش ایران در شهرستان میناب در استان هرمزگان تولید می‌شود.

● نارنج از شکوفه تا پوست

یکی از دوست‌داشتنی‌ترین مرکبات که گوشت، پوست، آب و حتی گل آن مورد مصرف دارد. نارنج در زبان انگلیسی Bitter Orange یا پرتقال تلخ نامیده می‌شود و در برخی نقاط تنها به عنوان گیاهی تزیینی استفاده می‌شود. نارنج در ایران بسیار پرطرفدار است و در فصول سرد در بازار یافت می‌شود و جایگزین مناسب و شایسته‌ای برای لیموترش است که در این زمان از سال کمیاب و گران است. مصرف نارنج در غذاها – مانند انواع خورش قرمز- نه‌تنها طعم ترش و ملایمی‌ به غذا می‌دهد، بلکه از تیره شدن خورش جلوگیری می‌کند و باعث خوشرنگ شدن آن می‌شود. نارنج تمام خواص مشترک در مرکبات را دارد، اما ویژگی منحصر به فردش این است که شکوفه تازه آن برای تهیه مربا و خشک آن در انواع دمنوش و چای کاربرد دارد.

● بالنگ

یکی از عجیب‌ترین گونه‌های مرکبات که پوست آن بیش از گوشت درونی آن کاربرد دارد. میوه‌ای بزرگ با ظاهری عجیب و پوستی بادکرده که وزن آن گاهی تا بیش از یک کیلوگرم می‌رسد. بیشترین مصرف بالنگ مربوط به پوست آن است و در تهیه مربایی خوشمزه کاربرد دارد که کم‌کم به دست فراموشی سپرده می‌شود. جالب است بدانید یکی از تقلبات رایج در تهیه این مربا استفاده از پوست هندوانه خوابانده شده در آب آهک به جای بالنگ است که برای بسیاری تشخیص آن غیرممکن است. گوشت میوه بالنگ زیاد طرفدار ندارد، اما گفته می‌شود خشک‌شده آن به جای نفتالین و برای جلوگیری از بیدزدگی بسیار مفید است.