چگونه سالمند شادتری باشیم

سالمندی و توانمندی

افسردگی یکی از مشکل‌های فراگیر در میان سالمندان است و ترس از ابتلا به آن یکی از دغدغه‌های اساسی سالخوردگان و فرزندان آنهاست...

عده زیادی معتقدند که این بیماری، از عوارض اجتناب‌ناپذیر سالمندی است و درمان خاصی برای آن وجود ندارد ولی این نظر، از لحاظ علمی هیچ جایگاهی ندارد. بروز افسردگی مانند بسیاری از بیماری‌ها و اختلال‌های روانی به عواملی نیاز دارد که آن را تقویت کنند.

در واقع این خود افراد هستند که با کنترل یا ‌کنترل نکردن عوامل ایجاد‌کننده افسردگی، از بروز آن جلوگیری یا آن را تقویت می‌کنند. در عین حال عواملی نیز وجود دارند که خطر ابتلا به افسردگی را کاهش می‌دهند و توجه بیشتر به آنها می‌تواند به شادابی و سرزندگی افراد سالمند کمک کند.

تحقیقات متعدد روان‌شناسی نشان داده که سلامت روانی سالمندان ارتباط مستقیمی‌ با حفظ سلامت جسمی‌ آنها دارد. بنابراین می‌توان با حفظ سلامت جسمی ‌سالمندان تا حدود زیادی از کناره‌گیری‌شان از زندگی عادی جلوگیری کرد. از سوی دیگر، افراد در سنین سالمندی معمولا با یادآوری تلاش‌ها، زحمت‌ها و دستاورد گذشته‌شان، حس مفید بودن می‌کنند. پس می‌توان با بها دادن به این زحمت‌ها برای حفظ توانایی‌های فرد سالمند به سلامت روانی وی کمک کرد. متأسفانه در حال حاضر گاهی شاهد هستیم که فرزندان فرد سالمند برای احترام یا اظهار توجه به والدین سالخورده خود سعی می‌کنند همه کارها را خودشان انجام دهند تا زحمتی به او ندهند. شاید به جای این کار بهتر باشد که اطرافیان سالمند به او کمک کنند تا او بتواند کارهایش را به تنهایی انجام دهد و از خود مراقبت کند.

با توجه به این موارد راهکارهایی وجود دارد که خود فرد سالمند و اطرافیان او می‌توانند با به کارگیری این روش‌ها، از انزوا و افسردگی او جلوگیری کنند.

● فعالیت‌های شناختی

این فعالیت‌ها باعث می‌شود ذهن فرد سالمند همواره فعال باشد و دچار افسردگی، مشکلات شناختی و عدم تمرکز نشود. مطالعه، پیگیری برنامه‌های تلویزیونی، حل جدول و انجام بازی‌های فکری از معمول‌ترین فعالیت‌های شناختی هستند که می‌توان برای فرد سالمند در نظر گرفت تا به این وسیله از عوارض سالمندی جلوگیری کرد.

● فعالیت‌های رفتاری

برخی فعالیت‌های رفتاری می‌تواند زندگی سالمندان را پویاتر و شادتر کند:

ورزش: اگرچه این افراد با توجه به موقعیت سنی خود در انجام برخی فعالیت‌ها و ورزش حرفه‌ای دچار محدودیت هستند ولی انجام ورزش‌های ساده‌ای مثل پیاده‌روی، روحیه آنها را تغییر خواهد داد و باعث شادابی‌شان می‌شود.

مراقبت‌کردن از کودکان: بیشتر افراد گمان می‌کنند سپردن مسوولیت نگهداری از کودکان (نوه‌ها) به پدر و مادر، آنها را دچار زحمت می‌کند و به همین دلیل از این کار خودداری می‌کنند در صورتی که انجام همین کار در فرد سالمند حس مفید بودن را القا می‌کند.

یادگیری مهارت‌های جدید: بارها شاهد این موضوع بوده‌ایم که بسیاری از والدین سالخورده ما در استفاده از برخی وسایل مانند تلفن همراه یا رایانه دچار مشکل بوده‌اند و ما این کار را برای آنها انجام داده‌ایم. اما به جای آن می‌توانیم این کار را به‌عنوان یک مهارت جدید به آنها آموزش دهیم. افراد سالمند خود نیز می‌توانند مهارت‌های جدیدی را برای خود بیابند. آموزش یک رژیم جدید غذایی یا شرکت در کلاس‌های مختلف آموزشی، یادگیری رایانه و... هریک می‌توانند به‌عنوان یک مهارت جدید فرد سالمند را به صورت فعال در جریان فعال زندگی قرار دهد.

● فعالیت‌های اجتماعی

علاوه بر فعالیت‌های شناختی و رفتاری که بیشتر فعالیت‌های فردی را شامل می‌شود، برنامه زندگی فرد سالمند باید طوری باشد که او همچنان با اجتماع و مردم در ارتباط باشد:

مسافرت‌های دسته‌جمعی: شرکت در مسافرت‌های گروهی (اعم از اینکه با گروه همسالان باشد یا نه) می‌تواند فرد سالمند را همچنان در جمع مردم قرار دهد. فرد در این حالت می‌تواند به قابلیتی که تا به حال به دلیل مشغله‌های کاری آن را از دست داده، دست پیدا کند و این موضوع را به عنوان یک قابلیت در سنین سالمندی مورد توجه قرار دهد.

شرکت در فعالیت‌های خیریه: توانایی کمک به دیگران و مفیدبودن در این زمینه حسی است که همواره در افراد مختلف جامعه وجود دارد. انجام فعالیت‌های خیریه باعث می‌شود فرد سالمند همچنان خود را در جریان طبیعی جامعه حس کند و احساس فعال بودن داشته باشد.

دید و بازدید: این دید و بازدید می‌تواند با گروه دوستان، خانواده و حتی بازدیدهای عمومی‌ باشد مثل بازدید از شیرخوارگاه‌ها، آسایشگاه‌ها و...

این‌طور می‌توان گفت که مهم‌ترین نکته برای جلوگیری از افسردگی در سالمندان تاکید و توجه بر قابلیت‌ها و توانایی‌های آنهاست تا خود را از محیط پیرامون خود دور نبینند و سالمندی خود را با ازکارافتادگی هم معنا ندانند.

دکتر مریم بختیاری

روان‌شناس و عضو هیات علمی‌ دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی