خداحافظ کمپانی

اگر این روزها به وب سایت گروه«ریدیوهد» Radiohead سری بزنید, با پیوندی روبه رو خواهید شد که شما را به سایت دیگری راهنمایی می کند با عنوان «در رنگین کمان ها»

اگر این روزها به وب‌سایت گروه«ریدیوهد» (Radiohead) سری بزنید، با پیوندی روبه‌رو خواهید شد که شما را به سایت دیگری راهنمایی می‌کند با عنوان «در رنگین‌کمان‌ها».

این وب‌سایت که نام آلبوم جدید گروه را بر خود دارد، از اوایل ماه مهری که گذشت، مشغول فروش آلبوم جدید «ریدیوهد» در ۲قالب «دیجیتال» (برای download) و «مجموعه دیسک» است.

با کمال شگفتی و برای اولین‌بار در تاریخ موسیقی معاصر، ریدیوهد به شما این امکان را می‌دهد که بابت داشتن آلبومی ‌که یک عمر تجربه اعضای گروه را با خود دارد، هر مبلغی که دوست دارید بپردازید. بله، واقعا هر چقدر که دوست دارید!

ریدیوهد را می‌توان فرزند ناخلف صنعت موسیقی غرب دانست؛ گروهی که کار خود را از مدرسه‌ای کوچک در منطقه‌ای از انگلستان شروع کرد و با گذشتن از خوان‌های متعدد این صنعت، موفق به بستن قرارداد با یکی از بزرگ‌ترین ناشران موسیقی دنیا، ای‌ام‌آی (EMI) شد و به کمک آن صدایش را به غرب و شرق - از آمریکا و اروپا گرفته تا خاورمیانه و شرق دور و تمام دنیا - رساند؛ ولی برخلاف گروه‌های دیگر، سبک زندگی‌ای که موفقیت در این سیستم به آنها نشان داد، نه تنها آنها را از «ستاره‌شدن» زده کرد بلکه در آنها تنفری از این تجارت غول‌پیکر به وجود آورد؛ تنفری که باعث شد بعد از آلبوم موفق سال ۱۹۹۷شان - «خیلی خوب، کامپیوتر» - صدایشان را آن‌طور که خودشان دوست داشتند و به قول خودشان برایشان لذت‌بخش بود، تغییر دهند و آلبومی‌ تهیه کنند که انتشار آن براساس مدل‌های تجاری موسیقی، برای ناشر ریسک به حساب می‌آید.

در دنیای موسیقی امروز، وقتی گروهی صدایی پیدا می‌کند که به گوش مردم خوش می‌آید و باعث فروش چندین میلیون نسخه‌ای آلبومی ‌از آنها می‌شود، به‌ندرت پیش می‌آید ناشری که خود را عامل موفقیت گروه می‌داند، دست گروه را باز بگذارد تا هر کاری که دلش می‌خواهد بکند و به هر سمتی که می‌خواهد سرک بکشد؛ این ناشران سعی می‌کنند با کمک گرفتن از روش‌های امتحان شده تا آخرین قطره این ابر تازه به بار نشسته را برای کسب پول بچلانند.

اما برای ریدیوهد وضع فرق می‌کرد؛ فشاری که به واسطه موفقیت آلبوم «خیلی خوب، کامپیوتر» بر آنها وارد شده بود و همچنین فروش موفق و چشمگیر چند میلیونی آن، باعث شد تا اعضای گروه زیر بار اصول و قواعد از پیش تعیین‌شده بازی نروند و کاری بکنند که واقعا می‌خواستند. تام یورک (ترانه‌نویس، خواننده، گیتاریست، پیانیست و رهبر گروه) در جایی گفته است که علت موفقیت آلبوم «خیلی خوب، کامپیوتر»، چیزی نبوده جز اینکه آلبوم در شرایطی به وجود آمده که اعضای گروه با خیالی راحت و آزادانه با هم کار کرده‌اند.

بعدها ریدیوهدی‌ها این را ادامه دادند و نتیجه کارشان آلبومی‌ نامتعارف شد به نام «بچه‌‌تک»؛ آلبومی که برخلاف انتظار منتقدین و طرفداران، ترکیبی تکامل‌یافته از آلبوم‌های قبلی گروه نبود و در حقیقت تجربه‌ای بود فراتر از آلبوم موفق «خیلی خوب، کامپیوتر».

این آلبوم ساختاری متفاوت داشت؛ ترانه‌های تام یورک هم سر و وضعی انتزاعی پیدا کرده بود و قطعه‌ها پر بودند از صداهای جدید که گرایش به موسیقی الکترونیک در آنها آشکار بود و دیگر نمی‌شد آنها را به راحتی در شاخه آلترناتیو راک گنجاند.

آلبوم جدید در وضعیتی ارائه شده بود که برخلاف روش‌های معمول تبلیغات قبل از انتشار آلبوم، هیچ تک‌آهنگی از آن منتشر نشد و به جای آن در وب‌سایت گروه، ویدئوهایی با عنوان «ضد ویدئو» قابل دسترسی بود که در حقیقت اعتراضی بودند به موزیک ـ ویدئوهای متداول در شبکه‌هایی مثلMTV.

گرچه بیم این می‌رفت که گروه تعدادی از طرفداران خود را از دست بدهد (کما اینکه بخشی از آنها را هم از دست داد) ولی آلبوم «بچه‌ تک» با فروشی غیرمنتظره روبه‌رو شد؛ به طوری که عنوان پرفروش‌ترین آلبوم ریدیوهد را به دست آورد و حتی توانست جایزه گرمی‌ بهترین آلبوم آلترناتیو سال ۲۰۰۱ را دریافت کند و نامزد دریافت گرمی ‌بهترین آلبوم همان سال شود. با همین اثر بود که بعضی منتقدان، ریدیوهد را جزو گروه‌های مهم دنیا به حساب آوردند و بسیاری از طرفداران گروه هم این آلبوم را بهترین کار گروه دانستند.

دیگر روش ریدیوهد موفقیت‌اش را ثابت کرده بود، بی‌علاقگی آنها نسبت به موسیقی تجاری و شرایطی که همزمان به واسطه کتابی با مضمون ضدجهانی شدن و با عنوان «نشانه ممنوع» - نوشته نایومی ‌کلاین - برای آنها به وجود آمد، خط فکری مشخص‌تری را برای ادامه فعالیت گروه به وجود آورد. اعضای گروه دیگر تردیدی در عملی کردن هر نوع ایده جدید و خلاق از خود نشان نمی‌دادند.

این ایده‌پردازی‌ها که حالا مسیر مشخص‌تری به خود گرفته بود نه تنها در ترانه‌های انتقادآمیز تام یورک درباره تنهایی و ترس بشر امروزی و مشکلات زاییده پدیده جهانی شدن و سیاست دیده می‌شد بلکه فضای موسیقایی و صداهای گروه را نیز تحت‌تاثیر قرار می‌داد. باز گذاشتن پنجره خلاقیت، آنها را تا جایی پیش برد که حتی وب‌سایت اینترنتی نامتعارف‌شان - که پر از پیوندهای تو در تو و بی‌ربط بود - هم بخشی از چهره معترض گروه برای مخاطب شده بود.

در سال۲۰۰۳ و با انتشار آلبوم «زنده باد دزد»، قرارداد ریدیوهد با ای‌ام‌آی به پایان رسید. حالا ریدیوهد، ابرگروهی بود شناخته شده در جهان با مواضعی مشخص و شیوه کاری منحصر به خود، که به هیچ سازمان نشر موسیقی‌ای، برای ساختن هیچ آلبومی‌ تعهد نداشت.

بعد از وقفه‌ای نه‌چندان طولانی، وقت آن بود که گروه روش‌های جدیدی برای مواجهه با مخاطب را آزمایش کند. در سال۲۰۰۴، گروه نسخه دی‌وی‌دی برنامه‌های تلویزیونی اینترنتی خود را منتشر کرد که از طرفی دیدی انتقادی و تمسخرآمیز به وضعیت امروزی تلویزیون در دنیا داشت و از طرفی قالبی جذاب و تاثیرگذار را برای خلق صدا و تصویر به دنیا عرضه می‌کرد؛ قالبی که به‌شدت از تجاری بودن فرار می‌کرد.

مروری بر تاریخ فعالیت گروه‌های موسیقی نشان می‌دهد که حتی معترض‌ترین‌شان هم وقتی به مناسبات دنیای تجاری موسیقی رسیده‌اند، کوتاه آمده‌اند. اما ریدیوهدی‌ها در مسیری حرکت کرده‌اند که کمتر گروهی جسارت رفتن به سمت آن را داشته‌ است: استقلال از سلطه ناشران موسیقی. تام یورک در مصاحبه‌ای با مجله «تایم» می‌گوید که با وجود اینکه افراد دوست‌داشتنی‌ای در کمپانی ضبطشان وجود داشته‌اند ولی خوشحال است که با این صنعت روبه زوال خداحافظی کرده است.

بیژن موسوی