گونه شناسی جاذبه های فرهنگی در گردشگری

الگوهای خاص فرهنگی به سنت ها و شیوه هایی از زندگی گفته می شود که برای گردشگران جالبند

اگر بخواهیم به طور تخصصی تر گردشگری فرهنگی را بررسی کنیم، باید اجزای آن را بشناسیم. ما در گونه شناسی جاذبه های گردشگری فرهنگی هشت مورد عمده را طبقه بندی می کنیم. این موارد عبارتند از: سایت های باستان شناسی، تاریخی و فرهنگی، الگوهای خاص فرهنگی، هنرها و صنایع دستی، فعالیت های جذاب اقتصادی، اماکن شهری جذاب، موزه ها، فستیوال ها و رویدادهای فرهنگی و در آخر هم آداب و رسوم مهمان پذیری ساکنان. هر یک از این انواع جاذبه ها، ویژگی ها و خصوصیات خاص خود را دارد. خوشبختانه ایران از نظر جاذبه های فرهنگی بسیار غنی است و از لحاظ پتانسیل های فرهنگی در بین ۱۰ کشور اول دنیا قرار دارد.

● سایت های باستان شناسی، تاریخی و فرهنگی:

شامل یادمان های ملی و فرهنگی، ساختمان های تاریخی، ساختمان های مهم مذهبی و مکان هایی که در آن یک اتفاق مهم تاریخی یا مذهبی رخ داده باشد. فرهنگ شرقی به علت قدمت بسیار زیاد خود، موارد بسیاری از این گونه را داراست. انواع معابد بودایی، مساجد اسلامی، کاخ ها و ساختمان های تاریخی، آرامگاه ها و مقبره ها، تپه ها و سایت های باستانی، اماکن مقدس مذهبی و... از جمله آن هستند. جذابیت این نوع از منابع گردشگری فرهنگی، به علت قدمت تاریخی یا ارزش مذهبی و ملی آن است. به طوری که گاهی معرف یک ملت، یک قوم یا یک تمدن هستند. به عنوان مثال تخت جمشید یا پارسه، به عنوان مظهر تمدن و فرهنگ ایرانی در بین جهانیان محسوب می شود یا مساجد ایرانی به نوعی، گونه ای خاص از معماری اسلامی را شامل می شوند. بازدید از مناطق جنگی یا اماکنی که در گذشته اتفاقی خاص در آن جا حادث شده نیز در این گروه جای می گیرند.

● الگوهای خاص فرهنگی:

الگوهای خاص فرهنگی به سنت ها و شیوه هایی از زندگی گفته می شود که برای گردشگران جالبند. این الگوهای فرهنگی شامل آداب و رسوم، لباس، جشن ها، شیوه های زندگی، اعتقادات مذهبی و فعالیت هایی که بیش تر در زندگی روستایی و به ندرت در زندگی شهری مشاهده می شود، هستند. معمولا به علت تفاوتی که در الگوهای خاص فرهنگ شرقی با دیگر نقاط دنیا وجود دارد، فرهنگ شرقی برای عمده گردشگران اروپایی و آمریکایی بسیار جذاب است. حتی به علت پهناور بودن قاره آسیا، این الگوها برای خود مردم این قاره نیز دارای جذابیت است. بسیاری از گردشگران از دیدن شیوه لباس پوشیدن و آداب و رسوم مردم یک روستا در دل کویر ایران بسیار لذت می برند. آن ها سختی سفر را تحمل می کنند تا بدانند اعتقادات مذهبی ایرانیان چگونه است؟ آن ها چگونه زندگی می کنند؟ چگونه شادی می کنند؟ چگونه عزاداری می کنند و... نکته دیگری که در این نوع از گردشگری فرهنگی برای گردشگران جذاب است، سادگی و بی آلایشی فرهنگ و تمدن شرقی است. به طوری که آن ها پاکی و تصفیه روحی را در این نوع از زندگی می جویند.

● هنرها و صنایع دستی:

اشکال مختلف هنرهای اجرایی شامل رقص های محلی، موسیقی، تئاتر و هنرهای تجسمی از قبیل نقاشی و مجسمه سازی در این گروه جای می گیرد. بدون شک زیبایی و اصالتی که هنر شرق دارد، در هیچ کجای دنیا یافت نمی شود. ایران نیز یکی از تاثیرگذارترین تمدن ها در هنر شرق است. شاید برای توضیح همین یک جمله کافی باشد: هنر نزد ایرانیان است و بس، ... و به راستی هنر نزد ایرانیان است. در میان رشد بی رویه موسیقی های گوناگون، موسیقی سنتی ایرانی همواره جایگاه خود را حفظ کرده و به عنوان یک موسیقی فلسفی و عرفانی خود را نشان داده است. رقص های محلی ایرانیان بسیار جذاب و متنوع هستند و نمایش های ملی ما از جمله تعزیه، در آثار معنوی جهانی ثبت شده اند. یکی از ویژگی های مهم هنر ایرانی منحصر به فرد بودن آن است. یعنی شبیه هیچ هنر دیگری نیست و به نوعی منعکس کننده تمدن ایرانی - اسلامی است.

● فعالیت های جذاب اقتصادی:

یکی از انواع خاص گردشگری فرهنگی مشاهده، توصیف و یا به تصویر کشیدن پاره ای از فعالیت های اقتصادی جذاب از قبیل پرورش گیاهان و محصولات کشاورزی، داد و ستد در بازارهای سنتی، به کار بردن تکنیک های خاص برای شکار و یا ماهیگیری و... است. به عنوان مثال مراسم گلاب گیری در قمصر کاشان یکی از انواع فعالیت های جذاب اقتصادی است. به طوری که روند تولید گلاب برای بسیاری از بازدیدگنندگان جالب است و در انتها ممکن است محصول تولید شده را خریداری کنند. امروزه بسیاری از گردشگران برای بازدید از بازارهای سنتی و تاریخی، به مقاصد گوناگون سفر می کنند تا ضمن خرید از این بازارها با فضای تجاری و شیوه دادوستد آن ها نیز آشنا شوند.

● اماکن شهری جذاب:

در مقابل جذابیت هایی که اماکن روستایی دارند پارک ها، مراکز فرهنگی، سالن های نمایش، گالری های هنری، حمل و نقل و بسیاری دیگر از عناصر شهری نیز می توانند دارای جذابیت باشند. در بعضی از شهرها اجرای هنرهای مختلف، بازی ها، اپراها، کنسرت های موسیقی و... جذابیت های عمده ای را هم برای ساکنین محلی و هم برای گردشگران ایجاد می کنند. به عنوان مثال حمل و نقل آبی در بسیاری از شهرها که دارای رودخانه ها و کانال های گوناگون هستند، منبع خوبی برای جذب گردشگر است. لزوم توسعه شهری در راه رسیدن به این نوع از گردشگری فرهنگی اهمیت ویژه ای دارد. این امر نیازمند مدیریتی قوی و علمی و برپایه علم شهرسازی است.

● موزه ها:

موزه ها معمولا در مکان های شهری و با موضوعات مختلفی همچون باستان شناسی، تاریخی، قوم نگاری، تاریخ طبیعی، هنری، صنایع دستی، علم و تکنولوژی، صنعت و... برپا می شوند. در کنار موزه ها می توان فروشگاه های لوازم قدیمی و عتیقه ها را نیز در این طبقه قرار داد. بدون شک دیدن موزه ایران باستان و موزه اسلامی برای بسیاری از گردشگران خارجی و حتی گردشگران داخلی دارای جذابیت است. در این جا نیز می توان اشاره کرد که تمدن و فرهنگ شرقی به علت همان قدمت بسیار زیاد خود از لحاظ ابزار و لوازم تاریخی بسیار غنی است. نکته دارای اهمیت در این بحث توجه به مدیریت موزه ها و این فروشگاه های خاص است. به طوری که درصد بالایی از موفقیت موزه ها در جلب مخاطب به معماری، امکانات و تسهیلات، شیوه مدیریتی و به طور کلی کیفیت آن بستگی دارد. متاسفانه در ایران به اندازه کافی به موزه ها توجه نمی شود و بسیاری از آن ها تنها به انبار تبدیل شده اند،

● فستیوال ها و رویدادهای فرهنگی:

انواع و اقسام جشنواره های فرهنگی و هنری، راهپیمایی های سالانه و کارناوال ها در این گروه جای می گیرند. امروزه بسیاری از تورهای نمایشگاهی و جشنواره ای طراحی شده اند که طی برگزاری جشنواره و یا نمایشگاه بازدیدکنندگان را به دیدار از این رویدادهای فرهنگی می برند. مراسم عزاداری عاشورا یکی از انواع مطرح این نوع رویدادهاست که با توجه به ارزش مذهبی و تاریخی آن، می تواند جذابیت خاصی برای گردشگران خارجی داشته باشد و ضمن آشنا کردن آن ها با دلایل این عزاداری ها، آداب و رسوم آن را نیز به معرض نمایش بگذارد. با توجه به انواع جشن های خاصی که در کشور ما برگزار می شود.توسعه این نوع از گردشگری فرهنگی می تواند بسیار مفید باشد.

● آداب و رسوم مهمانپذیری ساکنان:

یکی از جذابیت های واقعی برای گردشگران، دوستانه بودن و شخصیت مهمانپذیری ساکنین محلی در برخورد با آن هاست. گردشگران از این که در جامعه میزبان مورد احترام قرار گیرند و به شیوه ای سنتی و بومی مورد استقبال و پذیرایی قرار گیرند بسیار لذت می برند. اگر چه معیاری برای اندازه گیری نوع و کیفیت این امر وجود ندارد اما با آموزش ساکنان محلی می تواند آن ها را برای پذیرش گردشگر آماده کرد.

دکترحسن انصاری