تنفس حق هر تهرانی, تنفس حق هر تهرانی

مشكل آلودگی هوا مشكل مهم شهرهایی است كه سوخت فسیلی را در سبد مصرفی شهروندان قرار داده اند, اما هوای تهران سالهاست كه از یك بحران ملی رنج می برد

«... تهران قصبه ای معتبر است و آب و هوایش خوشتر از ری و در حاصل مانند آن در ماقبل كثرتی عظیم داشته است... جزو ایالت ری بوده و دارای باغات زیاد، در آن اشجار میوه دار غرس شده...» /نزهه القلوب، حمداله مستوفی/ به نقل از تهران به روایت تاریخ، مسعود نوربخش. آنچه آورده شد تنها چند جمله كوتاه بود كه در قدیم، زبانزد جهانگردانی بود كه تهران را بارها دیده بودند. اما امروز نه دیگر از آن باغ های باطراوت و زیبا خبری هست و نه از آن ساختمانهای قشنگ و تمیز آجری. شاید شیشه ها تهران را شفاف تر نشان دهند و در این «مه دود غلیظ» از درختچه های مصنوعی استفاده بهتری كرد.

یادم هست جوانتر كه بودیم به ما می گفتند زیر درخت گردو نخوابید، چون شب ها «دی اكسید كربن» پس می دهد اما روزها می توان از اكسیژن آن استفاده بهتری كرد.

ولی حالا چنارهای خیابان ولیعصر تهران روزها هم دی اكسید و مونوكسید پس می دهند. وقتی از میدان راه آهن تهران به دماوند ایران نگاه می كنی حتی دیگر توچال را هم نمی بینی.

در سالهایی كه گذشت، آنچنان به جان شهر افتادند كه دود شد، اكسیژن تهران، شیشه شد معماری تهران و گیاهان مصنوعی و فلزكاری همگی، طبیعت تهران شدند. حتی راه گریزی به شهرهای اطراف نیست، چون سرریز این دود هم مانند سرریز جمعیت تهران به شهرهای مجاور سرایت كرده است.

در سالهای اخیر، تلاش های بسیاری برای كاهش آلودگی زیست محیطی كشور در ابعاد مختلف انجام شد كه ماده ۶۳قانون برنامه چهارم توسعه یكی از این پیش بینی ها بود.

این ماده قانونی دولت را مكلف كرد تا با صرف بودجه و هزینه و با بهره گیری از ظرفیت های موجود اقدامات لازم را تا پایان برنامه چهارم توسعه به كار گرفته و آلودگی را به حد استاندارد برساند. در سال ۷۹ كه طرح مربوط به كاهش آلودگی هوا به امضا رسید و مقدمات اجرایی آن آماده شد آمارها نشان می داد كه در شهر تهران سالانه بین هفت تا نه هزار نفر از مردم در یك مرگ خاموش از دنیا می روند.

با توجه به اینكه مشكل آلودگی هوا مشكل مهم شهرهایی است كه سوخت فسیلی را در سبد مصرفی شهروندان قرار داده اند، اما هوای تهران سالهاست كه از یك بحران ملی رنج می برد.

حال كه طرح جامع كاهش آلودگی هوا به طور جدی از سوی دولت پیگیری می شود، هیچ صحیح نیست كه متولیان امر، كارآمدی طرح مذكور را به چشم پوشی های دوستانه كوچك بشمارند.

تهران نفس نمی كشد؛ وارونگی را جدی بگیرید...

چندی پیش به این فكر می كردم كه در روزهای زمستانی چگونه می شود تهران، رنگ آفتاب طلایی را بر پوست خود احساس كند. زمانی كه این هوا از یك وارونگی جوی رنج می كشد، سرما در آن باقی مانده و توده های جوی اسیر آلودگی می شوند. شما بگویید چگونه می شود نفس كشید؟

وضعیت خاص توپوگرافی تهران باعث شده این شهر در منطقه ای محصور شود كه حتی كوههای تهران نیز تاب تحمل این دود را نداشته و آن جو آلوده به شهرهای مجاور سرایت می كند.

حجت رئیس كمیته اجرایی كاهش آلودگی هوای تهران در پاسخ به این سؤال كه آیا تهران حق نفس كشیدن دارد یا نه می گوید: اكسیژن یكی از منابع زیستی و طبیعی یك جامعه است و استفاده از آن حق هر انسانی است. اما وقتی در شهری به اسم تهران وارد می شوی باید از آن به عنوان حق شهروندی یاد كرد.

وی می افزاید: اگر این روند غیرانسانی همچنان ادامه پیدا كند باید به اجبار اكسیژن سالم را در سبد مصرف خانوار قرار داد.

وی ادامه می دهد: زنگ ها هنگامی در تهران نواخته شد كه بیانیه سال ۷۴ پیرامون وضع تهران برای نخستین بار آلودگی یك بحران اعلام شده و خواسته شد برای مقابله با آن عزم ملی به كار گرفته شود.

وی درباره گزارش جدید شهرداری در سال ۸۵ می گوید: شهرداری چندی پیش اعلام كرد: ۹ ماهه امسال هوای تهران بیش از ۲۳ درصد روزهای آلوده داشته است و مردم تهران عملاً هوای ناسالم تنفس كرده اند.

وی می افزاید: هشت میلیارد خسارتی كه سالانه به شهر تهران وارد می شود و اقتصاد پایتخت را به خطر می اندازد ناشی از شیوع انواع امراض و بیماریهای آلوده زا و افزایش میزان مصرف انواع سوخت در تهران است.

● توسعه پایدار و حفظ نیروی انسانی

آنچه در سال های اخیر در بسیاری از كشورهای توسعه یافته جدی گرفته شد، حفظ منابع پایدار زیست محیطی برای حفظ سلامتی و توسعه نیروی انسانی بود تا در درازمدت بودجه های اختصاص یافته دولتی و بخش های اجتماعی و اقتصادی دچار آسیب های جبران ناپذیر نشود و نسل های آینده نه فقط از سلامت فكری و جسمی برخوردار باشند بلكه با استفاده از منابع انتقال یافته بر توانمندی های خود بیفزایند.

توسعه پایدار زمانی محقق می شود كه بتوان از حداقل توانمندیها برای تولید و حفظ منابع موجود استفاده كرد. در این شرایط است كه فرد قادر خواهد بود با مسائلی مقابله كند كه پیرامون وی رخ می دهد و می تواند در ساختاری بهینه ضعف های جامعه را با استفاده از ظرفیت های در اختیار قرار گرفته تكمیل كند.

اكسیژن كه سالها پیش از منابع پایان ناپذیر محسوب می شد امروز با افزایش آلاینده ها در هوای تهران جای خود را به منواكسید داده است به طوریكه در پیش فرض ساده واحدهای مرتبط شهری باید برنامه ریزهای آتی را برای شرایط سخت و جبران ناپذیر تهیه كنند و اعتبارات را همیشه چند برابر حد معمول در نظر بگیرند.

با توجه به اینكه آلودگی موجود هشت برابر استاندارد جهانی است، مسئولان برای پیشگیری از خسارت های احتمالی باید ظرفیت های درمانی و اجتماعی را برای اجتناب از مرگ های زودرس و كاهش سریع نیروی انسانی به كار بگیرند.

تحقیقات UNDP مركز تحقیقات آلودگی هوا در آسیا و اقیانوسیه نشان می دهد سالانه بیش از سه میلیون نفر در جهان بر اثر آلودگی از دنیا می روند.

ارقام مربوط به ایران در مقایسه با آنچه UNDP اعلام كرده نشان می دهد مرگ های خاموش هزاران نفر از مردم در ایران بحران كاهش نیروی انسانی مفید و كارآمد را به دنبال خواهد داشت.

پخش روزانه ۱۲۰۰ تن آلاینده در هوای تهران باعث افزایش ۵/۲ درصدی مرگ بیماران قلبی شده است.

حمیدی متخصص ژنتیك درباره تأثیرات پایدار ناشی از آلودگی می گوید: باید توجه داشت، شیوع انواع اپیدمی در كشورها از موارد محرك ساز و تأثیرپذیر در نظام های اقتصادی است. به طوری كه دولت ها مجبور می شوند با نادیده گرفتن و سهل انگاری در انواع بیماری های بین النسلی یا اكتسابی، نیروهای انسانی را آسیب پذیر كرده و باعث از دست رفتن آنها می شود.

به همین دلیل پزشكان ژنتیك بعد از سال ها تلاش در جهت ریشه كنی بیماریهای موروثی حالا شاهد تولد نوزادانی هستند كه از عقب ماندگی هایی رنج می برند كه عامل ایجاد آن پدرانی با بیماریهای خونی و مادرانی با تنفس های ناسالم در هوای تهران هستند و همین امر باعث به خطر افتادن سرانه های اقتصادی در جامعه می شود.

اغلب كارشناسان محیط زیست سهم آلاینده ها را هفت درصد متعلق به خودروها دانسته اند كه از این میزان تنها ۲درصد آلاینده ها مربوط به حمل و نقل عمومی است و ۱۱درصد صنایع آلاینده موجب بروز این پدیده در ژئوفیزیك پایتخت می شوند.

معاون هماهنگی امور عمرانی وزارت كشور در این باره می گوید: مجریان طرح خروج صنایع آلاینده درتهران كه از ۱۶ سال پیش اجرای این طرح را بر عهده گرفتند تا به امروز فقط بخشی از این طرح را اجرا كردند. اما تأسیس ۱۷ شهرك صنعتی در اطراف تهران گام های مؤثری برای بهبود وضعیت كلی این طرح بوده است.

وی می افزاید اختصاص هفت هزار و ۲۰۰ هكتار زمین برای احداث شهرك های صنعتی در اطراف تهران می تواند كمك مؤثری برای صاحبان سرمایه و صنایع باشد تا قبل از اینكه از بابت خروج صنایع متحمل خسارت شوند به چرخه تولید نیز كمك كنند.

● استانداردسازی را دغدغه كنید!

به رغم اختصاص چهار میلیون دلار اعتبار ارزی برای نظارت بر رعایت استانداردهای وسایل نقلیه، سازمانهای مرتبط فاقد مركزی مستقل برای اندازه گیری آلاینده های خروجی هستند.

موسسه استاندارد كه وظیفه تعیین استاندارد محصولات تولیدی خودرو و وسایل نقلیه را نیز برعهده دارد، از ۲۲ استاندارد مربوط به موتورسیكلت تنها امكان آزمون ۱۰ مورد را داراست، به طوری كه فقط ۱۹ مدل موتورسیكلت دارای بخشی از این استانداردها هستند.

تهران با داشتن فقط ۶ مركز معاینه فنی خودرو متاسفانه به میزان ۱۵ درصد از خودروها را تحت پوشش معاینه فنی درآورد و ۷۵ درصد از خودروهای سبك و سنگین حتی اهمیتی به مراجعه سالانه نمی دهند. شاید هم كم بودن این مراكز اشتیاقی در صاحبان خودرو به وجود نمی آورد!

۱۰ عضو كمیته اجرایی كاهش آلودگی هوا تشخیص داده اند نبود ضمانت اجرایی مناسب، ناكارآمدی دستگاه های مربوط وضعیت اسفناكی را ایجاد كرده اند كه باید با افزایش سطح آگاهی های عمومی پیرامون مسائل زیست محیطی و آلودگی هوا مسائل نگران كننده هوای تهران را به صورت یك دغدغه عمومی دنبال كرد. زیرا این مهم است كه ۸۰ درصد از خودروهایی كه در تهران تردد می كنند ناپاك هستند.

دكتر اصلیان معاون انسانی سازمان محیط زیست می گوید: با همكاری شركت های خودروسازی امسال ۲۵۰ هزار خودروی فرسوده از رده خارج می شوند. با این حال بسیاری از خودروهای تولید داخل هستند كه با گذشت حتی پنج سال از عمر آنها، آنها نیز تولید آلاینده می كنند.

● فرهنگ بر مبنای منافع جمعی

اعلام آمار و ارقام درصدی و یا ریالی به مردمی كه همیشه مخاطب رسانی و صاحبان منافع بوده اند، كاری كلیشه ای و بیهوده است زیرا اعداد برای بسیاری از مردم حتی ایجاد هیجان عادی نیز نمی كند چه برسد به آن كه آنان را تحت تاثیر نیز قرار دهد.

مسلم است كسانی كه سالها سرنشین خودروهای فرسوده هستند از اقشار كم درآمد جامعه هستند و قدرت خرید وسیله نقلیه ای را كه قیمت آن خیلی بیشتر از درآمد سالیانه است ندارند. پس باید با یك برنامه زیر پوستی حركت های آتی را پیش بینی و اعلام كرد.

به رغم توصیه های انجام شده سازمان هایی مانند حفاظت محیط زیست و حتی شهرداری تهران بین سالهای ۳۸ تا ۵۸ اقدام به خرید خودروهایی كرده اند كه هیچ یك دوگانه سوز نبوده اند به نحوی كه دوگانه سوز شدن خودرو در شهر تهران در روز ۹۲ دی ماه سال ۵۸ تیتر اول روزنامه ها شد.

اقداماتی از این دست كه اقداماتی سمبلیك محسوب می شوند شاید در مواردی استثنایی تاثیرگذار باشد. اما در مواردی كه واقعا منافع شخصی اهمیت ویژه ای پیدا می كنند. پس برای ایجاد رغبت عمومی در میان دارندگان خودروهای فرسوده باید از محرك های اقتصادی استفاده كرد.

می توان با گران كردن سوخت بنزین و جایگزینی آن با سوخت گاز افراد را ترغیب به دوگانه سوز كردن كرد و یا با حمایت و ترغیب خودروسازان از آنها خواست قابلیت خود را آنچنان افزایش دهند كه با تولید و عرضه خودروهای ارزان قیمت به مردم باعث تسریع یافتن طرح «جامع كاهش آلودگی» باشند.

در اغلب كشورهای توسعه یافته شخصیت شهروندی براساس رعایت منافع جمعی توصیه شده تا حداكثر مردم قادر به تامین منافع خود باشند و ضمن رعایت عدالت اجتماعی كمتر به حریم یكدیگر وارد شده و بی احترامی كنند.

قانون اول شهروندی باید رعایت منافع گروهی باشد. خارج كردن خودروی تك سرنشین می تواند رعایت احترام به حقوق دیگران باشد. زیرا هم از حجم ترافیك كاسته و هم عبور آسان برای تردد خودروهای عمومی سریع و روان می شود.

افزایش خطوط اتوبوس و تاكسی در محورهای پرتردد شهری می تواند مردم را علاقه مند به استفاده از حمل و نقل عمومی كند و همچنین یك سازمان ذیصلاح باید به تشریح یك الگوی ترافیكی بپردازد.

سمیه تقدیمی پور