خراطی

خراطی چوب یكی از صنایع دستی سنتی ایران است كه از زمانهای قدیم در این مرزوبوم رواج داشته و به طور معمول در مناطقی از كشور كه چوب در آنجا بیشتر یافت میشود رایج است

خراطی چوب یكی از صنایع دستی سنتی ایران است كه از زمانهای قدیم در این مرزوبوم رواج داشته و به طور معمول در مناطقی از كشور كه چوب در آنجا بیشتر یافت میشود رایج است زیرا ماده اولیه ی عمده ی آن چوب می باشد چوب های مورد استفاده در خراطی شامل گردو، نارون، توسكا، زبان گنجشك ، بید، چنار، چوب سفید، كهور گلابی، كیكم و …. می باشد و در دزفول نوعی چوب به نام جغ نیز مورد مصرف صنعتگران قرار می گیرد از دیگر مواد اولیه ی مصرفی در صنعت خراطی می توان سریشم ، لاك الكل ، و لاك سلولزی را نام برد.

ابزار كار صنعتگران شامل سوهان – چاقو – تیشه – مته ی دستی – چكش – گیره – سندان –اره – انبردست – چرخ سمباده و … است .

در حال حاضر در كارگاه ها از دستگاه های خراطی برقی نیز استفاده می شود.

محصولاتی كه حاصل كار صنعتگران می باشد به صورت عصا، عصای تعلیمی ، می قلیان ،‌ چوب سیگار،‌ تنه ی قلیان ، وردنه و سایر اشیاء خراطی شده تجلی می نماید.

مناطقی از كشور كه در آن ها صنعت خراطی رواج دارد عبارت است از:

۱ – شهرستان ایرانشهر از توابع استان سیستان و بلوچستان كه تعدادی كارگاه در آنجا وجود دارد و مواد اولیه ی مصرفی آن را چوب كهور كه در بمپور به فراوانی یافت می شود ، تشكیل می دهد.

۲ – در استان آذربایجان غربی و مركز عمده ی خراطی شهرهای ارومیه و بخش بوكان از توابع شهرستان مهاباد می باشد.

۳ – در استان كردستان ، شهرهای سنندج و بانه و سقز از مراكز خراطی محسوب می شود.

۴ – در كرمان هم تعدادی كارگاه خراطی دایراست مخصوصاً‌ عده یی از عشایر در این منطقه با وسایل ساده و ابتدایی مبادرت به تولید انواع كالاهای چوبی می نمایند.

۵ – در شهرستان دزفول از استان خوزستان تعدادی كارگاه خراطی دایر و مشغول بكار است و جوب مورد مصرف دست اندركاران آن نوعی چوب به نام جغ است كه در باغات اطراف یافت می شود.

۶ – در شهرستان رشت نیز تعدادی كارگاه خراطی چوب با استفاده از چرخ خراطی به تولید گلدان،‌ كاسه و دیگر انواع محصولات چوبی مبادرت می نمایند.

۷ – در شهرهای ساری – چالوس – و ساقی كلایه تعدادی كارگاه خصوصی به تولید انواع شمعدان، گلدان، شكلات خوری و زیر سیگاری مشغولند و ضمناً پایه میز و مبل و غیره را خراطی می كنند.

۸ – در نطنز و حومه هم حدود ۱۰ كارگاه خراطی وجود دارد كه تولیدات آن ها عمدتاً چوب میانه ی قلیان می باشد و چون دارای مصرف محلی نیست تماماً به تهران و قم به فروش می رسد و تنها در كارگاه این منطقه كه هنوز به شیوه ی سنتی اداره می گردد با استفاده از چوب گردو و گلابی وسایلی از قبیل قندان و سایر ظروف مصرفی ساخته می‌شود.

مراحل تولید در كارگاههای خراطی به قرار ذیل می باشد:

۱ – انتخاب نوع چوب در ارتباط با كالای تولیدی

۲ – برش چوب به وسیله ی اره ی نواری و رنده به اندازه ی مورد نیاز شیئی كه ساخت آن مورد نظر است .

۳ – بستن چوب بریده شده به دستگاه خراطی و گرد كردن آن و یا اصطلاحاً به صورت نیمه كاره درآوردن آن.

۴ – در این مرحله چنانچه تولید كالائی توخالی مورد نظر باشد، كار نیمه كاره را به وسیله سه نظام به دستگاه خراطی بسته و توی آنرا خالی می كنند.

۵ – مرحله پنجم تكمیل كار نیمه كاره و پرداخت قسمت خارجی آن توسط سمباده می باشد و بعد از آن محصول را كیلركاری نموده و به بازار عرضه می كنند.

منابع تأمین چوب در كارگاههای خراطی بیشتر باغهای اطراف شهرها و یا جنگل می باشد.

در استان گیلان بیشتر كارهای تولیدی شامل انواع شكلات خوری، گلدان، قندان ، آجیل خوری ، عصا و …. می باشد.

تولیدات ارومیه بیشتر زاویه دار می باشد و اقسام شكلات خوری ، پایه آباژور و رحل قرآن و … را شامل می شود. دزفول كارهایش شبیه گیلان است و چیزهای دیگری مثل قلیان ، سرقلیان و مشابه آن تولید میشود. تولیدات كردستان نیز نقریباً شبیه ارومیه می باشد.

ناشر:سازمان صنایع دستی ایران