رویکردی متفاوت در بیان مفاهیم دینی

نگاهی به سریال صاحبدلان به مناسبت پخش از شبکه قرآن و معارف

در میان سریال هایی که سال گذشته در ماه مبارک رمضان پخش شد، سریال«صاحبدلان» نوشته طالب زاده و به کارگردانی محمد حسین لطیفی هم به لحاظ مخاطب و هم به لحاظ صاحب نظران مورد توجه قرار گرفت. این سریال امسال نیز همزمان با ماه رمضان از شبکه قرآن و معارف سیما در حال پخش است. دکتر بلخاری، دکتر حسینی و شفیع آقامحمدیان هر شب قرار است قسمت هایی را که پخش می شود، به مدت ۱۰ دقیقه مورد نقد و بررسی قرار دهند و مفاهیم دینی و قرآنی سریال را بازگو کنند. در اینجا مروری داریم به علل موفقیت صاحبدلان از منظر یک سریال مناسبتی ماه رمضانی.

رضا جودی تهیه کننده صاحبدلان در کارنامه کاری خود تهیه سریال دوران سرکشی به کارگردانی کمال تبریزی را دارد که آن سریال نیز در نوع خود و زمان پخش اش کاری قابل تامل و جسورانه محسوب می شد. مهمترین امتیاز سریال صاحبدلان نوع نگرش و رویکرد نویسنده سریال در امروزی کردن قصه یی قرآنی است. نادر طالب زاده قصه یی از قصص قرآن را دستمایه قرار می دهد و آن را در ماجرایی امروزی بازآفرینی می کند. نکته مهم در این رویکرد نویسنده سریال در باورپذیری آن برای مخاطب امروز است. ماجراها و شخصیت ها به گونه یی در این سریال طراحی و پرداخت شده اند که حتی اگر مخاطب با تفسیر آن چندان آشنا نباشد می تواند آن را بخوبی درک کند. درک یک مفهوم قرآنی از طریق تصویر و داستان امری است که کمتر تاکنون در فیلم ها و سریال های تولید شده این سال ها به آن دسترسی پیدا کرده ایم. در واقع متن صاحبدلان جدای از جذابیتی که دارد، در دل آن پیشنهادی نهفته است که اگر مورد مطالعه قرار گیرد می تواند پرورش دهنده فیلمنامه هایی از این دست باشد.

علی رضا طالب زاده فیلمنامه یی را طراحی کرد که مهمترین امتیازش در مقایسه با کارهای قرآنی دیگر نلغزیدن در بستر شعار است. در اغلب سریال هایی که این سال ها در تلویزیون ایران ساخته می شود، به جای آن که مخاطب را با استفاده از مولفه های تلویزیونی و تصویری درگیر موضوع کند و آن را به باور مدنظر برساند، تلاش می شود تا مدام پیام مورد نظر گوشزد و بازگو شود؛ اتفاقی که مدام در این سال ها حتی باور مخاطب تلویزیونی را دچار دلزدگی می کند. برخی از این سریال ها به جای آن که باور دینی مخاطب را احیا کند و پرورش دهد، دلزدگی ایجاد می کند و بین مخاطب و آن مفهوم دینی فاصله می اندازد یا باور او را در سطح قرار می دهد. امتیاز مهم صاحبدلان جدای از قدرت کارگردانی و بازی های خوب آن در همین نکته نهفته است که از بازگویی مستقیم پیام مدنظر صرف نظر می کند و تلاش می کند مخاطب را به باوری عمیق تر برساند.

علی رضا طالب زاده فیلمنامه نویس صاحبدلان در کارنامه کاری خود کتاب داستان «به خاطر فرانک» را دارد که تسلط او را در امر داستان نویسی نشان می دهد. به خاطر فرانک که از سوی نشر مرکز منتشر شد نیز داستان قابل تاملی است. اگر این یادداشت تاکید عمده خود را بر فیلمنامه صاحبدلان قرار داده است، به جهت ضعف های عمده یی است که اغلب سریال های تلویزیونی به جهت فیلمنامه دارند. سریال های زیادی را می توان مثال زد که بازیگران نسبتاً خوبی در آنها حضور دارند و کارگردان قابل قبولی نیز دارد، اما یا در فیلمنامه دچار مشکل است یا کارگردان و بازیگران به تحلیل درستی از آن دست نیافته اند. سریال صاحبدلان شاید هنوز به سطح ایده آل برخی از منتقدان و صاحب نظران نرسیده باشد، اما در مقایسه با دیگر سریال هایی از این دست، به حتم گامی رو به جلو است.

کارگردانی صاحبدلان از امتیاز ویژه یی اگر برخوردار باشد، در نزدیک شدن کارگردان به مفهومی است که فیلمنامه قصد بازگویی اش را دارد. این امتیاز در بازی بازیگران آن نیز به خوبی دیده می شود. بازی حسین محجوب را در این میان مثال زد و تاکیدی زیادتری بر آن داشت. گرچه باران کوثری نیز تلاش زیادی در نزدیک شدن به معنا و مفهوم شخصیت خود داشت و تا حدودی به آن نزدیک شده بود.

تکرار سریال صاحبدلان از شبکه قرآن و معارف مجال دوباره یی برای نقد و تحلیل سریال فراهم می آورد اما ای کاش در قسمت های نیز علی رضا طالب زاده به عنوان نویسنده حضور پیدا می کرد و چگونگی پرورش ایده خود را در قالب یک سریال تلویزیونی تشریح می کرد تا کارگاهی باشد برای فیلمنامه نویسانی که قصد دارند مفاهیم دینی و قصه های قرآنی را در قالب فیلمنامه برای مخاطب تلویزیونی بیان کنند.

رضا جودی امسال نیز تهیه کننده سریال دیگری در ماه رمضان است که هم اکنون از شبکه یک سیما با نام اغما پخش می شود. این سریال نیز قرار است با دستمایه قرار دادن مفهومی قرآنی مخاطب خود را به باوری دینی برساند. تاکنون سه قسمت بیشتر از این سریال پخش نشده و نمی توان درباره آن اظهارنظری کرد و باید منتظر مجال دیگری بود.

مهربانو ابدی دوست