جامعه‌ای نمادین با همه عناصر اجتماعی

فیلم «درباره الی» ساخته اصغر فرهادی کارگردان خوش قریحه را دیدم. در سال‌ها و ماه‌های اخیر فیلمی به زیبائی «درباره الی» ندیده بودم، حتی اگر آن فیلم‌ها از جشنواره‌های بزرگ هم جایزه …

فیلم «درباره الی» ساخته اصغر فرهادی کارگردان خوش قریحه را دیدم. در سال‌ها و ماه‌های اخیر فیلمی به زیبائی «درباره الی» ندیده بودم، حتی اگر آن فیلم‌ها از جشنواره‌های بزرگ هم جایزه دریافت کرده بودند. «درباره الی» در مقیاس سینمای ایران فیلم کم‌نظیری است. البته در مقیاس جهانی هم مورد تکریم و توجه قرار گرفته است. اما «درباره الی» به این خاطر ارزشمند نیست که جایزه جهانی برده است. بلکه به دلیل ارزش‌های ذاتی خودش است که مورد ستایش جهانی قرار گرفته است.

آن چه بیشتر از همه توجه بیننده «درباره الی» را جلب می‌کند فیلمبرداری بسیار مطمئن و مسئولانه فیلم است. حرکت دوربین در صحنه نجات غریق و در بقیه داستان بسیار جذاب است و بر تاثیرگذاری موضوع به شدت می‌افزاید.

البته این بدان معنا نیست که تدوین خلاقانه، صدابرداری و چهره‌پردازی فیلم ارزش کمی داشته‌اند.

اما «درباره الی» وجوه مختلفی برای مطالعه دارد که بهتر است جامعه‌شناسان و رفتار‌شناسان اجتماعی هم به آن بپردازند. اصغر فرهادی در «درباره الی» جامعه‌ای کوچک و نمادین را ساخته است که تقریباً همه عناصر اجتماعی را در خود دارد.

افرادی با سنین مختلف، جایگاه‌های اجتماعی گوناگون و برداشت‌ها و پیشینه‌های مختلف در کنار هم چیده شده‌اند که هر یک دارای نقشی کاملاً طبیعی و حقیقی هستند.

فیلم «درباره الی» در آغاز اعضای گروه اجتماعی مورد نظر اصغر فرهادی را نشان می‌دهد که چگونه یکپارچه و یکدل در حال سفر به سوی مقصد موردنظر هستند. در ابتدا همه چیز برپایه تفاهم و مشارکت شکل می‌گیرد و پیش می‌رود.

با حوادث و رویدادهایی که در مسیر تکوین داستان فیلم رخ می‌دهد، رفته رفته شاهدیم که چگونه تفاهم‌ها و یک‌دلی‌ها رنگ می‌بازد و پرده‌های دوستی و رفاقت فرو می‌افتد. داستان به گونه‌ای پیش می‌رود که عزیزترین افراد این گروه هم در پایان در برابر هم می‌ایستند و حتی به درگیری‌های لفظی و فیزیکی می‌پردازند.

در مسیر تکامل داستان «درباره الی» بیننده نحوه فرو افتادن این پرده‌ها و رونمایی از همه سوءتفاهم‌ها و سوءبرداشت‌ها را به عینه می‌بیند.

به نظر من فیلم درباره الی داستان سوءتفاهم و دروغ در جامعه مفروض مورد نظر کارگردان است. این که چگونه روابط انسان‌ها برپایه سوءتفاهم و دروغ شکل می‌گیرد و چگونه انسان‌های یک جامعه می‌توانند با وجود همه سازواری‌ها و سازگاری‌های ظاهری در یک لحظه حساس پرده‌ها را کنار بزنند و سوءتفاهم‌ها را بر پایه دروغ‌های خود بالفعل کنند. تا آنجا که معصوم‌ترین گروه یعنی کودکان را هم به صورت سازمان یافته به دروغ گفتن آموزش دهند.

جالب این است که «درباره الی» فرآیند ایجاد این‌گونه سوءتفاهم‌ها و دروغ‌ها را هم تشریح می‌کند. چگونه انسان‌ها بدون شناخت از یکدیگر در مورد هم قضاوت می‌کنند و به چه شکل درباره شخصیت، نیت، عملکرد و رفتار دیگران حکم صادر می‌کنند. این هنجار تا آن جا تکامل می‌یابد که انسان‌ها حتی از مرز تهمت و افترا زدن به یکدیگر هم فراتر می‌روند.

«درباره الی» از معدودترین فیلم‌های ایرانی است که از فیلمنامه‌ای منسجم، هدفدار و قوی برخوردار است. اگر فیلمنامه نویسی را به بازی شطرنج تشبیه کنیم باید آغاز، پردازش و پایان فیلمنامه از انسجامی همگن برخوردار باشد. در ایران فیلمنامه‌ها گاه در یکی از این سه بخش ضعیف است و اغلب پایان ضعیفی دارند. در حالی که «درباره الی» از آغاز، پردازش و پایان قوی و هدفداری بهره‌مند است که از این بابت «درباره الی» را در بین فیلم‌های دیگر ایرانی شاخص می‌کند.

در پایان فیلم «درباره الی» مشاهده می‌کنیم که تنها یک عنصر جدی به عنوان وجدان اصلی آن جامعه کوچک وجود دارد که سعی می‌کند در برابر همه این دروغ‌ها و سوءتفاهم‌ها مقاومت کند. اما او نیز در پایان تن به فضای عمومی می‌دهد و وارد جرگه دروغ و سوءتفاهم می‌شود و گوشه‌ای از این هنجار نامیمون را سازمان می‌دهد.

من به سهم خود به اصغر فرهادی تبریک می‌گویم و او را مستحق تجلیل‌ها و قدردانی‌های بیشتر و فیلم «درباره الی» را سزاوار تحقیق و بررسی عمیق‌تر می‌دانم.