سایهٔ زمین هنگام غروب خورشید

اگر اندکی پس از غروب خورشید به افق مشرق بنگرید، سایه‌ای خاکستری را در افق می‌بینید که شبیه به ابری تیره است. این سایهٔ زمین است که شما پس از غروب می‌بینید. دلیل اصلی تشکیل این …

اگر اندکی پس از غروب خورشید به افق مشرق بنگرید، سایه‌ای خاکستری را در افق می‌بینید که شبیه به ابری تیره است. این سایهٔ زمین است که شما پس از غروب می‌بینید. دلیل اصلی تشکیل این سایه همانطور که در ادامه خواهید خواند، کروی بودن زمین است. پدیده‌ای که کمتر کسی به آن دقت می‌کند.

در طی چند دقیقه پس از آغاز غروب خورشید لبهٔ سایهٔ زمین برفراز افق شرقی در نقطه مقابل خورشید ظاهر می‌گردد. هرچه مقدار ذرات ریز در جوّ بیشتر و نور خورشید که از سطح افق می‌گذرد درخشنده‌تر باشد، سایهٔ زمین بیشتر قابل رؤیت خواهد بود. این سایه به رنگ خاکستری متمایل به آبی است و انحنای زمین را با وضوح کامل نشان می‌دهد. درست در بالای حاشیهٔ سایه، رنگ آبی متمایل به سفید ممکن است با اندکی ته رنگ‌ قرمز ضعیف توأم شود.

گاهی در بالای این سایه ماه بدر نیز دیده می‌شود که منظره‌ای زیبا پدید می‌آورد. برای درک بهتر این رخداد شکل۱ را مشاهده کنید، یک منطقهٔ غبار جوّی در زیر خط‌چین نشان داده شده است. آسمان در جهت غرب آن سوی افق ناظر صاف است از این‌رو نور خورشید می‌تواند از نزدیک سطح زمین عبور کند و در نقطهٔ مماس با آن تماس پیدا کند. هنگامی که ناظر به سوی شرق می‌نگرد، قسمتی از لایهٔ غبارآلود در تاریکی است اما در زاویه‌ای بالای افق شرقی این غبار در نور مستقیم خورشید است، نوری که در اثر عبور از میان قسمت پایین‌ جوّ پایین‌تر در نقطهٔ مماس قرمز شده است. غبار موجود در جوّ نور خورشید را پراکنده می‌کند. قسمت عمدهٔ نور رو به جلو پراکنده می‌شود و به همین علت شفق در افق شرقی خیلی پررنگ‌تر از افق غربی است اما مقداری از آن به سمت عقب پراکنده می‌شود. رنگ قرمز در اثر عبور نور خورشید از نزدیک سطح زمین در نقطه مماس به وجود می‌آید. ناظری که در نقطهٔ مماس قرار داشته باشد خورشید سرخ را در حال غروب خواهد دید، در حالی که ناظری که در ناحیهٔ سایه باشد تنها هنگامی آثاری از نور قرمز خورشید را خواهد دید که جوّ در بالای سرش قسمتی از نور را پراکنده کند.

اگر هوا در نقطه مماس ابری باشد، ابرها مانع عبور پرتو نور خورشید از نزدیک سطح زمین می‌شوند در این حالت پرتوهای خورشید به میزان کمی جذب می‌شوند و شدّت رنگ کمتر خواهد بود. از طرف دیگر نور خورشید در بالای ابرهای حایل شدیدتر است و سایهٔ زمین را بسیار واضح‌تر می‌توان دید. ارتفاع زیاد نیز سایهٔ زمین را واضح‌تر نشان می‌دهد زیر ناظر از روبرو به لایهٔ غبار و خط سایه نگاه می‌کند. اغلب کسانی که با هواپیمای جت پرواز می‌کنند در ارتفاعات بالا می‌توانند مناظر زیبایی از سایهٔ زمین را مشاهده کنند.

لبهٔ سایهٔ زمین در ظاهر به سرعت بالا می‌آید تا اندازه‌ای که سریعتر از غروب کردن خورشید است امّا هنگامی که به ۱۰ تا ۱۵ درجه زیر افق شرقی می‌رسد، وضوح کمتری می‌یابد و کم‌کم محو می‌شود.

تنها دلیلی که می‌توان برای رؤیت‌پذیری کم آن بیان داشت این است که در خط دید توده‌های کمتری از هوا وجود داشته باشد و از این‌رو برای پراکنده شدن نور خورشید به طرف عقب ضخامت جوّ کمتر است.