کی به جراحان فک و صورت مراجعه کنیم

از شکستگی های فک و صورت تا بیماری های مفصل گیجگاهی

عوامل ژنتیکی، نقایص مادرزادی، آسیب‌های وارده به فک و صورت و جراحی‌ها و... ممکن است اشکال‌های حرکتی، جویدنی و تکلمی ایجاد کند یا تقارن نسبی صورت را نامتقارن و طول و عرض آن را از حد متعادل خارج کند و در نهایت اثری منفی بر عملکرد و زیبایی این بخش مهم از بدن بگذارد. جراح فک و صورت می‌تواند بسیاری از اختلال‌های ایجاد شده را اصلاح کند، اما طیف‌ جراحی‌های فک و صورت کدام‌اند و جراحان این رشته کدام ناهنجاری‌های چهره‌ را اصلاح می‌کنند؟

۱. شکستگی‌های فک و صورت: این نوع صدمه‌‌ها را بیشتر در افرادی می‌بینیم که ضربه سنگینی به صورتشان وارد شده مثلا در اثر نبستن کمربند ایمنی با صورت به داشبورد یا فرمان اتومبیل برخورد کرده‌اند و تمام یا بخشی از استخوان‌های صورتشان خرد شده است. درمان شکستگی صورت خیلی مهم‌تر و پیچیده‌تر از شکستگی‌های سایر نقاط بدن است. تقدم، تاخر، جا انداختن و ثابت و تنظیم کردن استخوان‌ها در موقعیت مناسب، کاری دقیق و میلی‌متری است. درمان شکستگی در استخوان پا بیشتر از نظر برگشت عملکردی فرد است اما در شکستگی‌های صورت باید علاوه بر بازسازی سیستم جونده و تکلمی، استخوان‌ها به‌طور میلی‌متری بازسازی شوند زیرا کوچک‌ترین اختلال در تنظیم، روی زیبایی و ظاهر فرد اثر منفی خواهد داشت.

۲. تومورها و کیست‌های فک و صورت: برای حذف یک تومور یا کیست جراح باید از همان ابتدا به فکر بازسازی صورت باشد. حذف تومور همزمان با حذف بخشی از بافت نرم، بافت سخت یا قسمتی از سیستم دندانی است. فرض کنید برای برداشتن تومور ناچار به حذف ۱۰ دندان اطراف آن باشیم. بیمار با ۱۰ دندان از دست داده دچار اختلال در سیستم جونده می‌شود. برای ترمیم ابتدا باید استخوان ناحیه‌ای که قرار است دندان‌ها بر آن سوار شوند، بازسازی وسپس ایمپلنت گذاشته شود.

۳. جراحی اصلاحی صورت (جراحی ارتوگناتیک): یکی از اختصاصی‌ترین جراحی‌ها که متخصصان فک و صورت انجام می‌دهند، اصلاح بدشکلی‌‌های چهره‌ای در کسانی است که صورتشان به‌طور ژنتیکی مشکل دارد؛ مثلا صورت بلندی دارند، دندان‌ها به‌دلیل اسکلت فک روی هم چفت نمی‌شوند، کام گنبدی دارند، فکشان بیش از حد جلو یا عقب است یا به دلایل اکتسابی مثل مکیدن انگشت شست در کودکی، تنفس دهانی یا آسیب به کوندیل در کودکی، فکشان دچار رشد غیرعادی و بدشکلی شده است. برای جراحی این افراد، همه تغییرات بعد از آنالیز رادیوگرافی و عکس صورت (فتوگرافی) بیمار، روی قالب گچی اعمال می‌شد اما امروزه این تغییرات را به‌وسیله رایانه انجام می‌دهند.

۴. بازسازی استخوان فک برای جای‌گذاری ایمپلنت: کاشت دندان به‌وسیله بسیاری از دندان‌پزشکان انجام می‎شود. برای نصب ایمپلنت به استخوانی نیاز است که از نظر کمی و کیفی شرایط خوبی داشته‌باشد. بعضی از افراد بعد از از دست دادن دندان، نمی‌دانند چگونه از فک خود محافظت کنند زیرا جای دندان از دست رفته نباید به مدت طولانی خالی بماند وگرنه آن قسمت از فک دچار تغییر شکل و تحلیل خواهد شد و برای کاشت دندان، بازسازی استخوان ضرورت می‌یابد.

۵. بیماری‌های مفصل گیجگاهی: درد مفصل، باز و بسته شدن آن توام با صدا یا محدودیت در باز و بسته شدن و انحراف فک، از اختلال‌های شایع مربوط به مفصل گیجگاهی هستند. برای درمان شاید به شستشوی مفصل و گاهی هم جراحی نیاز باشد که در آن دیسک مفصلی اصلاح یا ترمیم و به محل مناسب بازگردانده می‌شود.

۶. نقایص مادرزادی مثل شکاف کام و لب: برای برطرف کردن این نقص به توالی درمانی نیاز است. جراحی‌ها باید از ۲ تا۳ ماه بعد از تولد با ترمیم شکاف لب، از ۶ ماهگی تا ۵/۱ سالگی ترمیم شکاف کام و شکاف استخوان هم با پیوند استخوان در۷ تا ۱۱ سالگی انجام شود. البته بیماری که دچار شکاف لب و کام است، باید تا ۲۰ سالگی تحت‌درمان گروهی متشکل از جراح فک و صورت، دندان‌پزشک کودکان، متخصص ارتودنسی، متخصص گوش و حلق و بینی، گفتاردرمانگر و روان‌شناس باشد. در سنین بالاتر نیز جراحی‌های اصلاح شکل صورت (ارتوگناتیک) و نهایتا جراحی زیبایی بینی (راینوپلاستی) و ترمیم مجدد لب تا به دست آمدن شکل ایده‎‌آل چهره انجام می‌گیرد.

۷. اعمال جراحی مختلف : جراحی دندان نهفته (دندان نهفته در مجاورت کانال عصب فک قرار گرفته است بنابراین خروج آن باید با احتیاط و دقت انجام بگیرد و طوری خارج شود که به عصب فک صورت آسیب نرسد)، جراحی‌ بینی، پلک، چانه، تزریق چربی، تزریق ژل، ساکشن چربی ناحیه غبغب، لیفت ابرو و پیشانی و همه اعمالی که به بهبود نقایص یا نازیبایی‌ها از دید بیمار کمک می‌کند، از دیگر کارهایی هستند که جراحان فک و صورت می‌توانند آنها را انجام دهند.

دکتر علی حسنی

‌متخصص جراحی فک و صورت دانشیار دانشگاه علوم‌پزشکی آزاد اسلامی