ایفاگران نقش اوپك

اوپك در سال ۱۹۶۰ و با حضور ۵كشور تولیدكننده و صادركننده نفت یعنی ایران, عراق, كویت, عربستان سعودی و ونزوئلا تأسیس شد

تا اوایل دهه ۱۹۷۰ كه هشت كشور دیگر یعنی لیبی، امارات متحده عربی، قطر، الجزایر، نیجریه، گابن، اكوادور و اندونزی به این سازمان پیوستند، این سازمان قدرت آنچنانی در بازار جهانی نفت ایفا نمی كرد. اما از اوایل دهه ۱۹۷۰ بود كه این سازمان با هدف گذاری قیمت فروش نفت توانست حضور خود را در بازار به اثبات برساند و از آن زمان به بعد به عنوان یك بازیگر مهم درعرصه نفت ایفای نقش كند.درآن زمان اوپك حدود ۶۰ درصد عرضه نفت جهان را دراختیار داشت اما به تدریج و با افزایش قیمت نفت، اكتشاف و بهره برداری از دیگر میدانهای نفتی اقتصادی تر شد و همین ابزاری برای دیگر كشورهای غیرعضو اوپك شد تا حضور خود را در بازارجهانی نفت پررنگ تر كنند.اكنون اوپك كمتر از ۴۰ درصد بازارجهانی نفت را دراختیار دارد و اعضای این سازمان كه ۱۳ كشور بودند به ۱۱كشور كاهش یافته است. اكوادور و گابن كه در سال های ۱۹۷۳ و ۱۹۷۵ به سازمان پیوسته بودند درسالهای ۱۹۹۲ و ۱۹۹۴ از این سازمان خارج شدند.همچنین زمزمه هایی شنیده می شود كه اندونزی هم قصد خروج از این سازمان را دارد كه در صورت ادامه این روند اوپك نفوذ خود را بتدریج در بازار ازدست خواهدداد.اكنون بازیگران اوپك به این شرح هستند:

عربستان سعودی

عربستان سعودی بزرگترین تولیدكننده (حدود ۱۰ میلیون بشكه‎/ روز) و صادركننده (بیش از ۸میلیون بشكه‎/ روز) نفت جهان است و حدود یك چهارم از ذخایر اثبات شده نفت جهان را نیز دراختیار دارد.

اما قدرت عربستان سعودی در ظرفیت مازادی است كه دراختیار دارد این ظرفیت حدود ۲ میلیون بشكه‎/ روز است كه به عربستان سعودی اجازه می دهد تا در شرایط حاد عرضه مانند جنگ در عراق و یا اعتصاب زمستانی سال ۲۰۰۲ ونزوئلا وارد میدان شود.

با این همه ظرفیت مازاد این پادشاهی به دلیل افزایش بی سابقه تقاضا در بازار جهانی نفت كه در ۲۸ سال اخیر سابقه نداشته است، آسیب پذیر شده است.سیاست نفتی این كشور از سه مرحله می گذرد. تا سال ،۱۹۸۵ ریاض متناسب با قیمت هدف گذاری شده اوپك تولید خود را نگه می داشت. اما افزایش تولید ازسوی دیگر تولیدكنندگان به عربستان سعودی فشارآورد تا تولید خود را سریعاً كاهش دهد. در سال ،۱۹۸۶ ریاض پس از ملاقات های ناموفق با دیگر اعضای اوپك، تولید خود را شدیداً افزایش داد بطوریكه طی چندهفته قیمت های نفت از ۳۰ دلار به ازای هر بشكه به ۱۰ دلار كاهش یافت. این كشور توانست طی سالهای ۱۹۸۷ تا ۱۹۹۰ قیمت نفت را حول و حوش ۱۸ دلار و از سال ۱۹۹۰ تا ۲۰۰۰ حول ۲۱دلار در هر بشكه تنظیم كند. اما پس از بحران آسیای جنوب شرقی كه به تقاضای نفت دركشورهای نوظهور صدمه زد و نیز دولت سابق ونزوئلا كه برای شكست عربستان سعودی در بازار و گرفتن سهم بیشتر از بازار، تولید را افزایش داد، ریاض به سمت تنظیم قیمت های بالاكه حول و حوش ۲۲ تا ۲۸ دلار در هر بشكه بود روی آورد. از آن زمان به بعد سیاست عربستان برروی پایین بودن ذخایر نفتی آمریكا، ژاپن، اتحادیه اروپا و مصرف كنندگان كلیدی متمركزشده است.با آنكه این پادشاهی بیش از ۸۰میدان نفتی دارد اما نیمی از ذخایر نفتی آن كشور در ۸ میدان كه شامل میدان قوار كه بزرگترین میدان نفتی درجهان است و حدود ۷۰ میلیارد بشكه ذخیره نفت اثبات شده دارد و نیز میدان نفتی صفائیه كه با ۱۹ میلیارد بشكه نفت، بزگترین میدان نفتی فلات قاره جهان است، متمركز شده است.

الجزایر

الجزایر از لحاظ سنتی تنها عضو اوپك هست كه مدافع افزایش قیمت و كاهش تولید به منظور نگهداری بالای قیمت است. الجزایر اخیراً شیر نفت خود را كاملاً بازكرده و تولید خود را با این استدلال كه تنها راه تضمین به سرمایه گذاران خارجی در بخش نفت است با یك سوم افزایش نسبت به سهمیه اوپك به ۱‎/۲ میلیون بشكه در روز رسانده است. این كشور همچنین به دنبال آن است كه بازار فروش خود را تغییر دهد و حجم بیشتری از نفت خود را در آسیا و آمریكا به فروش رساند.با آنكه نفت در الجزایر برای اولین بار در سال ۱۹۵۶ كشف شد، اما هنوز این كشور در بخش اكتشاف توسعه نیافته است. سال ۲۰۰۳ معادن بزرگی از نفت و گاز توسط شركتهای خارجی كشف شد. سوناتراش (شركت نفت دولتی الجزایر) و شریكان خارجی اش امیدوار هستند كه ظرفیت تولید نفت خام این كشور را طی ۵ سال آینده كاملاً افزایش دهند. الجزایر با ذخایر اثبات شده ۹‎/۲ میلیارد بشكه یكی از سه كشور آفریقایی كارتل نفتی است. در دنیا رتبه این كشور از لحاظ صادرات نفت خام یازدهم است. تقریباً ۹۰درصد نفت خام الجزایر به اروپای غربی صادرمی شود.

اندونزی

مسأله اندونزی دررسیدن به سقف سهمیه رسمی اوپك در دو سال گذشته باعث شده تا نفوذش دركارتل تقلیل یابد و این حدس و گمان را به اذهان آورد كه كاهش تولید نفت آن كشور به جاكارتا فشار آورد تا سازمان اوپك را ترك كند. درحقیقت، در ژوئن ۲۰۰۴ اندونزی واردكننده خالص نفت شد و پیش بینی می شود كه تا سال ۲۰۰۷ یك واردكننده دائمی نفت شود. كاهش تولیدنفت آن كشور به افت طبیعی میدانهای پیر نفتی، فقدان سرمایه گذاری جدید دراكتشاف و محدودیت های قانونی اندونزی برمی گردد. علاوه بر این، رشد روزافزون تقاضای داخلی میزان نفت خام در دسترس را برای صادرات تا سقف ۳۰۰هزار بشكه در روز كاهش داد كه این مقدار حتی كمتراز مصرف روزانه پرتغال واردكننده عمده نفت اندونزی است.پیش بینی می شود كه در سالهای آتی واردات در سطح فعلی یا پایین تر هم بیاید اما افت وحشتناك ۱۵ درصدی در ذخایر اثبات شده، به این معنی است كه برداشت از این میدانها در سطح فعلی به معنای پایان عرضه تا سال ۲۰۱۵ است.

ایران

ایران پنجمین تولیدكننده و صادركننده نفت جهان و دارنده بیش از۱۱ درصد از ذخایر اثبات شده نفتی جهان است.ایران در سال ۱۹۷۹ كه زمان انقلاب بود در قلب بحران انرژی جهان قرار گرفته بود. این انقلاب و پس از آن جنگ عراق علیه ایران قیمتها را به بیش از ۴۰ دلار در هر بشكه رساند.ایران برای رفع مشكلات مالی خود خواهان سیاستگذاری قیمت بالا است. این كشور یك عضو محتاط است كه معمولاً در زمانی كه قیمت ها بیفتد به دنبال فرصتی برای «كاهش تولید» است و به همین منظور در این مواقع خواستار «اجلاس اضطراری» اعضای اوپك است.به گفته تحلیلگران بهبود روابط دیپلماتیك با عربستان سعودی در سال ۱۹۹۸ به تقویت هم پیوستگی درونی اوپك كمك كرد.اصلی ترین میدان نفتی ایران در استان خوزستان و در نزدیكی با مرز عراق و خلیج فارس یافت شده است. هم اكنون اكثر میدانهای نفتی ایران به ارتقاو مدرنیزه كردن نیاز دارد. اما افزایش تقاضای داخلی مانع عمده ای در محدودكردن صادرات نفت خواهد شد.

عراق

در حال حاضر عراق به خاطر تحریم بین المللی كه در گذشته وجود داشت خارج از چارچوب سهمیه بندی اوپك نفت تولید می كند و در این ارتباط یك سهمیه آزاد دارد. از طرف دیگر به دلیل بیش از ۲۰ سال جنگ و تحریم صنعت نفت عراق به شدت آسیب دیده است.

عراق تا پیش از افزایش ذخایر نفتی ایران با ۲۱۲ میلیارد بشكه ذخایر اثبات شده نفت دومین ذخیره نفتی جهان را دارا بود كه ۶۰درصد آن ذخایر در جنوب و ۴۰ درصد در شمال قرار دارد. میدان نفتی كركوك در منطقه كردستان كه از سال ۱۹۳۸ فعال بوده مبنای تولید نفت عراق است.تخریب وسیعی كه طی جنگ آمریكا علیه عراق بر زیرساختارهای میدانهای شمالی نفت عراق وارد كرد. همراه با افت میدانهای نفتی باعث تأخیر در تولیدنفت شده است.در حال حاضر اعتقاد براین است كه در ۱۰ سال آینده ظرفیت تولید نفت عراق به ۳ میلیون بشكه در روز برسد این كشور درهای خود را بر روی سرمایه گذاران خارجی در صنعت نفت و دیگر صنایع كشور باز كرده است.

كویت

با آنكه كویت برای مدتهای مدید از قیمت های معتدل حمایت و طرفداری می كرد اما اخیراً باهدف طرفداری از افزایش قیمت نفت در اوپك ، برای كاهش تولید و بالابردن قیمت هدف اوپك از باند قیمتی ۲۲ تا ۲۸ دلار فشار وارد می آورد.این امیرنشین ۹۶‎/۵ میلیارد بشكه ذخیره نفت اثبات شده دارد كه حدود ۸ درصد نفت جهان است . منطقه بیطرف عربستان سعودی كویت نزدیك به ۵ میلیارد بشكه ذخیره نفت دارد كه نیمی از آن به كویت تعلق دارد كه بدین ترتیب حجم ذخایر نفت كویت را به ۹۹ میلیارد بشكه می رساند.تجاوز عراق به كویت در سال ۱۹۹۰ صنعت نفت این كشور را برای مدت ۲ سال تعطیل كرد و علاوه بر آن به خاطر به آتش كشاندن ۷۰۰ چاه نفت توسط سربازان صدام حسین ، بلایای زیست محیطی به كویت وارد كرد. تقریباً ۲ درصد ذخایر نفتی كویت هدر رفت و خساراتی معادل ۲۰میلیارد دلار هم وارد كرد.اكثر ذخایر نفتی كویت در ناحیه بورجان واقع است كه شامل بورجان ، مگوا و احمدی است . «بورجان اكبر» پس از میدان «نقی قهوار» عربستان دومین میدان نفتی بزرگ جهان است كه از سال ۱۹۳۸ نفت تولید می كند.كویت به منظور افزایش ظرفیت تولید به دنبال سرمایه گذاری محدود خارجی در بخش اكتشاف و تولید است. این كشور ظرفیت تولید نفت خود را از ۲‎/۳۵ میلیون بشكه در روز در سال ۲۰۰۳ به ۲‎/۵ میلیون بشكه در روز در سال ۲۰۰۴ افزایش داده و در نظر دارد این ظرفیت را به ۳‎/۱ میلیون بشكه در روز در سال ۲۰۰۷ برساند اما به دلیل نبود یك چارچوب مشخص برای سرمایه گذاری خارجی دستیابی به این هدف را به تأخیر می اندازد.

لیبی

لیبی از لحاظ سنتی همواره یك عضو طرفدار كاهش تولید و افزایش قیمت بود و علی رغم خواسته اكثر اعضا از كاهش تولید حمایت می كرد. اما موضع این كشور در سالهای اخیر نرم شده و به سمت اجماع و قیمت های معتدل حركت كرده است.حركت انعطافی لیبی در درون اوپك با تغییر سیاست خارجی معمرقذافی همراه بوده است . لیبی پس از سالها انزوا و قبول مسؤولیت بمب گذاری هواپیمای مسافری پان آمریكن در سال ۱۹۸۸ بر فراز لاكربی و سرنگونی یك هواپیمای فرانسوی در آسمان نیجر و نیز تعهد برای پرداخت خسارت از تحریم سازمان ملل خارج شد . همچنین نابودی سلاح كشتار جمعی و اجرای برنامه آن روابط آن كشور را با ایالات متحده بهبود بخشید به طوری كه واشنگتن تحریم خود را از روی لیبی برداشت . حجم ذخایر اثبات شده نفت لیبی ۳۶ میلیارد شبكه است . نفت لیبی از جمله مرغوبترین نفت جهان با سولفور پایین است كه مورد پسند كشورهای حوزه مدیترانه است . مشتریان عمده نفت لیبی، ایتالیا، آلمان، اسپانیا و تركیه هستند . لیبی در سال گذشته اولین محموله نفتی خود را پس از ۲۰ سال تحریم به آمریكا فروخت .

نیجریه

نیجریه تا چندی پیش از طرفداران پروپاقرص اجماع در اوپك بود، اما خشونت های نژادی و اعتصاب در این منطقه نفت خیز به تولید این كشور لطمه زده و آن را به سمت حمایت از كاهش تولید سوق داده است . سهمیه جدید اوپك از فلات قاره آن كشور تأمین می شود كه از خشونت های نژادی به دور است.اكثر صادرات نفت خام این كشور به ایالات متحده و اروپای غربی صادر می شود هر چند كه آسیا هم یكی از بازارهای هدف این كشور قرار گرفته است . نیجریه با تولید بیش از ۲ میلیون شبكه نفت در روز بزرگترین تولید كننده نفت آفریقا به شمار می رود. ۶۵ درصد نفت تولیدی این كشور از كیفیت بالا و سولفور پایین برخوردار است . حجم ذخایر نفت اثبات شده نیجریه ۲۴ میلیارد بشكه است . نیجریه پس از عربستان سعودی، مكزیك، كانادا و ونزوئلا پنجمین كشور صادر كننده نفت به ایالات متحده است.

قطر

قطر با تولید ۶۷۶ هزار بشكه در روز كوچكترین تولیدكننده اوپك است . قطر هیچ وقت به سهمیه اوپك پایبند نبوده است اما از آنجا كه كمترین تولید را دارد و در عین حال با قیمت های مورد نظر دیگر تولیدكنندگان كشورهای عربی حوزه خلیج فارس نفت خود را به فروش می رساند ، از تنبیه بدور مانده است . در سال ۱۹۹۵ و به دنبال كودتای شیخ احمد بن خلیفه آل طاهانی، سیاست جدید قطر به سمت افزایش تولید نفت بوده است . برای رسیدن به این هدف دولت روابط خود را با شركتهای نفتی خارجی بهبود بخشید كه انتظار می رود در سالهای آتی حجم سرمایه گذاری در این بخش گسترش یابد. پیش بینی می شود تا سال ۲۰۰۶ ظرفیت تولید نفت قطر به ۱‎/۰۵ میلیون بشكه در روز افزایش یابد.

امارات متحده عربی

ابوظبی تنها عضو امیرنشین امارات متحده عربی است كه بخشی از اوپك را تشكیل می دهد . شش امیرنشین دیگر نفت تولید می كنند اما به اندازه ای نیست كه در سهمیه بندی اوپك بگنجند.

با آنكه از نظر سنتی امارات عضو صلح طلب اوپك بوده و قیمت های معتدل را مدنظر قرار می داده و در همان حال از نقش رهبری عربستان در درون اوپك حمایت می كرده اما اخیراً برای جلوگیری از آسیب به اقتصاد جهانی خواستار قیمت پایین تر شده است .

ذخایر اثبات شده نفت خام امارات ۹۷‎/۸ میلیارد بشكه است كه كمتر از ۱۰ درصد كل جهان را در بر می گیرد و ابوظبی كنترل اكثر تولید را در اختیار دارد . این فدراسیون ششمین صادر كننده نفت جهان است كه مشتریان عمده آن آسیا و ایالات متحده است . دوبی یكی از گونه های نفت امارات است كه مرجع قیمت بازار آسیاست.

ونزوئلا

از زمانی كه هوگو چاوز در سال ۱۹۹۹ قدرت را به دست گرفت، ونزوئلا شدیداً مخالف افزایش تولید و مدافع سرسخت تعهد به سهمیه بندی و قیمت های بالا است . ونزوئلا دارای بزرگترین ذخایر نفتی خارج از خاورمیانه است و با تولید ۲‎/۵ میلیون بشكه در روز نهمین تولیدكننده نفت جهان است. نزدیكی ونزوئلا به ایالات متحده نفتكش ها از زمانی كه ساحل ونزوئلا را به سمت بنادر خلیج مكزیك ترك می كنند یك هفته در راه هستند در حالی كه این زمان از بندر سعودی چهار هفته است باعث شده كه این كشور یك نقش كلیدی را ایفا كند.