راه نی نوازنده در پی شور و حال موسیقی ایرانی

من معماری را فدای موسیقی كرده ام شما می توانید از معماری پول بسیار بیشتری نسبت به نی نوازی در بیاورید ولی همسرم می داند كه هنگامی كه نوازندگی می كنم شاد هستم و این چیزی است كه من برایش زندگی می كنم

بشنو از نی چون حكایت می كند ، از جدایی ها شکایت می کند

از نیستان چون مرا ببریده اند ، از نفیرم مرد و زن نالیده اند

حسین عمومی كه با پیراهن و شلواری سپید‏‎، چهار زانو روی فرشی در تالار مینی نشسته بود آنرا خواند. عمومی در سازی بادی به نام نی كه به طور مورب در سمت راست دهان خود قرار داده سرمستانه می دمد؛ نغمه های پرشور همچو دود در فضا رها می شوند. وی هنرمندی مدعو در بخش موسیقی شناسی تطبیقی در دانشگاه واشینگتن است.

گرچه دورهء دوسالهء او (در دانشگاه) تقریبا به پایان رسیده ولی امشب نیز در تاون هال اجرایی دیگر را ارائه می دهد.

وی كه از نوآوران روی نی و یكی از برجسته ترین نوازندگان نی در جهان است به تازگی خانه ای در سیاتل خریده و بنیاد مركزی برای اشاعهء شعر و موسیقی ایرانی را در آمریكای شمالی آغاز كرده است. عمومی هم به عنوان نوازنده و هم به عنوان معمار دارای سوابق درخشانی است.

او در اصفهان – یكی از دو مركز موسیقی كلاسیك ایرانی – متولد شده است. مركز دیگر، تهران است. عمومی كه اكنون شصت و یك سال دارد نزد حسن كسایی، بزرگترین نوازنده نی در جهان، آموزش دیده و خود در هنرستان موسیقی ملی ایران نیز تدریس كرده است. همچنین در سال۱۹۷۲/۱۳۵۱ از دانشگاه فلورانس در ایتالیا دكترای معماری دریافت كرده است.

در ۱۹۸۴/۱۳۶۳، پس از انقلاب اسلامی، عمومی رهسپار پاریس شد. نه تنها به دلیل سیاست های غیردوستانهء دولت ایران نسبت به موسیقی بلكه به دلیل مهیا بودن فرصت های بهتر تحصیلی برای دو فرزندش در اروپا. در پاریس او در سوربن به تدریس پرداخت و و در دفتری نیز به عنوان معمار به كار ادامه داد.

عمومی كارهای بسیاری را به ضبط رسانده و اثر تازه منتشر شدهء او «سرمست: اجرای زنده در پاریس» است. وی همچنین در موسیقی فیلم « آخرت شیرین» نوازندگی كرده است. وی در آغاز در سال ۱۹۸۷/۱۳۶۶ برای تدریس به دانشگاه واشینگتن دعوت شد و در نهایت این دعوت را در سال ۲۰۰۳ زمانی كه فرزندانش بزرگ شده بودند پذیرفت.

وی هفته پیش در دفتر زیرزمینی اش در ساختمان موسیقی دانشگاه، از آثارش و همچنین تصمیمات بزرگی كه در زندگی اش گرفته سخن گفت: «من معماری را فدای موسیقی كرده ام. شما می توانید از معماری پول بسیار بیشتری نسبت به نی نوازی در بیاورید ولی همسرم می داند كه هنگامی كه نوازندگی می كنم شاد هستم و این چیزی است كه من برایش زندگی می كنم.»

گرچه او تصمیم گرفته معماری را رها كند ولی باطناً هنوز یك طراح است. چند دهه پیش او یك مكانیسم كلیدی به نی سوراخ باز سنتی افزود كه به ساز امكان اجرای نت هایی را می دهد كه پیش تر توانایی اجرایشان را نداشت. این گونه تغییرات از سوی نوازندگان سنتی می تواند به دیده تردید نگریسته شود لذا عمومی هم در آغاز از آن با استاد خود سخن نگفت.

او با لحنی آرام و با لهجه ای اندك فرانسوی از آن روزگار می گوید: «پس از آنكه قطعه ای در رادیو اجرا كردم خواستار دیدار او {کسایی} شدم. من در تهران زندگی می كردم و او ‍‍‍در اصفهان. نخستین پرسشی كه او پرسید این بود: «آن قطعه را چگونه نواختی؟»

● می دانید، من یك كلید اضافه كرده ام.

▪ چرا به من نشانش ندادی؟

● نگران {واكنش} شما بودم.

▪ نه ! به من نشانش بده.

«من آن نی را در اتومبیل گذاشته بودم زیرا می دانستم سراغش را از من خواهد گرفت.»

سال ها بعد هنگامی كه عمومی به معرفی نامه ای برای یكی از مسابقات موسیقی ملل در پاریس نیاز داشت كسایی كار او را یك «گسترش» برای ساز نی نامید. عمومی می گوید: «این یك تاییدیه بسیار مهم برای كاری كه من انجام داده بودم بود.»

عمومی همچنین افزوده هایی برای كوك سازهای كوبه ای ایرانی همچون تمبك و دف ابتكار كرده است. موسیقی كلاسیك ایرانی بر اساس هفت سیستم كه دستگاه نامیده می شوند سازماندهی شده است كه درهر دستگاه ، یكصد و پنجاه انگاره ملودیك با حال و هواهای گوناگون وجود دارد. اجرا كنندگان، نغمه ها و گام ها را به خاطر می سپارند ولی واریاسیون های خود را بداهه نوازی می كنند.

نی سازی است با قابلیت زیاد در ابراز عواطف. اصوات بم این ساز پرنفس و حتا کمی مخوف است – مناسب برای فیلم «آخرت شیرین» - اصوات بالای آن تیزی و آرامش خاصی دارد. ایرانیان بر خلاف همسایگان ترک خود که آنها نیز نی را به کار می برند، برای به صدا درآوردن اصوات بم، انتهای ساز را مستقیماً در دهانشان قرار می دهند.

عمومی در ضمن اینکه این تكنیك را به نمایش می گذارد، به نقاشی مقطعی چانه روی تخته اش اشاره دارد. می گوید: «هوا را با زبانم كنترل می كنم.» وی توضیح می دهد كه چگونه یك جمله را با چهار یا پنج حال و هوای گوناگون اجرا می كند؛ از شاد و بشاش گرفته تا توفانی و آتشین. او به گونه ای عمل می كند كه همه چیز آسان به نظر می رسد ولی هیتر مارمن، یكی از بهترین شاگردان او، می گوید تعدادی از نوازندگان هفته ها تلاش می كنند تا تنها صدایی از این ساز دربیاورند،‌بسیار كمتر از یك عبارت مفهوم.

دانیل اتكینسون، یكی دیگر از شاگردان عمومی می گوید: «این سازی برای آدم های كم دل و جرئت نیست.»

ولی عمومی خاطر نشان ساخت که این آواز و نه نی است كه در موسیقی كلاسیك ایران غالب است: «مهمترین چیز مفهوم شعر است. حتا امروزه اگر بخواهید توجه مردم را جلب كنید با یك خط شعر آغاز می كنید. تندیس های شاعرانی - رومی ‍‍}مولوی}، سعدی، حافظ – در میادین عمومی است و این بسیار عادی است.»

برای رومی، موسیقی‏ِ نی همچو نماد زندگی انسان بود كه هنگام تولد از اصلش بریده شده است و می كوشد راه خود را برای بازگشت {به ریشه اش} بیابد. عمومی می گوید «گرچه رومی و دیگر شاعران سده سیزده و چهاردهء دوره كلاسیك به سنت اسلامی وفادار بودند این رموز صوفیانه به موسیقی به عنوان یك وسیله برای رسیدن به یك درجه اعلای روحانی نگاه می كنند. هنگامی كه فلسفه تان را از مذهب جدا می كنید پیشرفت می كند؛ پرواز را آغاز می كند و رسیدن به خلسه. »

در كنسرت برنامه شامل «جذبه عشق» از رومی، همچنین كارهای حافظ، سعدی و فریدون مشیری، شاعر سده بیستم است.

در آغاز امسال، عمومی و یكی از شاگردانش، بهروز علوی كه یك مهندس است انجمن هفت دستگاه كه یك انجمن غیرانتفاعی برای اشاعه شعر و موسیقی كلاسیك ایران است را پایه گذاری كردند. این انجمن كلاس های انفرادی و گروهی‏‌، سخنرانی و كارگاه های آموزشی برگزار می كند. عمومی همچنین در حال تهیه یك دی.وی.دی برای توضیح دشوارهای موسیقی ایرانی بر اساس سنجش با معماری ست؛ مانند سنجش فواصل موسیقی با ارتفاع ساختمان ها.

مركز انجمن هفت دستگاه در سیاتل است؛ جایی كه حسین عمومی اخیرا خانه ای در منطقه میپل میف در نزدیكی سند پوینت خریده است. وی می گوید: «طبیعت این شهر جداً افسانه ای است. من اكنون در كاپیتول هیل زندگی می كنم و شما خانه كوچكی را می بینید كه صاحب آن چندان ثروتمند نیست ولی گل ها در جلوی ساختمان هستند. معماری تنها ساختمان نیست. محیط زیست هم معماری است و فرهنگ مردم، معماری این شهر را می سازد.»

توجه : این مقاله با حذف بخش های زیادی از آن و بدون ذكر ماخذ توسط خبرگزاری ایسنا مخابره شده كه در شماری از وب سایت های و نشریات پارسی زبان نیز انتشار یافته است. اشتباهات احتمالی به عهده نویسنده روزنامه سیاتل تایمز است.

اصل این مقاله به زبان انگلیسی :

The way of the ney: Musician pursues passion for Persian music

By Paul de Barros

نوشته : پل دِ باروس

برگردان پارسی : پژمان اکبرزاده