موجودات چهارگانه هستی

موجودات جهان را از نظر وابستگی و نیاز می توان در چهار مرتبه و درجه دسته بندی کرد که عبارتند از موجودات ناقص, مستکفی, تام و یا فوق التمام

موجودات جهان را از نظر وابستگی و نیاز می‌توان در چهار مرتبه و درجه دسته‌بندی کرد که عبارتند از: موجودات ناقص، مستکفی، تام و یا فوق التمام.

۱-موجودات ناقص که بیشترین مصادیق را دارند، اکثریتی را تشکیل می‌دهند که ما با آنها ارتباط داریم. همه جمادات و نباتات و حیوانات از این دسته هستند، زیرا اینها در همه چیز نیاز دارند که حمایت شوند و نقص و کمبود در ذات آنان وجود دارد. یک درخت نیاز دارد که کمبود خودش را از راه ‌آب و هوا و خاک و مانند آن تامین کند و از بیرون کمک بگیرد. عالم طبیعت بیشترین موجودات ناقص را در خود دارد.

۲-موجودات مستکفی در درجه بالاتر قرار می‌گیرند که نیازمندی آنان به دیگران کمتر است و به یک شکلی می‌توان آن‌ها را موجودات خودکفا دانست که نیاز خودشان را خودشان برآورده می‌کنند. می‌گویند برخی از ملائکه از این قبیل هستند. موجودات مستکفی محتاج هستند ولی حاجت خودشان را به عنایت الهی حل می‌کنند و نیازی به غذا و نکاح و امثال ذلک ندارند.

۳-موجودات تام آن است که خداوند اینها را کامل آفریده و کمالشان هم در عبادت الهی است. اینان همواره مستغرق در عبادت حق تعالی هستند و نیازی به چیزی و کسی ندارند و از جای دیگر کمک نمی‌گیرند. اینان ناقص هم خلق نشدند. از این دسته می‌توان به مجردات عالیه اشاره کرد. شاید عرش و لوح و قلم واینها از همین قبیل باشند.

۴- موجود فوق التمام فقط ذات اقدس الهی است که نه تنها نقص و حاجتی ندارد بلکه حاجت هر محتاجی را هم او برآورده می‌کند.

● جایگاه انسان در میان موجودات چهارگانه

از آنجایی که انسان‌ها موجودات خاصی هستند و دارای اراده و اختیارند باید آنان را در جایگاه دیگری قرارداد، زیرا اینان تا زمانی که در دنیا هستند در حال شدن و صیرورت هستند و نمی‌توان آنان را در هیچ یک از دسته‌بندی‌های سه‌گانه قرار داد، بلکه اینان خودشان مشخص و معین می‌کنند که در کدام سه دسته قرار خواهند گرفت. از این رو گفته شده است که انسان‌ها سازه افکار و اعمال خودشان هستند. در انسان‌ها می‌توان هر سه دسته را یافت. برخی خودشان را جزو دسته اول قرار می‌دهند و هرگز از نقص بیرون نمی‌آیند و از استعداد الهی خود بهره نبرده و زیانکار و اهل خسران هستند (سوره عصر) اما برخی دیگر به مقام مستکفی می‌رسند و برخی دیگر هم به مقام تمام دست می‌یایند.

ثقه الاسلام کلینی در کافی از وجود مبارک پیغمبر گرامی(ص) نقل کرد که حضرت به برخی از اصحاب فرمود: اگر شما بر حالات معنوی و الهی‌تان مداومت کنید، ملائکه با شما مصافحه می‌کنند.» (الکافی، ج۲، ص ۴۲۴) عده‌ای از انسان‌ها با عبودیت، راه کمال را می‌پیمایند و خدایی و ربانی می‌شوند به گونه‌ای که فرشتگان خدمتکاران آنان می‌شوند. این‌هایی که در طلب علم الهی هستند و در این راه خلوص دارند و به علم خودشان هم عمل می‌کنند، فرشتگان در خدمت ایشان قرار می‌گیرند، چنان که پیامبر(ص) می‌فرماید: ان الملائکه لتضع اجنحتها لطالب العلم، فر شتگان بالهایشان را برای طالب علم پهن می‌کنند.» (الکافی، ج۱، ص ۳۴)

پس انسان می‌تواند از راه عبودیت رنگ خدایی گیرد و صفات الهی را در خود تحقق و ظهور بخشد و متاله شده و در مقام خلافت الهی، به ربوبیت و پروردگاری بپردازد و همگان از جمله فرشتگان ساحت قدس را به خدمت گیرد تا اهداف او را تحقق بخشند. اینان به نوعی دارای تمامیتی هستند که نه برای برآوردن نیازهای خود بلکه پرورش دیگران از جنود الهی از جمله فرشتگان بهره می‌برند. اینان جانشین خدا هستند و نیاز آنان به فرشتگان و دیگر جنود همانند بهره‌گیری خداوند از فرشتگان به عنوان جنود و مجاری فیض است.

جمال ربانی