مدارا, کلید رستگاری

آنچه ذیلا بیان می شود بخشی از مواعظ و نصایح پیامبر اکرم ص به ابوذر غفاری است «یا اباذر من لم یات یوم القیامه بثلاث فقد خسر قلت و ما الثلاث فذاک ابی و امی

آنچه ذیلا بیان می‌شود بخشی از مواعظ و نصایح پیامبر اکرم(ص) به ابوذر غفاری است: «یا اباذر من لم یات یوم القیامه بثلاث فقد خسر. قلت: و ما الثلاث؟ فذاک ابی و امی. قال: ورع یحجزه عما حرم الله عز و جل علیه و حلم یرد به جهل السفیه و خلق یداری به الناس؛ ای ابوذر هر کس در روز قیامت سه چیز همراه نداشته باشد زیانکار است. ابوذر می‌گوید: آن سه چیز چیست؟ پیامبر در جواب می‌فرماید: ۱ - ورعی که او را از محرمات باز دارد. ۲- حلمی که با آن با نادانی سفیهان مقابله کند. ۳- اخلاق نیکو که با آن با مردم مدارا کند.

آنچه در این نوشتار مورد بحث است، فراز سوم موعظه رسول خدا(ص) است یعنی «مدارا با مردم». مدارا به معنای نرمی، ملایمت در رفتار، حسن معاشرت با مردم و تحمل ناگواری و آزار آنهاست. روایات فراوانی در ستایش مدارا و فواید دنیوی و اخروی آن وجود دارد، از جمله فرموده پیامبر که: «مدارا با مردم نیمی از ایمان است.> در جای دیگر مدارا با مردم را در ردیف انجام واجبات و تکالیف می‌شمرند: «ما پیامبران مامور گشته‌ایم به مدارا با مردم چنانکه مامور گشته‌ایم به انجام واجبات و تکلیف». ‏همواره انسان با اشخاصی مواجه می‌شود که از روی اغراض و انگیزه‌های خاص رفتار ناشایستی از خود نشان می‌دهند.

گاهی حسادت و صفات زشت دیگر، آنان را وا می‌دارد که هنگام معاشرت با دیگران رفتاری را از خود نشان دهند که به انسان زیان می‌رساند. سخن در این است که در مواجهه با این افراد، انسان چه رویه‌ای را پیش گیرد؟ اگر در برابر کسی که در حق او دشمنی می‌کند یا در حق او کوتاهی و بی‌ادبی می‌کند، بخواهد همانند او رفتار کند، کار به درگیری و برخورد می‌انجامد و درست با مشکلی مواجه می‌شود که انسان در برخورد با نابخردان و نادانان با آن مواجه می‌شود. در چنین مواردی باید از برخورد و مقابله به مثل صرف نظر کند و خلق و خوی مدارا پیش گیرد. سعی کند با تمرین گذشت و چشم پوشی، با چنین افرادی مدارا کند و زود عکس‌العمل نشان ندهد. در برخی موارد خود را به تغافل بزند که گویی متوجه نشده دیگری چه کرده، یا چه گفته است. در برخی موارد انسان باید برخورد ناسالم دیگران را نادیده بگیرد و با اینکه در حق او دشمنی می‌کنند نه تنها او دشمنی نکند، بلکه به آنها خدمت کند.

اگر انسان در زندگی خویش از چنین خلق و خویی برخوردار بود که در برابر غرض ورزی و آزار و اذیت دیگران مدارا می‌کرد، می‌توانست بارش را به منزل برساند. پس بهترین راه در مواجهه با این افراد مداراست، چرا که مدارا و نرمش با دیگران شیوه عاقلان و خردمندان و کلید درستی و رستگاری است: «علیک بالرفق فانه مفتاح الصواب و سجیه اولی الالباب؛ بر تو باد نرمش و مدارا با دیگران زیرا آن کلید دوستی و روش خردمندان است ».‏باید توجه داشت که گاهی مدارا با مداهنه اشتباه می‌شود. مداهنه، سازش با منحرفان و مخالفان حق است، یعنی انسان در مقام بیان حقایق و تبلیغ و ترویج دین خداوند سستی کند و اگر انحرافی از دیگران مشاهده کرد دم فرو بندد و اعتراض نکند. حضرت علی(ع) می‌فرمایند: « به جان خودم سوگند، در جنگیدن با کسی که با حق مخالفت کرده، در راه ضلالت و گمراهی قدم نهاده است مسامحه و سستی نمی‌کنم ».

در جای دیگر در شکایت از سست عنصران زمان خویش که سخن به حق نمی‌گفتند و راه عافیت پیش گرفته بودند می‌فرمایند: «خدا شما را بیامرزد، بدانید شما در زمانی زندگی می‌کنید که در آن گویای به حق اندک و زبان در راستگویی کند و حق جو خوار است. مردم بر نافرمانی آماده شده‌اند و بر مماشات و سازگاری با هم یار و همراه گشته‌اند».چنانکه می‌نگریم حضرت از سازش و سستی و مماشات با کسانی که با حق به مخالفت برخاسته‌اند نکوهش می‌کنند و مداهنه را خصلتی پست و مذموم و عامل تباهی جامعه و فرو ریختن ارکان عزت و شکوه آن می‌دانند. بنابراین نباید آن را با مدارا و نرمش با دشمنان به معنای گذشت از حقوق و منافع شخصی در جهت حفظ مصالح اجتماعی و احیای دین خدا که خصلتی شایسته و سازنده است اشتباه بگیریم.‏