خضوع

افعال عبادی به منزلهٔ ظرفی است که هدف عبادت در آن جای گرفته است, بنابراین بجا آوردن عبادت در حال غفلت از هدف آن, ظرفی را ماند که بی محتوا است و همانطور که انسان به ظرف خالی توجه ندارد, خدا را به عبادتی که در آن توجه به هدف نباشد عنایتی نسیت

● خضوع و خشوع و حضور قلب

”افعال عبادی به‌منزلهٔ ظرفی است که هدف عبادت در آن جای گرفته است، بنابراین بجا آوردن عبادت در حال غفلت از هدف آن، ظرفی را ماند که بی‌محتوا است و همانطور که انسان به ظرف خالی توجه ندارد، خدا را به عبادتی که در آن توجه به هدف نباشد عنایتی نسیت، لذا آیات و روایات بسیاری در این مورد وارد شده که ما به مناسبت حال تعدادی از آنها را ذکر می‌کنیم“ :

● آیات

۱. و کسانی که در نمازشان خشوع دارند.

(وَالَّذینَ هُمْ فِی صَلْاتِهِمْ خٰاشِعُونَ ) (سورهٔ مؤمنون، آیهٔ ۲)

۲. پس وای بر نمازگزارانی که در نماز خود غافل هستند.

(فَوَیْلٌ لِلْمُصَلِّینَ الّذِینَ هُمْ عَنْ صَلٰاتِهِمْ سٰاهُونَ ) (سورهٔ ماعون، آیهٔ ۴)

در این آیهٔ شریفه گروهی را نکوهش می‌کند در حالی که اعتراف به نمازگزاری آنها می‌کند، این نکوهش بخاطر این نیست که آنها نماز را ترک می‌کنند بلکه به این خاطر است که در نماز غافلند.

۳. در حال مستی به نماز نزدیک نشوید تا بفهمید چه می‌گویید.

(لٰاتَقْرَبُوا الصَّلوٰهَٔ وَ اَنْتُمْ سُکٰاریٰ حَتّٰی تَعْلَمُوا مٰا تَقُولُونَ ) (سورهٔ نسا، آیهٔ ۴۳)

این آیهٔ شریفه اشاره به مستی دنیا دارد، زیرا علت حکم را در آیه بیان کرده.

۴. از غافلین مباش.

(وَلٰاتَکُنْ مِنَ الغٰافِلِینَ ) (سورهٔ اعراف، آیهٔ ۲۰۵)

۵. به خاطر یاد من نماز را به پادار.

(اَقِمِ الصَّلٰوهَٔ لِذِکْرِی) (سورهٔ طه، آیهٔ ۱۴)

● روایات

۱. پیامبر اکرم (صلّی الله علیه وآله وسلم) می‌فرماید:

هرکس دو رکعت نماز بخواند و در آن راجع به چیزی از امور دنیا فکر نکند خدا گناهان گذشته‌اش را می‌بخشد.

(مَنْ صَلّیٰ رَکْعَتَیْنِ لَمْ یُحَدِّثْ فیهِا نَفْسَهُ بِشَیٍٔ مِنَ الدُّنْیا غُفِرَ لَهُ ما تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ )

۲. پیامبر اکرم (صلّی الله علیه وآله وسلم) می‌فرماید:

هنگامی که نماز واجبی را به جامی آوری آن را در وقتش بجای آر و در آن مانند کسی باش که آخرین نماز عمرش را می‌خواند، و می‌ترسد بعد از این هرگز موفق به خواندن نماز نشود.

(اِذٰا صَلَّیْتَ فَریضَهًٔ فَصَلِّ لِوَقْتِهٰا صَلٰاهَٔ مُوَدِّعٍ تَخٰافُ ان لا تَعُودَ فیها)

۳. پیامبر اکرم (صلّی الله علیه وآله وسلم) می‌فرماید:

نمازی که در آن حضور قلب نباشد مورد توجه خدا نیست.

(لٰا یَنْظُرُ اللهُ اِلیٰ صَلٰاهٍٔ لا یَحُضرُ الرَّجَلَ فیهٰا قَلْبُهُ مَعَ بَدَنِهِ )

۴. امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرماید:

هرکس یک نمازش مورد قبول خدا باشد عذاب الهی را نمی‌بیند، و هر کس که خدا یک عمل خیرش را بپذیرد عذابش نمی‌کند.

(مَنْ قَبِلَ اللهُ مِنْه صَلٰاهًٔ وٰاحِدهًٔ لَم یُعِذِّ بْهُ وَ مَنْ قَبِلَ مِنْهُ حَسَنَهٔ لَمْ یُعَذِّبْهُ )

۵. روایت است که جناب ابراهیم خلیل (علیه‌السلام) صدای آه و ناله‌اش از فاصلهٔ یک میل شنیده می‌شد و در نماز اضطرابی بسان اضطراب دیگ جوشان داشت.

۶. در مورد امام حسن (علیه‌السلام) روایت شده: که بعد از اتمام وضو رنگش تغییر می‌کرد و هنگامی که در آن مورد از حضرت سؤال می‌شد می‌فرمود: برای کسی که می‌خواهد بر صاحب عرش ”خدا“ وارد شود سزاوار است که رنگش تغییر کند.

مانند همین مطلب در مورد امام سجاد (علیه‌السلام) نیز روایت شده است.

۷. در مورد امام سجاد (علیه‌السلام) روایت شده که به هنگام وضو رنگش به زردی می‌گرائید و چون خانواده‌اش می‌پرسیدند: این چه حالتی است که بر شما عارض می‌شود؟ می‌فرمود: آیا می‌دانید در مقابل چه کسی می‌خواهم بایستم؟

۸. امام سجاد (علیه‌السلام) را دیدند که در حال نماز عبا از دوش مبارکش افتاده و حضرت توجهی به آن ندارد، تا از نماز فارغ شد. مردی از آن حضرت علت بی‌توجهی به عبا را پرسید.

حضرت فرمود: وای برتو می‌دانی در مقابل چه کسی بودم! خدا نماز بنده‌اش را نمی‌پذیرد مگر نمازی که در آن توجه باشد.

راوی می‌گوید: گفتم فدایت شوم بنابراین ما هلاک می‌شویم: فرمود: نه این چنین نیست، خدای تعالی نقص و کمبود نمازها را با نافله جبران می‌کند.

۹. از امام صادق (علیه‌السلام): حضرت سجاد (علیه‌السلام) هنگامی که برای نماز برمی‌خاست رنگش تغییر می‌کرد و چون سر به سجده می‌نهاد سر بر نمی‌داشت تا عرق از بدن مبارکش جاری می‌شد.

۱۰. از امام صادق (علیه‌السلام): پدرم (علیه‌السلام) می‌فرمود: حضرت سجاد (علیه‌السلام) بگونه‌ای بود که چون به ماز برمی‌خاست مانند ساقهٔ درختی بود که اصلاً حرکت نمی‌کرد مگر قسمت‌هایی از بدن او که در وزش باد به حرکت در می‌آمد.

مرحوم علاّمه مهدی طباطبائی را در این مقام ابیاتی است ”که به خاطر لطافتشان عین آنها را ذکر کرده سپس ترجمه می‌کنیم“ (سیّد محمد مهدی بن سید مرتضی بن سید محمد بروجردی طباطبائی از علماء بزرگ شیعه صاحب کرامات و فضائل بود و از جمله کسانی است که با زیارت مولاناالمهدی - عج - نائل آمده در سال ۱۱۵۵ هجری متولد شده و در سال ۱۲۱۲ در نجف اشرف رحلت کرد، تمام علماء عصرش به علو و رفعت مقامش اذعان داشتند و معروف است که شیخ جعفر نجفی با تمام علو مرتبه‌ای که داشت کفش او را با تحت الحنک عمامه‌اش پاک می‌کرد و از مرحوم پدرش سید مرتضی حکایت شده که در شب ولادت محمد مهدی در خواب دید که حضرت رضا (علیه‌السلام) بوسیلهٔ محمد بن اسماعیل بن بزیع شمعی فرستاد و آن را بر بام خانهٔ آنها روشن کرد، نور شمع بقدری بالا رفت که نهایتش دیده نمی‌شد و بزبان حال می‌گفت: ”ما هذا بشرٌ - الکنی و الالقاب، ج۲“

(عَلَیْکَ بِالْحُضُورِ وَالاِقْبٰالِ فیِ جُمْلَهِٔ الاَ قْوالِ وَالاَفْعٰالِ )

بر تو باد حضور قلب و توجه به خدا در تمام گفته‌ها و افعال نماز.

(وَالصِّدْقِ فِی النِّیهِٔ وَالأِخْبٰاتِ فَاِنَّهٰا حَقیِقَهُٔ الصَّلٰاهِٔ )

و بر تو باد که نیتی صادقانه و خشوعی بی‌ریا داشته باشی که صداقت در نیت و خضوع حقیقت نماز است.

(وَلَیْسَ لِلْعَبْدِ بِهٰا مٰایُقْبلُ اِلاَّ الَّذِی کٰان عَلَیْهِ یَقْبِلُ )

در نماز چیزی نیست که از بنده پذیرفته شود، مگر آن اعمالی که با توجه بجا آورده شود.

(وَصَلِّ بِالخُضُوعِ وَالتَخَشُّعِ وَکُنْ اِذٰا صَلَّیْتَ کَالْمُوَدِّعِ )

نماز را با خضوع و خشوع بجای آور و هنگامی که نماز می‌خوانی مانند کسی بخوان که با نماز خداحافظی می‌کند.

(وَاسْتَعْمِلِ الوَقٰارَ وَالسَّکِینَهَٔ وَاسْتَحْضِرِ المَقٰاصِدَ الْمَکْنُونَهَٔ )

و با وقار و سکینه نماز بخوان و به هنگام نماز مقاصد درونی‌ات را در نظر بگیر.

(وَخُذْ مِنَ الاَکْمٰامِ لُبَّ الَّثمَرَهَٔ وَاطْلُبْ مِنَ المْعْدِنِ اَصْلَ الْجَوْهَرَهَٔ )

پوسته‌ها را انجام بده ولی از آن‌ها مغز را انتخاب کن و از معدن اصل گوهر آن را دنبال کن.

(اِیّٰاکَ مِنْ قَوْلٍ بِهِ تُفَنِّدُ وَ اَنْتَ عَبْدٌ لِهَواٰکَ تَعْبُدُ )

(با توجه به ترتیب این بیت و تأکید آن بر معنای عبودیت به نظر می‌رسد ناظر به لزوم صدق در بیان ایاک نعبد باشد بنابراین معنی بیت چنین خواهد بود: در حالی که هوای نفست را بندگی می‌کنی به دروغ نگو ایاک نعبد)

برحذر باش از گفته‌ای که در آن صادق نباشی در حالی که هوای نفست را بندگی کرده‌ای.

(تَلْهَجُ فِیْ اِیّٰاکَ نَسْتَعینُ وَ اَنْتَ غَیْرَاللهِ تَسْتَعیِنُ )

در نماز می‌گویی فقط از تو یاری می‌خواهیم در حالی که تو از غیر خدا یاری می‌جویی.

(یَنْعَی عَلی البٰاطِنِ حُسْنُ مٰاعَلَنَ مٰااَقْبَحَ القَبِیحُ فِی زِیِّ الحَسَنِ )

نیکویی ظاهر از باطن زیبا خبر می‌دهد، ولی چقدر زشت است باطن زشتی که ظاهرش زیبا باشد.

(حَسِّنْ لَهُ البٰاطِنَ فَوْقَ الظّٰاهِرِ وَاعْبُدْهُ بِالْقَلْبِ التَّقِیِّ الطّٰاهِرِ )

باطنت را برای خدا بیش از ظاهر نیکو کن و با قلبی پاک و با تقوی او را پرستش نما.

(وَ تُبْ اِلَیْهِ وَ اَنِبْ وَاسْتَغْفِرِ وَ سدِّدِ الطّٰاعَهَٔ بِالتَّفَکُّرِ )

به سوی او توبه و انابه کرن و از او طلب مغفرت نما و طاعتت را با تفکر قوام بخش.

(وَ قُمْ قِیٰامَ المٰاثِلِ الذَّلِیلِ مٰا بَیْنَ اَیْدِی المَلِکِ الجَلیِلِ )

و چون ایستادن بنده‌ای ذلیل در مقابل پادشاهی قدرتمند بایست.

(وَ اعْلَمْ اِذٰا مٰا قُلْتَ مٰا تَقُولُ وَ مَنْ تُنٰاجِی وَ مَنِ المَسْؤوُلُ )

و هنگامی که سخن می‌گویی بدان که چه می‌گویی و با چه کسی مناجات می‌کنی و از چه کسی می‌خواهی.

---