صدای بیصدای شهرنشینی

جستاری در مورد آلودگی صوتی و تبعات آن

هر نوع صدایی که انسان تمایل به شنیدن آن نداشته باشد و به‌گونه‌ای نسبت به آن احساس آزردگی کند یا سبب ایجاد آسیب و اختلال اعصاب شنوایی شود، در حکم آلودگی صوتی شناخته و تعریف می‌شود.

سرو صداهای فراتر از حد معمول به‌طور بالقوه خطرناک هستند به هر صدای ناهنجار و آزاردهنده‌ای، سروصدا می‌گویند که آلودگی صوتی را در بر دارد.آلودگی صوتی یکی از انواع آلودگی‌های زیست‌محیطی است که سلامت و بقای موجودات زنده را تهدید می‌کند و به‌مخاطره می‌افکند.میزان عوارض جسمی و روحی این نوع آلودگی بر انسان به‌ویژه در محیط شهری به اندازه‌ای است که برای آن، استانداردهای فنی و بین‌المللی تعیین شده است و دولت‌ها و متولیان شهری اصولا به رعایت آنها ملزم هستند.

آلودگی صوتی در محیط شهری به این صورت تعریف می‌شود: صدایی ناخواسته با مدت زمان، شدت یا کیفیتی که به انسان آسیب جسمی و روحی وارد می‌کند.این نوع‌‌ آلودگی در محیط کارگاه‌ها و شهرک‌های صنعتی بیشتر به گوش می‌رسد اما هر گوشه و کناری از شهرهای امروزی به‌دلیل عواملی نظیر ترافیک، ساخت و ساز، انواع و اقسام صداهای مکانیکی و الکتریکی، منابع انسانی و...از این آسیب در امان نیستند به‌طوری که سازمان بهداشت جهانی (WHO) آلودگی صوتی را به دلیل کثرت منابع (ترافیک، صنعت، محل کار و همجواری)‌ خطری جدی برای سلامت شهروندان معرفی کرده است.شدت صوت با واحدی به نام دسی‌بل و دربازه صفر تا ۱۳۰ اندازه‌گیری می‌شود که آستانه شنوایی و کری برای انسان است.تاثیر صدا بر سلامت انسان به عواملی نظیر شدت، نوع، نزدیکی به منبع، مداومت، وضعیت، موقعیت و البته حساسیت فرد در مقابل آن بستگی دارد و با این توضیح شدت صوت تنها یکی از پارامترهای مهم در اندازه‌گیری و سنجش میزان آلودگی محسوب می‌شود.

قرار گرفتن در معرض صدایی با شدت ۸۵دسی‌بل که در حد یک ترافیک سنگین است به گوش انسان صدمه جدی وارد می‌کند و قرارگیری بیش از ۲ دقیقه در معرض صدایی با شدت ۱۰۹ دسی‌بل ممکن است به کری موقتی انسان منجر شود.

تاثیر آلودگی صوتی بر سلامت گوش انسان غالبا تدریجی است و پیرگوشی و آسیب‌های دستگاه شنوایی همزمان با بالا رفتن سن در محیط‌های شهری از این نوع آلودگی ناشی می‌شود.صحبت‌های معمولی ۳۰ تا ۵۰ دسی‌بل و ترافیک سبک ۳۰ تا ۵۵ دسی‌بل شدت صوت ایجاد می‌کند و ناگفته نماند هر ۱۰ دسی‌بل افزایش شدت صوت برابر با افزایش ۱۰ برابری صدایی است که به گوش انسان می‌‌رسد.

● منابع آلودگی صوتی در شهرها

منابع آلودگی صوتی بسیار متنوع هستند و در شهرها می‌توان آنها را به دو دسته داخلی و خارجی تقسیم کرد.منابع خارجی صدای محیط کار، مکان‌های خاص نظیر مجاورت فرودگاه‌ها، صدای بوق خودرو، ضبط یا رادیوی وسایل نقلیه، ترمز ناگهانی، تصادفات، صدای اگزوزها، اورژانس، آژیرهای خطر، دزدگیر، ساخت‌و‌ساز، ماشین‌آلات صنعتی، خودروهای باری و...را شامل می‌شود و منابع داخلی آلودگی صوتی بسته به نوع زندگی و رفتارهای افراد عواملی همچون صدای تلویزیون، رادیو، جاروبرقی، وسایل برقی نظیر مخلوط‌کن و چرخ گوشت، سیستم‌های تهویه و...را دربرمی‌گیرد.

علاوه بر آن صداهای ناگهانی و بلند که از منابع انسانی ناشی می‌شود، نوعی آلودگی صوتی محسوب می‌گردد که گاهی زیان آن از سایر منابع شهری بیشتر است.در تهران خودروها منبع اصلی و عمومی آلودگی صوتی هستند که در کنار مسائلی نظیر حجم بالای ترافیک ساکن، عدم تفکیک کاربری‌ها، تردد خودروهای باری، رعایت نکردن الگوهای مناسب رانندگی، وجود کارگاه‌های صنعتی پراکنده، تردد خودروهای فرسوده، و موتورسیکلت‌ها، وجود فرودگاه‌ و راه‌آهن وضعیت را در بیشتر نقاط بحرانی کرده و از حد استانداردهای جهانی فراتر می‌برد به‌طوری که کارشناسان داخلی معتقدند این شهر رتبه اول را در ایران به خود اختصاص می‌دهد و احتمالا یکی از آلوده‌ترین شهرهای دنیا در حوزه آلودگی صوتی محسوب می‌شود.

● اثرات آلودگی صوتی

قرار گرفتن دائمی در معرض اصوات بلند عارضه زنگ زدن، و زوز و سوت کشیدن گوش را به همراه دارد و از دست دادن قدرت شنوایی بر اثر آلودگی صوتی برخلاف عوارض کهولت بر شنوایی انسانی قابل درمان نیست و حداقل بازگشت به حال عادی غیر ممکن است، چون در این عارضه سلول‌های حلزونی گوش داخلی تخریب می‌شود.سردرد، خستگی، افزایش فشار خون، تحریک‌پذیری و زود‌رنجی، ضعف سیستم ایمنی بدن، سوء هاضمه و مشکلات گوارشی، آسیب‌پذیری در مقابل بیماری‌های ویروسی و عفونی و...دیگر عوارض آلودگی صوتی هستند که در شهرهای شلوغ و صنعتی با شدت و ضعف نسبی رخ می‌دهند.

کاهش قدرت یادگیری در کودکان، سقط جنین، کاهش وزن نوزاد در بدو تولد، عصبانیت‌های مقطعی، اختلال در مکالمه، بیخوابی، تشدید یا ایجاد بیماری‌های روانی، کاهش بازده فکری و جسمی، رنگ پریدگی، کاهش درجه حرارت بدن، انقباضات عضلانی و عروقی، استرس، بیماری‌های قلبی و عصبی، ام.اس و افسردگی را جزو عوارضی معرفی می‌کنند که نقش آلودگی صوتی در بروز آنها اثبات شده است.

آلودگی صوتی یک مولد اساسی بیماری‌های عمومی و عضوی در انسان محسوب می‌شود و متاسفانه در جامعه شهری ما تنها در مرحله عارضه و معلول با این پدیده مقابله می‌‌شود. علاوه بر آن، آرامش صوتی یکی از نیازهای روانی شهروندان است که عدم برخورداری از آن کیفیت زندگی و سکونت در شهرها را کاهش می‌دهد و عارضه‌های رفتاری و اجتماعی غیر مستقیم می‌آفریند.

آزمایش‌ها روی حیوانات نشان می‌دهند که صدایی به‌شدت ۱۵۰تا۱۶۰ دسی‌بل برای بعضی حیوانات کشنده و مرگبار است.

این حیوانات قبل از مرگ به تشنجات موضعی، فلج و رعشه دچار می‌شوند که همین علائم در انسانها رنگ‌پریدگی و بالارفتن فشارخون است.کاهش درجه حرارت بدن و انقباض رگ‌ها بیشتر می‌شود و درجه حرارت بدن نیز کاهش می‌یابد.

از شایع‌‌ترین بیماری‌های ناشی از صداهای بلند که در کارگران کارخانجات چوب‌بری که با اره کار می‌کنند بیشتر دیده می‌شود بر اثر صدای ۱۲۵ بالای دسی‌بل است که سبب می‌شود زمانی که شب‌ها کارگران به خانه برمی‌گردند انگشتان آنها سبز رنگ بعد سفید شود که علائم بیماری وازواسپاستیکاست.در این بیماری انقباض رگ‌ها و نارسایی در جریان خون عارض می‌شود و بیماری انگشتان مرده هم نام گرفته است.

برای عدم ابتلا به هر کدام از این نشانه‌ها و علائم بهتر است سعی شود تا در حد امکان در محیط‌هایی که صدا بسیار بالاست حضور پیدا نکرد تا این عضو بدن را تا این حد مورد فشار و آزار قرار ندهیم و خود نیز آسیب نبینیم.

سر و صدای زیاد و در واقع همان آلودگی صوتی طولانی مدت در محل کار، قدرت شنوایی را چنان تدریجی و بدون درد و رنج از بین می‌برد که شما متوجه این زوال تدریجی نخواهید شد.

بخش‌هایی از گوش که وظیفه آنها انتقال اصواتی با فرکانس بالا ست، اولین قسمت‌هایی هستند که دچار آسیب می‌شوند و اولین عارضه آلودگی صوتی را برایتان به ارمغان می‌آورند.

حالت زنگ زدن یا وز وز گوش[چرا گوش‌هایم زنگ می‌زند؟] در افردی که مدام در معرض صداهای بلند قرار دارند و اولین نشانه‌هایی است که معمولا در کارگرانی که در کارخانه‌های پر سر و صدا کار می‌کنند آشکار می‌شود و متاسفانه تحقیقات نشان داده است که در بسیاری از مواردی که فرد شنوایی خود را به دلیل آلودگی صوتی از دست می‌‌دهد، درمانی برای او وجود ندارد و وسایل کمک شنوایی تنها می‌توانند صداها را تقویت کنند اما نمی‌توانند شنوایی عادی را به فرد بازگردانند و وی برای همیشه قدرت شنوایی درست خود را از دست می‌دهد.[چطور گوش زنگ می‌ز‌ند؟]

در کنار از دست دادن قدرت شنوایی در موارد حاد آلودگی صوتی، مشکلاتی همچون سردرد و خستگی و سوهاضمه نیز برای افراد در معرض سر و صدا بوجود می‌آید که پزشکان علت آنها را سر و صدای بیش از حد در محیط عنوان می‌کنند.

● اطلاعات مفید در مورد صدا

بلندی صدا با واحدی به نام دسیبل اندازه گیری می‌شود.میزان حساسیت به صدا در هر فرد متفاوت است اما متخصصان اعتقاد دارند که هنگامی به شنوایی آسیب می‌رسد که صدا بلندتر از ۸۵ دسیبل باشد، که چیزی در حدود صدای یک ترافیک سنگین است که ما هر روزه با آن مواجه هستیم. محققان در آخرین تحقیقات خود همچنین در یافته‌اند که هرچه صدا بلندتر و بیشتر باشد، شانس از بین رفتن شنوایی بیشتر است.البته طول مدت شنیدن صدا هم بسیار مهم است.برای مثال قرار گرفتن در معرض صدایی با بلندی ۱۰۹ دسیبل، بیش از دو دقیقه، بسیار خطرناک است.

اگر سر و صدا به قدری بلند باشد که شما برای اینکه صحبت کنید مجبور به فریاد زدن شوید، اگر گوشتان زنگ می‌زند یا حس می‌کنید صدا در گوشتان می‌پیچد، باید بدانید که صدا بیش از حد بلند و خطرناک است و شما در معرض خطر جدی هستید.

دقت داشته باشید که عامل صدا، انسان و سایر موجودات زنده را از بین نمی‌برد و هرگز نمی‌تواند مرگ آور باشد اما باعث ضعف شنوایی، ناشنوایی و ناراحتی‌های عصبی می‌شود که بیشتر در جوامع صنعتی پدید می‌آید.این در حالی است که صدا‌های شدید کوتاه مدت در انسان باعث ناشنوایی موقت در افراد می‌شود.

● شیوه‌های کنترل سر و صدا

▪ کاهش سروصدا: سد کردن مسیر عبور امواج صوت با استفاده از فاکتورهای فاصله و قرار دادن اشیای حایل در مسیر صوت.

▪ فاصله: تراکم انرژی امواج صوتی با پراکندگی و انتشار صدا کاهش می‌یابد.بنابراین افزایش فاصله میان منبع سروصدا و شنونده باعث کاهش شدت صوت می‌شود.شدت صوت با مجذور فاصله شنونده از منبع صوت نسبت عکس دارد.

▪ جذب سر و صدا: تبدیل و تغییر شکل امواج صوت با مهار پژواک،انعکاس صدا وتشدید صدا.

▪ میرایی: در این روش ارتعاشات صوتی به انرژی گرمایی تبدیل می‌شوند.عبور امواج از چندین لایه از مواد با چگالی متفاوت باعث میرایی صوت می‌شود.مثل استفاده از میراکننده‌هایی همچون فوم. فلز سرب نیز باعث میرایی سروصدا می‌شود.

▪ حذف فعال صدا: این روش یک ابداع مدرن است.ابتدا یک میکروفن صداهای محیط را جمع آوری می‌کند، سپس توسط رایانه امواج دریافتی تحلیل شده و امواج صوتی‌ای که ۱۸۰ درجه از فاز امواج دریافتی متفاوت است از طریق بلندگوی سیستم خارج می‌شود.این عمل باعث پدید آمدن تداخل مخرب و حذف سروصدای آزاردهنده می‌شود.

● چگونه از گوش خود در برابر سر و صدا حفاظت کنیم

قرار گیری در معرض سر و صدا را به حداقل رسانید.در کنسرت‌ها، تالارهای سخنرانی یا مهمانی‌ها کنار بلندگوها نشینید.چنانچه موسیقیدان هستید، همیشه از حفاظ گوش استفاده کنید.

حجم صدا را کاهش دهید.چنانچه از هدست یا هدفن استفاده می‌کنید یا در یک فضای محبوس به موسیقی گوش می‌دهید (داخل اتومبیل) حجم صدا را کاهش دهید.اگر دوست شما که در ۹۰ سانتیمتری شما ایستاده قادر به شنیدن صدای موسیقی از هدست یا هدفن شما می‌باشد، صدای موسیقی شما یقینا بسیار بالاست. هنگام خرید لوازم منزل،اسباب‌بازی و وسایل برقی نوع کم سر و صدای آنها را انتخاب کنید. در مکان‌های پرسروصدا حتما از پلاک‌های گوش یا گوشی‌ها استفاده کنید.

استفاده از پنجره‌های دوجداره، سقف‌ها و دیوارهای آکوستیک، پرده‌های قطور جلوی پنجره‌ها، پوشاندن کف با فرش یا موکت سروصدای داخل و خارج خانه را کاهش دهند. بی‌جهت بوق خودرو را به صدا در نیاورید، مگر درمواقع اضطراری..

هنگام گوش کردن به صدای موسیقی، تلویزیون و یا رادیو مراعات حال همسایگان خود را نیز بکنید. چنانچه در محیط‌های پرسروصدا زندگی می‌کنید یا مشغول به کار هستید، به‌طور مرتب تست سنجش شنوایی را صورت دهید.جای استفاده از گوشی‌های هدفن (آنهایی که درون کانال گوش قرار می‌گیرند)، از هدست استفاده کنید.

پارمیس ایزدپناه